Κύριε διευθυντά
Η βιβλιογραφία για την έννοια και τη σημασία της ισλαμικής τζιχάντ είναι αχανής και πρέπει να ομολογήσω ότι δεν έγινα σοφότερος από τα βιβλία που διάβασα τα τελευταία χρόνια· όχι μόνο γιατί ο όρος έχει ποικίλες πτυχές, εξελίχθηκε ανά τους αιώνες και υπάρχουν διαφορετικές σχολές σκέψης μέσα στο Ισλάμ, αλλά και επειδή υφίστανται σκοτεινές περιοχές, ειδικά στην περίοδο της προφορικής παράδοσης, που δεν μας επιτρέπουν να εξακριβώσουμε την πραγματικότητα. Αν διαβάσει κανείς π.χ. την εισαγωγή της εγκυρότατης μελέτης του Stanley Bonner, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν στο Αν Αρμπορ, που τιτλοφορείται «Jihad in Islamic History: Doctrines and Practice», Πρίνστον 2006, θα το σκεφτεί δύο φορές πριν καν ανοίξει το στόμα του για να μιλήσει σχετικά με αυτό το θέμα. Εντούτοις, η ομάδα των εμπειρογνωμόνων που επεξεργάζεται τα νέα προγράμματα της Ιστορίας για τα σχολεία, με βάση τη διακηρυγμένη κυβερνητική πολιτική για αναθεώρηση της διδασκαλίας του αντικειμένου, έχει την πεποίθηση ότι κατέχει την αλήθεια γύρω από την έννοια της τζιχάντ. Και σαν να μην έφτανε αυτό, αποφάσισε να διαφωτίσει επί του θέματος και τους μαθητές της Ε΄ Δημοτικού. Συγκεκριμένα, σε δήλωση στον Απόστολο Λακασά («Καθημερινή» 12-11-17), ένα μέλος της ομάδας δήλωσε ότι «τα παιδιά πρέπει να αποκτήσουν κριτική ιστορική σκέψη» και πρέπει να μάθουν ότι η τζιχάντ δηλώνει «τον εσωτερικό αγώνα του ανθρώπου». Επισημαίνω, όμως, ότι πολλοί μελετητές θεωρούν την εσωτερική διάσταση της τζιχάντ δευτερογενή, ενώ σύμφωνα με τον Bonner «ήδη στο Κοράνι, και αργότερα, η τζιχάντ υπήρξε συχνά στον ίδιο βαθμό αγώνας τόσο κατά του εσωτερικού όσο και κατά του εξωτερικού εχθρού» (14). Σας φαίνεται ότι η άποψη του εν λόγω «εμπειρογνώμονα» προάγει την κριτική σκέψη; Στη δημοφιλή σάτιρά του «Μωρίας εγκώμιον» (1511), ο γνωστός ουμανιστής Ερασμος από το Ρότερνταμ μνημονεύει ως τροφούς της προσωποποιημένης Μωρίας τη Μέθη και την Απαιδευσία. Υποθέτω ότι στην περίπτωση που μας απασχολεί, οι ως άνω εμπειρογνώμονες «ζαλίστηκαν» από την αποστολή που έχουν αναλάβει. Ετσι έσπευσαν, με ακατανόητη προχειρότητα, όχι μόνο να απλοποιήσουν το πρόβλημα, επιβάλλοντας μιαν «εύκολη» ερμηνεία, αλλά και να εισαγάγουν την περίπλοκη, πολυσύνθετη και ιδεολογικά φορτισμένη έννοια της τζιχάντ ως θέμα διδασκαλίας σε δεκάχρονα παιδιά. «Απαιδευσία και μέθη» λοιπόν –για να παραφράσω το καβαφικό «υπεροψία και μέθη»– με τη σφραγίδα του υπουργείου Παιδείας.
Μιχαηλ Πασχαλης, Ομότιμος καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας Πανεπιστημίου Κρήτης