Κύριε διευθυντά
Στην «Κ» της Κυριακής 25/2 δημοσιεύθηκε ενδιαφέρον άρθρο του κ. Σταύρου Τζίμα για «Τα Bιολιά του Νταχάου», τα οποία επέζησαν του Ολοκαυτώματος εν αντιθέσει με τους κρατούμενους βιολιστές που εξαφανίσθηκαν στους φούρνους των γερμανικών στρατοπέδων.
Η μανία που έχουν οι Γερμανοί με τη μουσική είναι γνωστή και έχει σχολιασθεί αρκετά, κυρίως σαν απορία του πώς ένας τόσο φιλόμουσος λαός μπόρεσε να συλλάβει και να εκτελέσει έναν τόσο μακάβριο και βάρβαρο σχεδιασμό για τη μαζική εξόντωση συνανθρώπων που το μόνο τους λάθος ήταν η μοίρα τους να είχαν γεννηθεί Εβραίοι. Μήπως, εν τέλει, η μουσική δεν εξημερώνει τα ήθη;
Σχετική με την περίπτωση των βιολιών του Νταχάου είναι και η παρακάτω συγκλονιστική ιστορία με το έργο αυτό του Βέρντι, που συνδέεται με Εβραίους κρατούμενους στο ναζιστικό στρατόπεδο του Terezin κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, διότι, υπό συνθήκες απερίγραπτου τρόμου, μία ομάδα κρατουμένων κατόρθωσε να ανεβάσει τη μεγαλύτερη μουσική παραγωγή του Ολοκαυτώματος, που χρησίμευσε επίσης σαν ένα είδος αντίστασης των μελλοθανάτων προς τους ναζί.
Επιδιώκοντας να ξεγελάσουν τον κόσμο με τη δημιουργία ενός «πρότυπου γκέτο», οι ναζί μετέφεραν την αφρόκρεμα της εβραϊκής διανόησης στο στρατόπεδο αυτό, στο Theresienstadt, που απέχει περί τα 55 χλμ. από την Πράγα. Μέσα σε τριάμισι χρόνια, 150.000 Εβραίοι πέρασαν από αυτό το «γκέτο» και εξ αυτών 98.700 θανατώθηκαν στους θαλάμους αερίων του Αουσβιτς, 35.000 πέθαναν από κακουχία και περί τους 14.000 διασώθηκαν.
Ενας από τους κρατουμένους, ο διευθυντής ορχήστρας Raphael Schachter, κατόρθωσε να συγκεντρώσει αρκετούς μουσικούς και να ετοιμάσει μία παράσταση του «Ρέκβιεμ» του Βέρντι. Στο Terezin, η ομάδα που μαζευόταν τα βράδια, μετά την εξαντλητική δουλειά της ημέρας, σε ένα υπόγειο ενός από τα κτίρια του στρατοπέδου, αποτελείτο από 150 άτομα.
Ο αριθμός αυτός δεν ήταν ποτέ σίγουρος, διότι αιφνίδια, χωρίς προειδοποίηση, οι Αρχές έπαιρναν κάποιον από την ορχήστρα για προώθηση σε στρατόπεδο θανάτου και, έτσι, ο Schachter έπρεπε να αναπληρώσει το κενό όπως όπως. Στην αρχή ο αρχιμουσικός διέθετε μόνο μία παρτιτούρα καθώς και ένα παλιό πιάνο και η ομάδα χρειάσθηκε να αποστηθίσει τα κείμενα μιας 90λεπτης παράστασης στα Λατινικά. Κάποια στιγμή όμως, ως διά μαγείας, εμφανίσθηκαν κάμποσα μουσικά όργανα και οι πρόβες σοβάρεψαν. (Βλέπετε, οι τότε Γερμανοί μπορεί να ήταν απάνθρωποι εκτελεστές, είχαν όμως μουσική κουλτούρα και σκέφθηκαν να βοηθήσουν την προσπάθεια των κρατουμένων τους.)
Στο έργο αυτό, οι Εβραίοι της ορχήστρας έβλεπαν πολλές αλληγορίες. Το Dies Irae – Ημέρες Οργής το έβλεπαν σαν την οργή του Θεού που θα έπεφτε επί των κεφαλών των δημίων τους, που όριζαν τη ζωή και τον θάνατο. Η παράσταση τελειώνει με ένα δυνατό Libera Me – Ελευθέρωσέ με, Κύριε, από τον αιώνιο θάνατο όταν Συ έρθεις να κρίνεις τον κόσμο με το πυρ. Μία ακόμη τέλεια αλληγορία στην εβραϊκή πίστη, η οποία, με τη βοήθεια του Θεού, αντέχει στις ακρότητες των εχθρών της πίστης.
Ο πρύτανης του Καθολικού Πανεπιστημίου Μουσικής Murry Sidlin αποκάλεσε το Ρέκβιεμ του Τερεζίν «θρίαμβο των αιχμαλώτων … κατάκτηση των αρίστων της ανθρωπότητας επί των χειρίστων της ανθρωπότητας». Οι έγκλειστοι του Τερεζίν έδωσαν 16 εν όλω παραστάσεις με κοινό το προσωπικό της Γκεστάπο και αξιωματικούς της Βέρμαχτ. Μερικοί Γερμανοί βρήκαν διασκεδαστικό το ότι Εβραίοι μουσικοί τραγουδούσαν χριστιανική ωδή στον θάνατο τη στιγμή που βρίσκονταν στο κατώφλι της αιωνιότητας…
Ι. Ιωσηφ, Πόρτο Ράφτη