Κύριε διευθυντά
«Δεν τρέφω αυταπάτες για μια κοινωνία χωρίς ανισότητες. Κάτι τέτοιο είναι αντίθετο στην ανθρώπινη φύση και όσοι το επιχείρησαν καταστρατήγησαν τελικά την ίδια τη δημοκρατία και τα ατομικά δικαιώματα». Η αποστροφή αυτή του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης στην ομιλία του στη Θεσσαλονίκη (16.9.2017) ήγειρε ενστάσεις από ορισμένους, οι οποίοι, λόγω αριστερής ιδεοληψίας, παρερμήνευσαν το κείμενο.
Δοθέντος λοιπόν ότι η ως άνω περικοπή αναφέρεται προφανώς στις κοινωνικές ανισότητες, όπως προκύπτει και από την αμέσως επόμενη φράση της ομιλίας, πρέπει να λεχθούν τα εξής: Το δόγμα της ισότητας αποτελεί γενικευμένη κατάκτηση, αρχής γενομένης από τη γαλλική Διακήρυξη του 1789, όλα δε τα Συντάγματα προβλέπουν την ισότητα ενώπιον του νόμου (= ισονομία, αρχή διατυπωμένη ήδη στην αρχαία Ελλάδα). Από τον 19ο αιώνα, η αρχή αυτή της «νομικής» ισότητας επεκτάθηκε και στην άσκηση πολιτικών δικαιωμάτων, όπως η αρχή της καθολικής ψηφοφορίας, η αναγνώριση του δικαιώματος ψήφου στις γυναίκες κ.λπ. (= ισοπολιτεία). Τα παραπάνω αποτελούν παγιωμένους προ πολλού κανόνες που ουδείς εχέφρων αμφισβητεί, άρα η «ομιλία» προδήλως δεν αναφέρεται στις ως άνω έννοιες.
Ομως, το δημοκρατικό πολίτευμα (= καθιέρωση αρχών κράτους δικαίου, ατομικά και πολιτικά δικαιώματα) προϋποθέτει και τον οικονομικό φιλελευθερισμό, δηλαδή την οικονομική-επιχειρηματική ελευθερία, την ανάπτυξη του καθενός σύμφωνα με τις ικανότητές του (αξιοκρατία) και την ιδιωτική ιδιοκτησία γης και μέσων παραγωγής. Αλλά ο φιλελευθερισμός αυτός δεν εξασφαλίζει και την «οικονομική ευημερία» όλων (βλ. Amartya Sen, «Η ιδέα της δικαιοσύνης», Πόλις, σελ. 264 επ.), αφού παντού διαπιστώνεται ότι υπάρχουν οικονομικά ασθενέστερες και ευπαθείς ομάδες, για τις οποίες όμως το κράτος υποχρεούται να μεριμνά. Ετσι, κυρίως τα μεταπολεμικά Συντάγματα στις χώρες του ευρωπαϊκού νομικού πολιτισμού προέβλεψαν το πρώτον, για την απάμβλυνση των κοινωνικών αυτών ανισοτήτων, και σειρά όλη κοινωνικών δικαιωμάτων, όπως είναι η καθιέρωση αρχών κράτους πρόνοιας, η ισότητα στην εκπαίδευση και την υγειονομική περίθαλψη, η θέσπιση προοδευτικού φορολογικού συστήματος κ.λπ.
Παρά ταύτα, η ύπαρξη των ανισοτήτων αυτών εξακολουθεί να διαπιστώνεται ακόμη και σήμερα σε όλες τις κοινωνίες, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, ακριβώς διότι δεν μπορεί ποτέ να επιτευχθεί η λεγόμενη «ουσιαστική» ισότητα. Στη Γαλλία, η Αριστερά, από τη δεκαετία του ’70 τουλάχιστον, πασχίζει για την εξίσωση των κοινωνικών συνθηκών που όμως ποτέ δεν πραγματοποιήθηκε ούτε και στα χρόνια του Μιτεράν, ακόμη δε και σήμερα επισημαίνεται η εκτίναξη των οικονομικών ανισοτήτων σε κείμενο του αριστερού διανοουμένου Emmanuel Todd, «Le monde» (1.9.2017, σελ. 20), ο δε πρώην γενικός γραμματέας του ΟΗΕ, Ανάν, αναφέρθηκε πρόσφατα στην οικονομική ανισότητα, «Καθημερινή» (14.9.2017, δελ. 5). Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι κάθε κοινωνία, κατά τη φύση του πράγματος, παράγει διαρκώς ανισότητες, αφού από τη γέννησή μας μοιραίως βιώνουμε σε διαφορετικό περιβάλλον, οικογενειακό, σχολικό, επαγγελματικό. Ακόμη και κατά την αισθητική του σώματος διαφέρουμε, που και αυτή έχει οικονομικές συνέπειες! Οι κοινωνικές και οικονομικές λοιπόν ανισότητες αναπαράγονται και κάθε προσπάθεια για οριστική εξάλειψη αυτών αντιβαίνει στον ρεαλισμό και χαρακτηρίζεται ακραία ουτοπία. Εκανε, λοιπόν, μια αυτονόητη διαπίστωση ο κ. Μητσοτάκης και δεν «υπερασπίσθηκε τις κοινωνικές ανισότητες»(!), κατά τη φτηνή ερμηνεία του Δ. Τζανακόπουλου, ώστε η αμφισβήτησή του από την Αριστερά απλώς επαναφέρει το θέμα της υπεροχής της (κοινωνικής) ισότητας που πράγματι είναι δόγμα τελείως τώρα ξεπερασμένο, διότι οι άνθρωποι, από τη φύση τους, δεν είναι ίσοι παρά μόνον ενώπιο του νόμου, ενώ καθ’ όλα τα άλλα είμαστε διαφορετικοί, ήδη δε διεκδικείται και το «δικαίωμα στη διαφορά». Οχι λοιπόν στην ανατριχιαστική ομοιομορφία των ανθρώπων.
Πετρος Ι. Παραρας, Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου, επίτιμος αντιπρόεδρος ΣτΕ