Κύριε διευθυντά
Μου προκάλεσε αρνητική εντύπωση η απόφαση της εφημερίδας σας να μεταφράσει το άρθρο του Steven Erlanger με τίτλο «In Eastern Europe, Populism Lives, Widening a Split in the EU» ως «Ο εθνολαϊκισμός παραμένει δημοφιλής στην Αν. Ευρώπη», στο φύλλο της 3ης Δεκεμβρίου. Για κάποιον λόγο, ο λαϊκισμός («populism») στο άρθρο του Erlanger μεταφράζεται ως «εθνολαϊκισμός».
Πέρα από προφανή ζητήματα εγκυρότητας και δεοντολογίας που αυτή η απόφαση εγείρει (γνωρίζει άραγε ο δημοσιογράφος ότι τα γραπτά του μεταφράζονται στα ελληνικά με τρόπο που ξεφεύγει καίρια από το αρχικό τους νόημα;), αποτελεί επίσης και μια απόδειξη του πόσο η χρήση του όρου «εθνολαϊκισμός» έχει καταστεί κοινός τόπος στην Ελλάδα. Πρόκειται δυστυχώς για μια εξόχως προβληματική τάση, για δύο κυρίως λόγους:
α) Για λόγους εννοιολογικής ακρίβειας. Στην ξένη βιβλιογραφία ο «εθνολαϊκισμός» («ethnopopulism») σημαίνει κάτι πολύ συγκεκριμένο: τον λαϊκισμό ο οποίος ορίζει τον «λαό» με εθνοφυλετικά κριτήρια. Παράδειγμα εθνολαϊκισμού είναι ο Εβο Μοράλες στη Βολιβία, όπου ο λαός ταυτίζεται με τους αυτόχθονες πολίτες, σε αντίθεση με τις παραδοσιακές ελίτ ευρωπαϊκής καταγωγής. Αν κάποιος θέλει να αναφερθεί στη λαϊκιστική ακροδεξιά στην Ευρώπη, ο όρος «εθνικιστικός λαϊκισμός» θα ήταν πιο δόκιμος. Ακόμα κι έτσι όμως, το άρθρο του Erlanger στα αγγλικά αναφέρεται στον λαϊκισμό χωρίς επίθετο, επομένως η χρήση του όρου «εθνικιστικός λαϊκισμός» θα ήταν και πάλι περιττή.
β) Γιατί στρεβλώνει την πολιτική συζήτηση. Η ταύτιση εθνολαϊκισμού και λαϊκισμού υποδηλώνει ότι ο λαϊκισμός είναι απαραίτητα ένα δεξιό φαινόμενο, εφόσον το πρόθεμα «εθνο» παραπέμπει στον εθνικισμό. Αν όμως ο λαϊκισμός είναι πάντα εθνολαϊκισμός, κανένας λαϊκιστής δεν μπορεί να είναι αριστερός, ή (ανάποδα) αν ένας αριστερός είναι λαϊκιστής παύει να είναι αριστερός.
Προφανώς αυτό το συμπέρασμα δεν έχει βάση ούτε στην επιστημονική συζήτηση ούτε στις πολιτικές εξελίξεις διεθνώς. Η διεθνής βιβλιογραφία συμφωνεί ότι ο λαϊκισμός μπορεί να έχει και δεξιές και αριστερές εκφράσεις. Κανένας σοβαρός ερευνητής δεν ισχυρίζεται ότι ο Κόρμπιν ή ο Μελανσόν δεν είναι αριστεροί επειδή είναι και λαϊκιστές, και κανένας δεν χρησιμοποιεί τους όρους «ethnopopulism» ή «nationalist populism» για να περιγράψει τον Σάντερς, τον Μελανσόν, ή τον Τσίπρα.
Η εμμονή με τον «εθνολαϊκισμό» σε μια περίοδο διακυβέρνησης από τον ΣΥΡΙΖΑ δείχνει πόσο έχει διαβρωθεί η αστική διανόηση από το αριστερόστροφο πνεύμα της μεταπολίτευσης. Βασική αρχή της μεταπολιτευτικής ορθότητας ήταν ότι οτιδήποτε ήταν δεξιό (όπως η αξία του έθνους) ήταν αυτομάτως ύποπτο. Πλέον έχουμε φτάσει στο ακόμα χειρότερο σημείο, οτιδήποτε είναι κακό (όπως ο λαϊκισμός) να το θεωρούμε αυτομάτως και δεξιό (μετατρέποντας τον λαϊκισμό σε εθνολαϊκισμό).
Αυταπάται όποιος νομίζει ότι, διατελώντας σε τέτοια ιδεολογική σύγχυση, μπορεί να αντιταχθεί σοβαρά στην ηγεμονία της αριστεράς.
Δρ Αγγελος Χρυσογελος, Διδάσκων Department of European and International Studies, King’s College London, Πρόεδρος Ινστιτούτου Συντηρητικής Πολιτικής (ΙΝΣΠΟΛ)