Κύριε διευθυντά
«ΕΜΕΙΣ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ», έγραφε μία από τις αφίσες στην είσοδο δομής φιλοξενίας και υποστήριξης προσφύγων γυναικών και μεταναστριών που επισκέφτηκα πριν από λίγο καιρό για τις ανάγκες μιας εργασίας για το μάθημα της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας που παρακολουθώ ως τελειόφοιτη λυκείου. Γραμμένη με κεφαλαία γράμματα, η αφίσα έδειχνε ένα σκίτσο από ένα γυναικείο πρόσωπο με έντονα χαρακτηριστικά. Οπως ήταν φυσικό, το μήνυμα της αφίσας με προβλημάτισε. Μ’ έβαλε να σκεφτώ πώς είναι, στ’ αλήθεια, να είσαι πρόσφυγας ή μετανάστης, να έχεις βιώσει ανείπωτες κακουχίες, σωματικές αλλά και ψυχικές, στο σημείο που η τόσο αυτονόητη δήλωση «ΕΜΕΙΣ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ» να γράφεται για να θυμίζει ότι ναι, είμαστε άνθρωποι παρά το ότι έχουμε ζήσει πολέμους, έχει κινδυνεύσει η ζωή μας στην προσπάθειά μας να γλιτώσουμε και να έρθουμε σε ασφαλή χώρα. Είμαστε άνθρωποι και ας έχουμε υποστεί αποκλεισμό, και ας είναι η ζωή μας ένα μαρτύριο… Στο κέντρο υποστήριξης βρέθηκα ανάμεσα σε γυναίκες μετανάστριες αλλά και πρόσφυγες, γυναίκες που κινδύνευσαν να πνιγούν διασχίζοντας με ακατάλληλες βάρκες και φτηνά σωσίβια το Αιγαίο. Γυναίκες που έζησαν απίστευτες κακουχίες, που υπέστησαν κακοποίηση, έζησαν πείνα, δίψα, τρόμο. Κάποιες έχασαν ακόμα και δικούς τους ανθρώπους στο ταξίδι… Υπήρχαν βάρκες που ανατράπηκαν, ναυάγια…
Η επίσκεψή μου αυτή ήταν η πρώτη μου εμπειρία επιτόπιας ανθρωπολογικής έρευνας. Ακούγοντάς τες να μιλούν, αφουγκράζοντάς τες, είχα συνέχεια στο μυαλό μου τη βασική οδηγία για επιτόπια έρευνα: Να προσπαθούμε να δούμε και να παρατηρήσουμε με όσο γίνεται πιο ανοιχτό μυαλό, χωρίς να κρίνουμε, χωρίς να βιαζόμαστε να βγάζουμε συμπεράσματα και μάλιστα βασισμένα στη δική μας λογική, που αναπόφευκτα έχει μετουσιωθεί μέσα από τις δικές μας ταυτότητες και εμπειρίες και μπορεί να αποτελέσει τροχοπέδη και ανασταλτικός παράγοντας στην ακρόαση του Αλλου. Η οπτική αυτή ονομάζεται πολιτισμικός σχετικισμός και αποτελεί το αντίθετο του εθνοκεντρισμού.
Δεν είναι εύκολη η επιτόπια έρευνα. Δεν είναι εύκολο να ακούει κανείς χωρίς να παρεμβαίνει, να συμβουλεύει, να δίνει ιδέες, να παρηγορεί. Αποτελεί όμως μια διαδικασία και μια εμπειρία μοναδική, καθώς μέσα από τέτοιας μορφής και ποιότητας ακρόαση μπορεί κανείς ίσως να καταλάβει τον Αλλον ή, τουλάχιστον, να προσπαθήσει. Και τα οφέλη μεγάλα.
Ακούγοντας τις προσφυγικές αυτές ιστορίες, διαπίστωσα ότι παρά το γεγονός ότι οι γυναίκες αυτές είχαν σκληρά και απάνθρωπα βιώματα, είχαν όμως καταφέρει να διατηρήσουν μια αισιοδοξία, μια ελπίδα. Είχαν ένα όραμα, μια πίστη ότι υπάρχει καλύτερη ζωή. Και ήταν αποφασισμένες να τα καταφέρουν. Στο κέντρο που επισκέφτηκα παραδίδονται μαθήματα αγγλικής και ελληνικής γλώσσας, αλλά και χρήση υπολογιστών. Η χαρά στα πρόσωπά τους όταν ήρθε η ώρα για ένα μάθημα εξέπεμπε έναν ενθουσιασμό σχεδόν παιδικό. Τις θαύμασα πραγματικά.
Σπίτι μου πια, όταν έγραφα τις σημειώσεις για την εργασία μου, συνειδητοποίησα πόσα οφείλω στο μάθημα της Ανθρωπολογίας. Αν είχα απλά επισκεφθεί το κέντρο αυτό χωρίς να έχω προσπαθήσει να βάλω στην άκρη τη δική μου οπτική και να ακούσω τις πρόσφυγες αυτές μέσα από τη δική τους ματιά, θα είχα καταλάβει λιγότερα ή μάλλον θα μου είχε διαφύγει η ουσία, που δεν είναι τίποτε άλλο από το μήνυμα της αφίσας: «ΕΜΕΙΣ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ». Πράγματι. Είμαστε όλοι άνθρωποι. Ας ξεκινήσουμε από αυτό.
Βασιλικη Εφραιμογλου, Μαθήτρια