Κύριε διευθυντά
Κατά τη διάρκεια μακράς θητείας στην Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας – Σπηλαιολογίας του ΥΠΠΟ, έτυχε να γνωρίσω, εκτός των άλλων, και τη Χρυσοσπηλιά της Φολεγάνδρου, ένα σπήλαιο με πλούσιο λιθωματικό διάκοσμο, κατάγραφο στο εσωτερικό του με αρχαία ονόματα 4ου – 3ου αιώνα π.Χ. εφήβων καλών, που βρίσκονταν εκεί σε μια διαβατήρια τελετή, μεταβατική από την «αθωότητα» στην ενηλικίωσή τους.
Το εν λόγω θέμα είχα την ευκαιρία να παρουσιάσω πρόσφατα στη Λήμνο, στο διεθνές συνέδριο με τίτλο «Ιερά και λατρείες στο Αιγαίο», μια θαυμάσια συνάντηση, οργανωμένη υποδειγματικά από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λέσβου.
Αν και η «εφηβεία» ως θεσμός στην αρχαιότητα μας είναι μάλλον άγνωστη, η χρήση της λέξης έφηβος είναι σχεδόν καθημερινή, και ειδικά ο χαρακτηρισμός του αιώνιου έφηβου, για εκείνον που ξέρει να τιμά τη νεότητα ανεξάρτητα από την ηλικία του. Ωστόσο, πρέπει να πούμε ότι η υπέροχη ελληνική γλώσσα διαθέτει και την εκπληκτική λέξη εφήλιξ, ξεχασμένη στα λεξικά και σε κάτι παλιές σημειώσεις που ξαναβρήκα, προετοιμάζοντας την ανακοίνωση του συνεδρίου.
Εφήλιξ – πληθυντικός: εφήλικες.
Εννοείται ότι δεν θέλει και πολύ το άκουσμα να συνδεθεί ακαριαία με κάτι τόσο επίκαιρο: «Ενήλικοι στην Αίθουσα». Ο πειρασμός καραδοκεί, το ίδιο και το σχόλιο: Ενήλικοι; Ούτε κατά διάνοια. Guess their age. Επιεικώς εφήλικες, «έφηβοι» σε παρόρμηση, που χρειάστηκε εποπτεία να χαλιναγωγηθεί και σκληρή δοκιμασία για να αντέξουν.
Η διαφορά είναι ότι στην αρχαιότητα η δοκιμασία ήταν περιορισμένη σε γυμνάσια ή σπήλαια, ενώ εδώ διαχέεται στην κοινωνία, με τις γνωστές συνέπειες. Το ενδιαφέρον είναι ότι για να φτάσουν ψηλά στον βράχο οι έφηβοι εκείνοι, πατούσαν ο ένας στην πλάτη του άλλου, άθλημα που συνεχίζεται μέχρι τώρα, με διάφορες παραλλαγές.
Και κάτι άλλο: Τα ονόματα των αρχαίων, άγνωστα εν πολλοίς, είναι πάνω από 300, τουτέστιν πολυάριθμα. Τα ονόματα των σύγχρονων «εφήβων» είναι γνωστά και ευάριθμα, έως και δύο τρία, ή το εξής ένα, που παρέσυρε τους άλλους και όλοι μαζί «εφήβευσαν» και ζήσαν ίδια πλάνη.
Δεν ξέρω τι θα γράψει η Ιστορία. Οι αρχαίοι έφηβοι, πάντως, έγραψαν μόνοι τους τα ονόματά τους, ιδιόχειρα αναθήματα στη λατρεία μιας νεότητας με άλλες ηθικές υποδηλώσεις – όταν «εκ παίδων εις το μειρακιούσθαι εκβαίνωσι», όταν εις άνδρας άρτι παραλλάττονται. Τότε ακριβώς που χρειάζονται την αυστηρή εποπτεία του κοσμητή, επόπτη, σωφρονιστή και διατάκτη, τον οποίο συνήθως φοβούνται, λένε οι πηγές.
Οταν προστάζουν οι λέξεις, τι άλλο μπορεί να κάνει ο διατάκτης επόπτης και τι ο εποπτευόμενος; Κάθε «ομοιότης», απλή σύμπτωση.
Δεν ξέρουμε, τουλάχιστον εγώ, πόσο στοίχιζε ο θεσμός της εφηβείας στις πόλεις-κράτη. Ξέρουμε περίπου πόσο μας κόστισαν οι θεσμοί, η εποπτεία τους και η «εφηβεία» των δικών μας. Και μιλάμε πάντα για την καλύτερη εκδοχή και τις καλύτερες προθέσεις.
Ελπίζουμε(;) τώρα, εκ των πραγμάτων «ενήλικοι γενόμενοι» και «εις ανδρικήν ηλικίαν εισελθόντες» (ακόμη όχι όλοι), να προσέλθουν στις αίθουσες αντικρίζοντας τα πρόσωπά τους και τα πράγματα με άλλη ματιά. Ετσι, θα ήταν και η ταινία του Κ. Γαβρά λίγο χρήσιμη στην ενηλικίωση όλων μας. Λέμε τώρα… Προσωπικά, δεν βρίσκω άλλον λόγο.
Σημ.: Οφείλω, επ’ ευκαιρία, να υπενθυμίσω την ύπαρξη του «Εφήλικον», του δραστήριου θεατρικού τμήματος του 1ου Γυμνασίου – Λυκείου Ζωγράφου. Πάντα υπάρχει ελπίδα με σοβαρούς εφήβους και επόπτες.
Δρ Βιβη Βασιλοπουλου, Αθήνα