Ο Απρίλης ο μήνας ο σκληρός, η φιλαλληλία και η σταδιακή επανεμφάνιση μιας κάποιας αισιοδοξίας

Ο Απρίλης ο μήνας ο σκληρός, η φιλαλληλία και η σταδιακή επανεμφάνιση μιας κάποιας αισιοδοξίας

Κύριε διευθυντά

Η χώρα μας, εν μέσω –και λόγω– κορωνοϊού, βιώνει έναν σκληρό Απρίλη. Ο Απρίλης, ούτως ή άλλως, έχει μια σκληρότητα, όταν το φυσικό τοπίο, μετά τον βαρύ χειμώνα, προκαλεί μια βίαιη αναγέννηση της φύσης και της ζωής. Σκληρός ήταν και ο Απρίλης του 1941, όταν από τις 6 του μηνός ξεκίνησε η γερμανική εισβολή στη χώρα μας, για να συναντήσει την ηρωική αντίσταση των Ελλήνων, που όμως δεν απέτρεψε τη γερμανική κατοχή λίγες μέρες αργότερα. Ελεύθεροι συνειρμοί με οδηγούν ακόμη, στον «Σκληρό Απρίλη του ’45», αυτό το εξαιρετικό έργο του Μάνου Χατζιδάκι, ένα μουσικό σχόλιο πάνω στον καιρό του Εμφυλίου. Ο Κώστας Ταχτσής, στο προλογικό του σημείωμα, αναφέρει ότι εάν οι «Πασχαλιές μέσα από τη νεκρή γη» (σε στίχο από την «Ερημη χώρα» του T.Σ. Ελιοτ) ήταν μία προσευχή (όπως έχει πει ο Μάνος Χατζιδάκις), ο «Σκληρός Απρίλης του ’45» είναι ένα ρέκβιεμ σε εκείνο το ωραίο και τόσο γόνιμο νεανικό μας όραμα και ίσως έτσι, η ενδόμυχη υπόσχεση μιας το ίδιο γόνιμης χρήσης του λίγου χρόνου που μας μένει ακόμα. Συμπληρώνει ο Κ. Ταχτσής ότι «δεν είχαμε τίποτα έτοιμο να βάλουμε στη θέση αυτών που θα γκρεμίζαμε».

Οι πιο πάνω ελεύθεροι συνειρμοί, εξ ορισμού καταλήγουν και εστιάζουν στην «Ερημη χώρα» του Ελιοτ. Με το ποίημα αυτό (1922), παράλληλα με τον Εζρα Πάουντ, η ποίηση εισέρχεται στη νέα φάση του μοντερνισμού.

Ο Χάρης Βλαβιανός προχώρησε πρόσφατα σε μία δική του μετάφραση, κάνοντας την επιλογή του τίτλου (Waste Land) «Αγονη Γη». Το «Ερημη χώρα» είναι η επιλογή του Σεφέρη, το «Ρημαγμένη γη» ήταν η μετάφραση του Κύρου. Υπάρχει όμως και το «Σακατεμένη γη» που επιλέγει ο Λέανδρος Βατάκας. Βέβαια οι αγγλικές λέξεις εμπεριέχουν τις επί μέρους σημασίες, νομίζω όμως ότι η επιλογή του Σεφέρη έρχεται πιο κοντά στο πραγματικό περιεχόμενο του ποιήματος παρόλο που από την ανάγνωσή του, προκύπτει ένας τόπος, μια χώρα, που κάθε άλλο παρά έρημη είναι. Εδώ, η αγωνία του ποιητή για την κατάντια αλλά και το μέλλον αυτού του τόπου είναι πρόδηλη. Στον τόπο αυτό οι κάτοικοι προσπαθούν να συνυπάρχουν και να συνεννοηθούν αλλά μοιάζει σαν να απουσιάζουν οι «κώδικες επικοινωνίας». Παρ’ όλα αυτά η χώρα είναι γεμάτη όντα, μνήμες και κυρίως δυνατότητες.

Η εποχή που ζει και γράφει ο Ελιοτ, μετά τον Μεγάλο Πόλεμο, είναι μία εποχή μοναξιάς και αποξένωσης, που θυμίζει το σήμερα. Βλέπει την Ευρώπη, μετά το τέλος του πολέμου, σαν «χώρα» από όπου έχει ξεριζωθεί ο πολιτισμός, η αγάπη, η συντροφικότητα. Επιπλέον έχει ξεσπάσει στον κόσμο μια άλλη επιδημία, αυτή της ισπανικής γρίπης, η οποία οδήγησε στον θάνατο εκατομμύρια ανθρώπους, μόνο δε στην Αγγλία πάνω από διακόσιες χιλιάδες. Ο Ελιοτ όπως και ο φίλος του ο Πάουντ προσβλήθηκαν, αλλά επέζησαν. Να θυμίσω τους πρώτους στίχους της «Ερημης χώρας» (σε μετάφρ. Γ. Σεφέρη):

«Ο Απρίλης είναι ο μήνας ο σκληρός, γεννώντας / Μες απ’ την πεθαμένη γη τις πασχαλιές, σμίγοντας / Θύμηση κι επιθυμία, ταράζοντας / Με τη βροχή της άνοιξης ρίζες οκνές. / Ο χειμώνας μάς ζέσταινε, σκεπάζοντας / Τη γη με το χιόνι της λησμονιάς, θρέφοντας / Λίγη ζωή μ’ απόξερους βολβούς».

Η σημερινή συγκυρία, με την πανδημία του κορωνοϊού, υπογραμμίζει τη δραματική διάσταση των πιο πάνω στίχων.

Ο φετινός Απρίλης δεν ήταν ο μήνας της χαρούμενης προσμονής του Πάσχα και της Ανάστασης, δεν θα είναι η πρωτομαγιάτικη αποθέωση της αναγέννησης της ζωής.

Κλεισμένοι μέσα, σε σπίτια, όχι κρατητήρια αλλά καταφύγια, «θα συλλογιζόμαστε το κλειδί, ο καθένας μες στη φυλακή του / με τη σκέψη του κλειδιού» (όπως λέει ο Ελιοτ). Θα ανακαλύψουμε όμως και την αξία της φαντασίας, της σκέψης και της περίσκεψης. Εχουμε και την ευκαιρία αναστοχασμού πάνω στα προβλήματα, ή αυτά που θεωρούσαμε προβλήματα. Αυτές οι ειδικές συνθήκες μπορούν να μας φέρουν πιο κοντά στους άλλους, αλλά και πιο κοντά στον βαθύτερο εαυτό μας, με όρους αλήθειας ζωής και όχι αλαζονείας, οργής και απληστίας. Μπορούμε να βγούμε από αυτή την περιπέτεια, περισσότερο φιλοσοφημένοι και ταπεινοί, πιο κοντά στο πραγματικό περιεχόμενο και νόημα της ζωής. Ενα νόημα που μπορεί να βρίσκεται πολύ περισσότερο μέσα στην εγγύτητα και την αλήθεια στις μεταξύ μας σχέσεις, παρά στον άκρατο ευδαιμονισμό.

Η διαπάλη ζωής και θανάτου είναι προαιώνια. Και οι δύο αυτοί πόλοι έχουν πολλές συμβολικές απεικονίσεις.

Θα στεκόμουν στα λόγια – «προειδοποίηση» του Ουίσταν Χιου Οντεν (W. H. Auden):

«Αν αλήθεια θέλουμε να ζήσουμε, καλύτερα ν’ αρχίσουμε

Τώρα αμέσως.

Αν δεν το θέλουμε, δεν πειράζει, αλλά καλύτερα ν’ αρχίσουμε να πεθαίνουμε».

Ανδρέας Κωσταλας, Ιατρός

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή