Κύριε διευθυντά
Ξέρετε, όταν πια φτάσεις σε μεγάλη ηλικία, αν δεν είσαι καθισμένος μπροστά στην τηλεόραση να βλέπεις ειδήσεις, κάποιο ελληνικό σίριαλ ή μια σειρά του Netflix, οι σκέψεις σου συχνά ανατρέχουν σε κάποιες στιγμές της ζωής σου, σε κάποια περιστατικά, σε σταυροδρόμια μπροστά στα οποία κοντοστάθηκες πριν κάνεις την επιλογή σου. Σε πλημμυρίζουν οι αναμνήσεις. Θυμάσαι ένα σωρό λεπτομέρειες γεγονότων που συνέβησαν πριν από πάρα πολλά χρόνια…
Τη δύσκολη, μεταβατική για την Αγγλία περίοδο 1950-1955, ήμουν φοιτητής στο Πανεπιστήμιο του Mάντσεστερ και στο Ινστιτούτο Επιστημών και Τεχνολογίας του ιδίου ιδρύματος. Οχι, δεν υπήρχε αστυνομία στο πανεπιστήμιο, απλώς γιατί δεν διανοείτο κανείς να μπει στους χώρους του πανεπιστημίου εάν δεν είχε συγκεκριμένη δουλειά εκεί μέσα. Κατά τη διάρκεια διαλέξεων, οι καθηγητές και εμείς οι φοιτητές φορούσαμε μια απλή μαύρη υφασμάτινη τήβεννο, ίσως από σεβασμό για το ίδρυμα όπου διδασκόμασταν.
Θυμάμαι συχνά εκείνα τα χρόνια στην Αγγλία. Και θυμάμαι ακόμα τον καθηγητή μας Dr Lewis να μας λέει στο μάθημα Πολιτικής Οικονομίας ότι «the duty of the opposition is to oppose» (το καθήκον της αντιπολίτευσης είναι να αντιτάσσεται). Δεν μας έδινε βέβαια κάποια διευκρίνιση τι εννοούσε με τη λέξη «αντιτάσσεται» ή «αντικρούει».
Μιλούσε ο άνθρωπος για τη Βουλή της Αγγλίας, όπου τα έδρανα των βουλευτών του κυβερνώντος κόμματος βρίσκονται ακριβώς απέναντι από τα έδρανα της αντιπολίτευσης, οι δε βουλευτές, όταν απαντούν στους απέναντί τους, απευθύνονται με τις λέξεις «the honourable gentleman» (εντιμότατος κύριος, με την πλήρη αγγλική έννοια της τελευταίας λέξης).
Και όταν «αντικρούουν» ή «αντιτάσσονται», δικαιολογούν τις θέσεις τους, προτείνουν βελτιώσεις στα υπό συζήτηση θέματα και αναλύουν την πολιτική του κόμματός τους, ώστε να γνωρίζουν οι ψηφοφόροι πώς θα αντιμετώπιζε το πρόβλημα το δικό τους κόμμα…
…και μετά συνήλθα και επέστρεψα στα δικά μας. Επεσα επάνω στη συζήτηση της Ωρας του Πρωθυπουργού πριν από μερικές μέρες. Ενα κλίμα διχαστικό, που ανέδυε αντιπαλότητα, έχθρα, ίσως και μίσος εκ μέρους της αντιπολίτευσης, ακόμα και από αυτή την αχθοφόρο του πατρικού ονόματος – κατά την παλιά έκφραση του γέρου Παπανδρέου, φυσικά για άλλο πολιτικό πρόσωπο.
Η Ιστορία, λένε, διδάσκει. Αλλού ίσως, στην Ελλάδα όχι. Πόσες φορές δεν έζησε καταστροφικά γεγονότα η χώρα μας από έντονες πολιτικές διαμάχες, μίση, αντιπαλότητες αχρείαστες, εμφύλιο σπαραγμό. Αλλά εμείς πάντοτε οι ίδιοι, αυτοκαταστροφικοί, αιώνες τώρα.
Θυμάμαι ήταν το 1989 –με κυβέρνηση ειδικού σκοπού Τ.Τζαννετάκη με τη στήριξη των Χ. Φλωράκη και Λ. Κύρκου–, ήμουν πρόεδρος εργοδοτικού συνδικαλιστικού συλλόγου και επισκεφτήκαμε όλους τους τότε αρχηγούς κομμάτων για κάποιο πρόβλημα που μας απασχολούσε. Ο Φλωράκης μας δέχθηκε στα γραφεία του κόμματος στον Περισσό και μας διηγήθηκε ένα περιστατικό από μια πρόσφατη περιοδεία του. Στο καφενείο ενός χωριού, ένας παλιός ελασίτης του είπε: «Ρε, πρόεδρε, είναι δυνατόν να συνεργαζόμαστε σήμερα με αυτούς πoυ μας σκότωναν;» «Ναι, αλλά μην ξεχνάς τι τους κάναμε κι εμείς», ήταν η απάντηση του Φλωράκη. Μια απάντηση αντρίκια, ειλικρινής, ευθεία. Και δεν αναφερόταν προφανώς στις μάχες ΕΛΑΣ – Στρατού, αλλά στα τραγικά αδελφοκτόνα γεγονότα κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου και τη μετέπειτα εποχή.
Μήπως διδαχθήκαμε κάτι, όταν βρίσκουμε το παραμικρό, ασήμαντο και ανόητο γεγονός για να κατηγορήσει η αντιπολίτευση την κυβέρνηση και να προκαλέσει νέες αχρείαστες αντιπαραθέσεις;
Για τ’ όνομα του Θεού, εάν έχετε ζήσει την εποχή του Εμφυλίου από κοντά ή αν έχετε ακούσει διηγήσεις από οποιαδήποτε πλευρά για την περίοδο εκείνη, μην προκαλείτε διχαστικές αντιπαραθέσεις. Δεν αντέχει άλλες η χώρα μας.