Κύριε διευθυντά
Με τη διακοσιοστή επέτειο της Ελληνικής Επανάστασης γράφονται και λέγονται πολλά και για το κρυφό σχολειό, κάποιοι αμφισβητούν ότι υπήρξε. Δεν θέλω να αναφερθώ σε αυτό, αλλά στο γιατί σχεδόν όλοι οι Ελληνες ήταν τότε αγράμματοι. Η συνήθειά μας να ασχολούμαστε μόνο με την ελληνική ιστορία μάς εμπόδισε να δούμε ότι το ίδιο ίσχυε τότε και για όλους τους λαούς της Εγγύς Ανατολής. Γιατί συνέβαινε αυτό; Σε όλη την οθωμανική επικράτεια (Βαλκάνια, Τουρκία, Συρία, Λίβανος, Παλαιστίνη, Μεσοποταμία, Περσία, Αραβική χερσόνησος, Αίγυπτος, Λιβύη, Τυνησία) απαγορευόταν η τυπογραφία από το 1515 ώς το 1784, για τρεις σχεδόν αιώνες. Σε αυτό το απλό γεγονός οφείλεται η «τύφλωση» όλων των λαών της Βαλκανικής και της Εγγύς Ανατολής για τρεις τουλάχιστον αιώνες.
Οπως μας πληροφορεί ο Niall Ferguson στο βιβλίο του «Πολιτισμός» (σελ. 93), ο σουλτάνος Σελίμ ο Γιαβούζ (οξύθυμος) απαγόρευσε το 1515 την τυπογραφία (με ποινή τον θάνατο) σε όλη την τεράστια επικράτεια που ο ίδιος δημιούργησε καταλαμβάνοντας την Εγγύς Ανατολή. Αυτή την απαγόρευση τη διατήρησαν και οι διάδοχοί του μέχρι το 1784. Γιατί το έκαναν αυτό; Για να έχουν το κεφάλι τους ήσυχο, δηλαδή να αποτρέψουν διάδοση ιδεολογιών και επαναστάσεις. Ο αμαθής, ο αγράμματος, βλέπει δύσκολα πέρα από το στενό περιβάλλον του χωριού του ή της επαρχίας του και αγνοεί το παρελθόν. Η σημερινή κατάσταση των ισλαμικών χωρών οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε αυτή την παράλυση πολιτισμικής εξέλιξης για 270 χρόνια, όπως και στο ότι τα ερευνητικά κέντρα Δαμασκού και Βαγδάτης έπαψαν να λειτουργούν μετά την κατάληψη από τους Οθωμανούς.
Για να είμαστε δίκαιοι, πρέπει να πούμε ότι και στην τότε Δύση γίνονταν παρόμοιες προσπάθειες. Απαγορεύτηκε, λοιπόν, με ποινή τον θάνατο, όχι η τυπογραφία, αλλά η μετάφραση της Αγίας Γραφής από τα λατινικά στη γλώσσα κάθε χώρας. Ετσι στην Αγγλία, ο πρώτος μεταφραστής Tyndale θανατώθηκε το 1536, αν και ο Ερρίκος H΄ στη συνέχεια αποσκίρτησε από την Καθολική Εκκλησία. Ομοίως, ο Λούθηρος έκανε την πρώτη μετάφραση των Γραφών στα γερμανικά το 1521 και διέφυγε τον θάνατο, κυρίως γιατί πολλοί Γερμανοί πρίγκιπες είχαν αγανακτήσει με την εκροή μεγάλων ποσών από τις επικράτειές τους προς την παπική εκκλησία, μέσω πώλησης συγχωροχαρτιών. Η μεταρρύθμιση του Λούθηρου θα ήταν αδύνατη χωρίς την εφεύρεση της τυπογραφίας που έγινε ακριβώς την εποχή που κατελήφθη από Οθωμανούς η Κωνσταντινούπολη. Στην Ευρώπη, η πρώτη εφημερίδα κυκλοφόρησε ήδη το 1605 στο Στρασβούργο, και ακολουθήθηκε από πολλές άλλες ανά την Ευρώπη, γιατί υπήρχαν ήδη αρκετοί εγγράμματοι για να γίνουν αναγνώστες.
Η πρώτη μουσουλμανική εφημερίδα κυκλοφόρησε, όμως, στην Αίγυπτο του Μεχμέτ Αλή το 1828, ενώ η πρώτη ιδιωτική τουρκική εφημερίδα κυκλοφόρησε το 1860. Ακόμα και την ελληνική οπισθοδρομικότητα τη χρωστάμε στον Σελίμ και στους διαδόχους του, αφού η Ελλάδα είχε ακόμα και το 1879, την εποχή του Τρικούπη, 8 στους 10 Ελληνες αναλφάβητους (69% άνδρες και 93% γυναίκες), όπως μας πληροφορεί το σχολικό βιβλίο Ιστορίας. Μην παραβλέπουμε όμως ότι για τη δημιουργία μιας προοδευμένης κοινωνίας δεν αρκεί απλή εγγραμματοσύνη, αλλά χρειάζεται εσωτερική κοινωνική αναδιαμόρφωση που διαρκεί αιώνες. Δεν γίνεσαι Ευρωπαίος μόνο με το να μάθεις να γράφεις το όνομά σου και να φορέσεις κοστούμι αντί για φουστανέλα.