Κύριε διευθυντά
Με αφορμή άρθρο του συνεργάτη σας Π. Μανδραβέλη «Ρευστός νομικός λαϊκισμός» (φύλλο 6/6), ας επιτραπούν οι παρακάτω σκέψεις. Ο συνεργάτης σας ορθώς «μέμφεται» απόψεις –συχνά πομπωδώς διατυπωμένες– ότι οι δικαστές οφείλουν να λαμβάνουν υπ’ όψιν και το κοινό περί δικαίου αίσθημα κατά τη διαμόρφωση της συνείδησής τους. Το μείζον ερώτημα είναι εάν το ίδιο πρέπει να πράττουν και κατά την εκφορά της δικανικής κρίσης, η οποία, συνεκδοχικά, «εκτελείται στο όνομα του ελληνικού λαού» (26 παρ. 3 Συντάγματος). Το «κοινό περί δικαίου αίσθημα» είναι μια έννοια εξόχως αόριστη και ως εκ τούτου ιδιαιτέρως ευεπίφορη σε παρερμηνείες και κυρίως στρεψοδικίες, μέχρι καταχρήσεως (ad nauseam), ανάλογα με τις ισορροπίες δυνάμεων σε μια κοινωνία (και την ελληνική). Η ρητορική, ενίοτε δε σφοδρή «πολεμική», υπέρ του λαϊκού αισθήματος περί δικαίου, ενέχει ένα σοβαρό λογικό, αλλά ιδίως νομικό σφάλμα.
Ασφαλώς, στην κρίση του δικαστή δεν επιτρέπεται να παρεισφρέουν «εξωνομικά» στοιχεία. Το ζήτημα, όμως, δεν εξικνείται μόνο στη δικανική κρίση, αλλά αφορά όλους τους θεράποντες και εν γένει «εκπροσώπους» του Δικαίου, συμπεριλαμβανομένων και των διαμεσολαβητών, κατά την άσκηση των αρμοδιοτήτων τους για την τήρηση της νομιμότητας. Κατά τον σχηματισμό της τελικής κρίσης, κρείσσον σημείο αναφοράς είναι η αιτιολόγηση (ήτοι υπαγωγή πραγματικών περιστατικών στον κανόνα δικαίου), γιατί αυτή είναι εν τέλει που προσδίδει κύρος στις αποφάσεις. Χαρακτηριστική η αποστροφή του «πιονέρου» Εντμουντ Μπερκ σε ομιλία προς ψηφοφόρους του (1774): «Ο αντιπρόσωπός σας σάς οφείλει την κρίση του, και δεν σας υπηρετεί, αν τη θυσιάσει στη δική σας γνώμη».
Αλλωστε, το Δίκαιο δεν «υπηρετεί» το σωστό, αλλά το νόμιμο.