Κύριε διευθυντά
Η Εθνική Πινακοθήκη Αθηνών πρόσφατα ήλθε στην επικαιρότητα με την εορταστική επανεκκίνηση της λειτουργίας της στις 24-3-2021, στo πλαίσιο των 200 χρόνων της εθνικής παλιγγενεσίας. Στα σχετικά δημοσιεύματα αναγράφεται ότι τα εγκαίνια της Εθνικής Πινακοθήκης έγιναν το 1976. Η πληροφορία αυτή θα ήταν σωστή εάν παράλληλα υπήρχε η ενημέρωση ότι η Εθνική Πινακοθήκη των Αθηνών άρχισε να λειτουργεί το 1968 με διευθυντή τον αείμνηστο Μαρίνο Καλλιγά (1906-1985). Ο Μαρίνος Καλλιγάς υπηρέτησε ως διευθυντής της Εθνικής Πινακοθήκης από το 1949 έως το 1971, οπότε υποχρεώθηκε ουσιαστικά από το τότε καθεστώς να αποχωρήσει.
«Στη δημιουργική και εμπνευσμένη θητεία του οφείλεται η ίδια η σύσταση και η στέγαση της Πινακοθήκης στη σημερινή της θέση», όπως αναγράφεται χαρακτηριστικά στο βιογραφικό του σημείωμα της έκδοσης «Μαρίνος Καλλιγάς – Τεχνοκριτικά 1937-1982», που επιμελήθηκε ο Αγγελος Δεληβορριάς (Μουσείο Μπενάκη – Εκδόσεις Aγρα 2003). Το 1969 εργαζόμουν στην Εθνική Πινακοθήκη Αθηνών ως φύλακας των εκθεμάτων της, μεταξύ των οποίων στο μέτζο (μεσοπάτωμα) και σε ειδικές λευκές προθήκες υπήρχαν τα χαρακτικά των Γκόγια (και οι τέσσερις σειρές), Ντίρερ, Ρέμπραντ, Πικάσο, Ματίς, Ρουό, και άλλων, που ο Μαρίνος Καλλιγάς με πολύ μόχθο είχε την έμπνευση να αγοράσει για την Εθνική Πινακοθήκη, όπως άλλωστε και τις λιθόγραφες αφίσες του Τουλούζ Λωτρέκ, που δυστυχώς οι Ελληνες φιλότεχνοι δεν έχουν απολαύσει.
Ο Μαρίνος Καλλιγάς ανέδειξε τη λιγότερο γνωστή αλλά εξόχως σημαντική πλευρά του εικαστικού έργου του Νικολάου Γύζη, εκθέτοντας και προβάλλοντας τότε το μέγιστο έργο του «Ιδού ο Νυμφίος» και τις εκπληκτικές σπουδές του που κατέχει η Εθνική Πινακοθήκη, παράλληλα με την έκθεση αντιπροσωπευτικών έργων της εξέλιξης της νεοελληνικής ζωγραφικής από τις απαρχές της στην επτανησιακή τέχνη. Παρουσίασε το άγνωστο εν πολλοίς έργο του Γιαννούλη Χαλεπά με μονογραφίες, και αγόρασε το σημαντικότερο έργο του την «Αναπαυομένη» και άλλα οκτώ (8) σε πηλό ή γύψο.
Πριν από την έναρξη λειτουργίας το 1969 της Εθνικής Πινακοθήκης ο Μαρίνος Καλλιγάς επιμελήθηκε την έκθεση έργων της στο Ζάππειο το 1953, με 45.000 επισκέπτες τότε, και συνέβαλε αποφασιστικά στην έκθεση, για πρώτη και τελευταία φορά στην Ελλάδα, των αριστουργημάτων της περίφημης συλλογής ιμπρεσιονιστών του Σταύρου Νιάρχου στο Ζάππειο το 1958 με 80.000 επισκέπτες. Δεν είμαι σε θέση να εκθέσω ούτε καν να σκιαγραφήσω την τεράστια προσφορά του Μαρίνου Καλλιγά στη νεοελληνική τέχνη ως κριτικού και κυρίως στην ίδρυση της Εθνικής Πινακοθήκης των Αθηνών, πλην όμως, είναι χρέος μου να συνεισφέρω στη διάσωση της μνήμης του, σε μια εποχή που δυστυχώς στον τόπο μας φαίνεται ότι καλλιεργείται «ανεπαισθήτως» η Damnatio memoriae (η καταδίκη της μνήμης).