Το έπος, το «Ασμα ηρωικό και πένθιμο…», η ανηφορική πορεία προς τη δόξα· Αξιον Εστί

Το έπος, το «Ασμα ηρωικό και πένθιμο…», η ανηφορική πορεία προς τη δόξα· Αξιον Εστί

Κύριε διευθυντά
Το αλβανικό έπος, τόσο ως ιστορικό γεγονός, με την ηρωική φάση του πολέμου και τη νικηφόρα εξόρμηση του στρατού, με τους χιλιάδες φαντάρους νεκρούς στον ελληνοϊταλικό πόλεμο στην Αλβανία όσο και ως λογοτεχνική παράσταση, αποτυπώνεται, με ανθρωποκεντρισμό και σαφήνεια, στην ποίησή μας, με τους Κωστή Παλαμά, Αγγελο Σικελιανό, Μιλτιάδη Μαλακάση, Νικηφόρο Βρεττάκο, Γιάννη Ρίτσο, κ.ά.

Συγκλονιστικό, όμως, είναι το σύνθεμα του νομπελίστα ποιητή μας Οδυσσέα Ελύτη (1911-1996). Ασμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας (1945, λιθογραφία Γιάννη Μόραλη, Ικαρος 1976). Ενα σημαντικό ποίημα, προσωπική εμπειρία του Ελύτη από το αλβανικό μέτωπο, όπου πολέμησε ως ανθυπολοχαγός και βρέθηκε στο νοσοκομείο μεταξύ ζωής και θανάτου· μια λυρική κραυγή αγωνίας και σπαραγμού μπροστά στον θάνατο, αλλά συγχρόνως και έκφραση της ακλόνητης ελληνικής πίστης. Ο τίτλος του ποιήματος είναι ήδη οδηγητικός για το ήθος του. Ο όρος άσμα παραπέμπει στα δημοτικά μας τραγούδια – τα «εθνικά άσματα» της γραμματείας μας– και τη βυζαντινή υμνογραφία, ενώ τα επίθετα με εγκωμιαστική και ελεγειακή διάσταση συνθέτουν μια συμπληρωματική αντίθεση της ηρωικής θυσίας και ανακαλούν στη μνήμη «τη δόξα και το αίμα του τόπου», με την απώλεια του νεαρού ανθυπολοχαγού. Ακριβώς, όπως στους θρησκευτικούς ύμνους και στα μοιρολόγια έτσι και στη σύνθεση ο ποιητής δεν αποκρύπτει τη συγκίνησή του γα τον χαμό αυτό, υμνώντας παράλληλα την Ελλάδα και τους αγώνες της, που θα αναπτύξει αργότερα στο Αξιον Εστί.

Το ποίημα εκτείνεται σε 14 λυρικές ενότητες, με ελληνική αρίθμηση –στίχους δεκαπεντασύλλαβους, με μετρική ποικιλία– γλώσσα υπερρεαλιστική που δονείται από ψυχικό πόνο, με εικόνες συνταρακτικές που εξελίσσονται στη διάρκεια του έτους (Χειμώνας, σκοτάδι, πόλεμος, Ηλιος – Ανοιξη – ευτυχία). Ο πόλεμος, ως συλλογικό γεγονός, αποτελεί το γενικό πλαίσιο της σύνθεσης, όπου δεσπόζει η ηρωική μορφή του ανθυπολοχαγού, σε όλες τις φάσεις: θάνατος, εκφορά, αναδρομική βιογραφία, φήμη, τελική ανάληψη, που καταλήγει στο θέμα της ανάστασης, με την ανοδική πορεία του ήρωα προς τη δόξα, Μακριά χτυπούν καμπάνες από κρύσταλλο Αύριο, αύριο, αύριο: το Πάσχα του Θεού! (ΙΔ΄, 24-25)
(Ο ουρανός γιορτάζει και όχι η γη)

Μια προφητεία που αγκαλιάζει όλη τη χώρα, ασκώντας μιαν υποβολή που επιτυγχάνει καίρια το σκοπό της, με το χαρμόσυνο και δοξαστικό τέλος. Ο ανθυπολοχαγός έχει κλασική πληρότητα: είναι ωραίος, γερός και γενναίος –παίρνοντας κλιμακωτά τρεις ιδιότητες (ομορφιά, υγεία, ανδρεία) και με τον θάνατό του γίνεται άγιος, φωτεινός και ολόλαμπρος, «χορεύοντας τον πεντοζάλη πρώτος των αγγέλων! (Θ, 4)– έπαινος και θρήνος μαζί. Το ποίημα, παρά την πολεμική ατμόσφαιρα, είναι αισιόδοξο γιατί τονίζει την Ελευθερία, στην εθνική και ηθική σημασία της. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ. Για σένα θα δακρύσει από χαρά ο ήλιος (ΙΔ΄, 5-6), προβάλλει την ελληνική φύση, προσθέτει τον έρωτα στη δόξα του θανάτου και εξυμνεί τη σεμνή αρετή της ανδρείας, αρμονικά συνδεδεμένη με τη λεβεντιά του ήρωα. Επιβλητικός ένας ακροτελεύτιος στίχος:

Αγιάζι ουράνιας ομορφιάς γυαλίζει στα μαλλιά του (ΙΔ΄, 23), αποτελεί το αποκορύφωμα της αποθέωσης του ανθυπολοχαγού.

Επιλογικά, ο αείμνηστος Δ.Ν. Μαρωνίτης (Οροι του λυρισμού στον Οδυσσέα Ελύτη, Κέδρος 1980) συγκρίνει το άσμα του Ελύτη με δύο άλλα ποιητικά συνθέματα, τον Μπολιβάρ του Νίκου Εγγονόπουλου (1942) και την Τελευταία προ Ανθρώπου εκατονταετία του Γιάννη Ρίτσου (1943), πολύστιχες συνθέσεις αναφερόμενες και στον αλβανικό πόλεμο, με ηρωικό τόνο και βαθύτερο διδακτικό χαρακτήρα.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή