Κύριε διευθυντά
Οι 15 πανεπιστημιακοί της Διασποράς που ζήτησαν με επιστολή τους στην υπουργό Παιδείας τροποποίηση του νόμου που αφορά την επιστροφή τους στην Ελλάδα δημιουργούν, πρώτα από όλα, αισθήματα υπερηφάνειας και θαυμασμού και για τη μεγάλη τους επιστημονική πρόοδο αλλά και για την επιθυμία τους να επιστρέψουν στην Ελλάδα. Η απογοήτευση που νιώθουν για την πιθανότητα «υποβιβασμού» τους είναι δικαιολογημένη. Παρά ταύτα επιμένουν σαν τους Ιερολοχίτες του Υψηλάντη – ελπίζω να έχουν καλύτερη τύχη αν επιστρέψουν.
Θέλω να μεταφέρω εδώ μια συζήτηση για το ίδιο θέμα με τoν Γιώργο Γεννηματά στο νοσοκομείο Memorial όπου ενοσηλεύετο πριν από περίπου 30 χρόνια. Παρά την ασθένειά του, το ενδιαφέρον του για την πολιτική και την Ελλάδα ήταν ζωηρότατο. Η σκέψη του, σαφέστατα πέρα από τη συνήθη πολιτική διαχείριση θεμάτων, είχε ήδη περάσει στο επίπεδο του εθνικού ηγέτη, και συζητούσε τα κεφαλαιώδη προβλήματα της χώρας από υψηλή σκοπιά.
Η Παιδεία ήταν το θέμα μιας τέτοιας συζητήσεως. Ηξερε πολύ καλά τις αντιδράσεις που θα αντιμετώπιζε κάθε προσπάθεια ουσιαστικής αλλαγής. Και, ξαφνικά, έχοντας προφανώς σκεφθεί πολύ πάνω στο θέμα, ρώτησε την ομήγυρι:
– Και με το Αθήνησι, όπως το αποκαλώ εγώ, τι θα κάνουμε;
Οπότε ένας γιατρός είπε:
– Να το αφήσεις να πεθάνει τον εξ ατροφίας θάνατο!
Υπονοώντας ότι τα κρατικά πανεπιστήμια, συμπεριλαμβανομένου του Πανεπιστημίου Αθηνών, πρέπει να απογαλακτισθούν από τον κρατικό προστατευτισμό, οπότε ή θα προσαρμοσθούν στις ανάγκες των καιρών ή θα μείνουν στο περιθώριο. Ο καταλύτης θα ήταν πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα υψηλών προδιαγραφών ελεύθερα από τον εναγκαλισμό του κράτους.
Και μιας και ήμασταν στην Αμερική, η συζήτηση μεταφέρθηκε στο Federalist Paper No 10 του James Madison, ένα από τα σημαντικότερα κείμενα της αμερικανικής πολιτικής σκέψης, το οποίο εξετάζει το πώς η πολιτεία θα (πρέπει να) «συμβιβάσει» τα συμφέροντα ατόμων ή ομάδων που αντιτίθενται στα δικαιώματα άλλων ή στο συμφέρον της κοινωνίας.
Ο ευφυέστατος και ευέλικτος στη σκέψη Γεννηματάς επεξεργάσθηκε περαιτέρω το αντικείμενο εκείνης και άλλων συζητήσεων, μα δυστυχώς δεν έζησε αρκετά ώστε να εφαρμόσει τις ιδέες της πολιτικής του ωριμότητας. (Την ίδια τύχη είχε και η παρούσα στη συζήτηση κόρη του Φώφη.)
Προβλήματα σαν κι αυτό που αναφέρουν οι 15 εκλεκτοί (και θαρραλέοι) συνάδελφοι απαιτούν λύσεις όπως αυτές που ανέπτυσσε ο αείμνηστος Γεννηματάς και μέσα στο πνεύμα του Madison. Η Ελλάδα οφείλει στον εαυτό της και στο μέλλον της να μαζέψει πίσω τα παιδιά της με τέτοιον τρόπο, ώστε όλοι να βελτιωθούν υπηρετώντας το γενικό καλό.