Κύριε διευθυντά
Αναφέρομαι στην πρόσφατη επιφυλλίδα του συνεργάτη σας Τάκη Θεοδωρόπουλου για τον επιφανή διανοητή του Πρίνστον Αλέξανδρο Νεχαμά και τη δεδομένη γενική απαξίωση του ελληνικού πολιτισμού από τους Ελληνες, την οποία αντεπεξήλθε χάρη στις σπουδές του στην Ευρώπη και στην Αμερική. Θαυμάζω το συγγραφικό έργο του καθηγητή Νεχαμά, από την εξαιρετική φιλοσοφημένη αποκάλυψη του λογοτεχνικού Νίτσε (1988) μέχρι την εμπεριστατωμένη πραγματεία του Περί Φιλίας (2016).
Η ανακάλυψη του μεγαλείου και της ευρείας επικαιρότητας του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού συντελείται κατά κανόνα εκτός πεδίου μάχης. Και εξηγούμαι: πεδίο μάχης πολλών αιώνων υπήρξε διαρκώς και ανελεήτως η ελληνική πολιτισμική επικράτεια (ανέκαθεν και συνεχώς διαφοροποιούμενη από μέγιστη έως ελάχιστη). Τεκμήρια και μαρτυρίες μάς παραπέμπουν στα αρχαιολογικά τοπία του ελληνισμού στις τρεις ηπείρους που ορίζουν τη λεκάνη της Μεσογείου και βέβαια στις απανταχού βιβλιοθήκες. Οπως η μυθική Ατλαντίδα, παραμένουμε το άφωνο, καταποντισμένο κέντρο ενός πολιτισμού με οικουμενική εμβέλεια και πλήρη αδυναμία αναγέννησης του εαυτού του. Οπως μεγατόνοι θάλασσας καταπνίγουν την Ατλαντίδα, έτσι μεγατόνοι εκπαιδευτικής στενομυαλιάς και γραφειοκρατίας καταπνίγουν τη δημιουργική μας σκέψη τα τελευταία διακόσια χρόνια.
Ο Νεχαμάς είναι μόνον μία από τις πολλές εξαιρέσεις ελληνικής ιδιοφυΐας σε πολλούς και διάφορους κλάδους, στην Αμερική και στην Ευρώπη, κυρίως στην αγγλική γλώσσα. Το ελληνόφωνο κοινό περιορίζεται άλλωστε εκ των πραγμάτων σε μικρά πολλαπλάσια της μιας χιλιάδας, όπως κάθε Ελληνας εκδότης πιστοποιεί.
Αποφοίτησα από το Κολλέγιο Αθηνών τρία χρόνια μετά τον Νεχαμά, είχαμε τους ίδιους φωτισμένους καθηγητές, συναντιόμαστε ενίοτε στο ιστορικό σπουδαστήριο του Μπενακείου ή στην εξαιρετική βιβλιοθήκη της ίδιας πτέρυγας. Θυμάμαι ένα χοντρό, πανόδετο βιβλίο που διάβαζε με εμβρίθεια ο νεαρός Νεχαμάς. Τόλμησα τότε να τον ρωτήσω κοιτώντας τον τίτλο, «Τι σημαίνει Κριτική του Καθαρού Λόγου;». Με κοίταξε υποτιμητικά, «Εμμανουήλ Καντ, η αρχή της σύγχρονης φιλοσοφίας», μου είπε. Ομολογώ ότι δεν κατόρθωσα να το διαβάσω ποτέ.