Κύριε διευθυντά
Ο αξιότιμος ψυχίατρος κ. Αλέξανδρος Χαϊδεμένος γράφει: «Η λέξη “σχιζοφρένεια” είναι σύνθετη και προέρχεται από τις αρχαίες ελληνικές λέξεις “σχίζειν” (διαχωρισμός) και “φρένα” (λογική, μυαλό). Χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει μια ψυχιατρική διαταραχή η οποία ανήκει στην ομάδα των ψυχώσεων» («Καθημερινή», 15.1.2023).
Επιτρέψτε μου να ξεκαθαρίσω το τοπίο από κάποια ορολογικά-φρασεολογικά «χαμόκλαδα» που σωρεύτηκαν κάτω από το δέντρο της Επιστήμης.
Οι αρχαίοι Ελληνες –μέχρι και επί των ημερών τού διαπρεπούς ιατρού Γαληνού (129-200 μ.Χ. περ.)– ουδέποτε μίλησαν για «σχιζομένη φρην». Ο όρος «σχιζοφρένεια» επινοήθηκε από τον Ελβετό ψυχίατρο Eugen Bleuler (1857-1939). Από τις πολλές σημασίες της λέξης «φρην» (της «φρενός»), δεν γνωρίζω ποια επέλεξε ο Bleuler για να συνθέσει τον εν λόγω όρο. Ισως αυτή που απαντά στον Αισχύλο: «φρένες διάστροφοι» (Προμηθεύς δεσμώτης, 673).
Οπως και να έχει το πράγμα, δεδομένου ότι η σχιζοφρένεια προκαλείται από εγκεφαλική δυσλειτουργία ή διαταραχή –η Επιστήμη μιλάει για νευροαναπτυξιακή διαταραχή–, δεν μπορούμε να μιλάμε για «ψυχιατρική διαταραχή» διότι η άυλη ψυχή δεν ταυτίζεται με τον εγκέφαλο. Ούτε για «αντιψυχωτικά φάρμακα» (ή «ψυχοφάρμακα») μπορούμε να μιλάμε διότι η χημική ουσία του φαρμάκου δεν μειγνύεται με την ασώματη ψυχή. Ο Σέξτος Εμπειρικός το έθεσε ορθά: «το ασώματον ουδενός δύναται θιγείν ουδέ υπό τινος θιχθήναι» («Προς λογικούς», 9.435).
Αλλά και ο Αριστοτέλης το ξεκαθαρίζει, λέγοντας: «ψυχή εστιν εντελέχεια … σώματος φυσικού δυνάμει ζωήν έχοντος» (Περί ψυχής, 412a 27). Συνεπώς, είναι στόχος ανεπίτευκτος ο εντοπισμός της ψυχής όχι μόνο στο γονιμοποιημένο ωάριο (το «δυνάμει» άνθρωπος) αλλά και στα 80 δισεκατομμύρια (περίπου) των νευρώνων του εγκεφάλου.
Κατακλείδα: Αν η ψυχή είναι άυλη, η αϋλία δεν νοσεί. Επειδή όμως η λέξη «ψυχή» εμφανίζεται, ως πρωτόθεμα, σε πολλούς σύνθετους επιστημονικούς όρους, «ψυχανεμίζομαι» τον αντίλογο:
«Μα, αγαπητέ μου, έχουμε ψυχολόγους, ψυχίατρους και ψυχαναλυτές, έχουμε ψυχιατρικές κλινικές και ψυχιατρικά νοσοκομεία. Εχουμε και ψυχοφάρμακα (όχι εγκεφαλοφάρμακα). Πώς λοιπόν μπορούν όλ’ αυτά να υπάρχουν, αν η ψυχή δεν νοσεί;»
Ναι, έχουμε όλ’ αυτά διότι κάποιες ορολογικές-φρασεολογικές συνήθειες είναι αργοθάνατες και κάποιες άλλες αρνούνται να πεθάνουν.