Κύριε διευθυντά
Κατ’ αρχάς (αλλά και κατ’ αρχήν) οφείλω εγκάρδιες ευχαριστίες στον αγαπητό επιστολογράφο κ. Κώστα Μπονιφάτση για την ευπροσήγορη και λεξιφείδωλη απαντητική του επιστολή, «Οι καταστροφές και περί θεοδικίας» («Καθημερινή», 24.2.2023). Στο ερώτημά μου, αν στην απέραντη αγάπη του Θεού για τον άνθρωπο χωράει η θεομηνία και η θεοπληξία (τ.έ. πρόσφατοι φονικοί σεισμοί στην Τουρκία και Συρία), απαντά καταφατικά. Πιστεύει σε «ένα Θεό, Πατέρα, Παντοκράτορα», ο οποίος «αγαπά, φροντίζει… και διδάσκει τα παιδιά του».
Επειδή και οι Τούρκοι είναι παιδιά τού Παντοκράτορα Θεού, ο οποίος εξίσου «αγαπά, φροντίζει και διδάσκει» τους Τούρκους, ο πρόσφατος φονικότατος σεισμός στη χώρα τους, σύμφωνα με τον επιστολογράφο, πρέπει να αποτέλεσε σημαντική ηθικοπλαστική θεϊκή διδασκαλία, ιδιαίτερα για τη μητέρα που είδε το νεογέννητο τέκνο της να αγωνιά και ν’ αφήνει την τελευταία του πνοή κάτω από τα συντρίμμια της σεισμόπληκτης πολυκατοικίας.
Αυτό το είδος της θεοδικίας, που ασπάζεται ο εκλεκτός «εν γραφίδι» συνάδελφος επιστολογράφος (αλλά και πολλοί θεολόγοι), δεν αντέχει το βάρος της κριτικής. Αμφιβάλλω αν ο ίδιος θα μου επέτρεπε να αναφωνήσω: «Δόξα τω Θεώ που ακόμη ένας φονικός σεισμός χτύπησε την πόλη μας για να εισπράξουμε ακόμη μία θεϊκή ηθικοπλαστική διδασκαλία»! Αλίμονο αν ο Θεός δίδασκε τα παιδιά του, χρησιμοποιώντας, σαν «εγχειρίδιο διδασκαλίας», τους φονικούς σεισμούς!
Χαίρομαι που ο επιστολογράφος είναι φιλάρχαιος, ως καγώ τυγχάνω ών. Στην εν λόγω επιστολή του αναφέρει (άνευ παραπομπής) τον Πλούταρχο, που κάποιοι φένακες τον κατατάσσουν στους προ Χριστού Χριστιανούς, όπως και τον Σωκράτη! Θα χαιρόμουν ακόμη περισσότερο, αν ανέφερε και τον κατ’ εξοχήν συστηματικό φιλόσοφο, τον Αριστοτέλη, ο οποίος λέει: «γελοίον γαρ, εί τις εγκαλοίη τω θεώ, ότι ουχ ομοίως το αντιφιλείσθαι ως φιλείται» (Ηθικά Ευδήμεια, 1238b 17-28) και αλλού: «η δε προς θεόν φιλία ούτε αντιφιλείσθαι δέχεται, ούθ’ όλως το φιλείν» (Ηθικών Μεγάλα, 2.11.7 ή 1208b 30-32 εκδ. Loeb).
Ο φιλοσοφικός θεός, όχι μόνο του Αριστοτέλη αλλά και του Αϊνστάιν, δεν είναι πρόσωπο. Κι επειδή δεν είναι πρόσωπο, επενδυμένο με όλα τα χαρακτηριστικά που ανήκουν στην έννοια του προσώπου, ο απρόσωπος φιλοσοφικός θεός τού Αριστοτέλη ούτε αγαπά ούτε φροντίζει ούτε διδάσκει κανέναν: είναι ένας καθαρός νους, που νοεί μόνο τον εαυτό του [«αυτόν άρα νοεί (Μετά τα φυσικά, 1074b 33)].
Να γιατί οι αρχαίοι Ελληνες ουδέποτε χρησιμοποίησαν τη λέξη «αυτονόητο» που εμείς καταχρηστικά χρησιμοποιούμε, όταν μιλάμε για πράγματα που δεν έχουν νου. Εχω ήδη προτείνει (σε άλλη επιστολή μου) τη λέξη «αυτόδηλο».