Kύριε διευθυντά
Σύμφωνα με την κλασική ρήση του Πρωταγόρα, η οποία έγινε σημείο αντιλεγόμενο τελευταία, ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται και προσεγγίζει τον κόσμο από τη δική του μεροληπτική και υποκειμενική σκοπιά, σαν να ήταν ο ίδιος το μέτρο για όλα τα πράγματα που τον περιβάλλουν. Για παράδειγμα, αν ταξιδέψουμε στο Λονδίνο, με βάση τις νόρμες οδήγησης που έχουμε οικειοποιηθεί στον τόπο μας, θα μας φανεί ότι οι Αγγλοι οδηγούν «ανάποδα» – το ακριβώς αντίθετο που θα σκεφτεί ένας Βρετανός που έρχεται στην ηπειρωτική Ευρώπη.
Τις επιπτώσεις από τον υποκειμενισμό και τη μεροληπτικότητα του ανθρώπου τις βλέπουμε ιδιαίτερα στην πολιτική. Για παράδειγμα, από τη δεκαετία του 1960 και εξής, οι ανάγκες και τα κριτήρια των μεγαλοεργολάβων, αλλά και του μέσου Eλληνα, ήσαν η εκμετάλλευση κάθε πιθαμής γης για την ανέγερση πολυκατοικιών, χωρίς σχέδιο, χωρίς κανονικούς δρόμους, χωρίς πεζοδρόμια και κοινόχρηστους χώρους, πάνω σε μπαζωμένα ρέματα κ.λπ. Το κακό δεν είναι αυτή η τάση: είναι αδήριτη πραγματικότητα ότι ο άνθρωπος είναι άπληστος όταν λειτουργεί χωρίς σταθερά οριοθετημένους κανόνες. Επομένως, το κακό έγκειται στο ότι δεν υπήρχαν θεσμικά αντίβαρα στην πολεοδομία και τη διοίκηση που θα μπορούσαν να βάλουν τάξη σ’ αυτή την υποκειμενική ασυδοσία. Eτσι καταστράφηκαν ή υποβαθμίστηκαν οικοδομικές περιοχές που, αν υπήρχαν σταθεροί πολεοδομικοί κανόνες, θα είχαν σήμερα πολύ μεγαλύτερη αξία. Το αποτέλεσμα αυτό το πληρώνουμε σήμερα όλοι ακριβά. Τα ίδια μπορούμε να πούμε για το πελατειακό κράτος και τα κόμματα. Τα τελευταία, στον ανταγωνισμό τους για την εξουσία, δεν έχουν κάποιες στοιχειώδεις κοινές σταθερές αρχές, με αποτέλεσμα να ποδοπατούν τη ζωή των πολιτών καθώς και το παρόν και το μέλλον της χώρας. Οι εξαιρέσεις δεν είναι ανύπαρκτες, όμως όπου εμφανίζονται σπεύδουν να τις υπονομεύσουν κάποιοι καλοθελητές του παλαιοκομματικού κατεστημένου.
Oμως, ακόμη κι αν ερμηνεύσουμε τη ρήση ευρύτερα: με την έννοια ότι ο άνθρωπος, συνολικά, δηλαδή η ανθρωπότητα, οφείλει να είναι το μέτρο για όλα τα πράγματα, πάλι βασική προϋπόθεση γι’ αυτό είναι ότι υπάρχουν σταθεροί κανόνες και θεσμοί που διευθετούν σταθερά τα κοινωνικά πράγματα, πάνω από το «εγώ» και το «εσύ». Διαφορετικά, θα στρέφεται ο ένας εναντίον του άλλου και του συνόλου, και αντίστροφα. Από τη σκοπιά αυτή γράφει ο Αριστοτέλης, στα Πολιτικά, ότι «χωρίς νόμους επικρατεί το θηρίο στον άνθρωπο».
Iσως ξεκίνησε όλη η σχετική σύγχυση επειδή ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας έχει μεγάλη άνεση στο να μιλά ελεύθερα, οπότε μπορεί να του ξεφύγει και μια λέξη παραπάνω. Η επίμαχη διαπίστωση, «ο άνθρωπος είναι το μέτρο για όλα τα πράγματα», μάλλον μας προειδοποιεί για τον υποκειμενισμό και τη μεροληπτικότητα του ανθρώπου, ώστε να μη φθάνουμε ποτέ στο σημείο να διακηρύσσουμε ότι οι άνθρωποι υπερτερούν των νόμων ή ότι «δεν υπάρχουν θεσμοί, υπάρχει μόνον ο λαός», σύμφωνα με τη γνωστή ρήση που είχε ξεφύγει από το «έρκος οδόντων» του Ανδρέα Παπανδρέου. Υπενθυμίζω σχετικά ότι μια πλειάδα πολιτικών από τη Ν.Δ., και όχι μόνο, είχε καταδικάσει, εντονότατα, αυτό το «απόφθεγμα» του Α.Π. – ένα «απόφθεγμα» που αποτελεί θανάσιμο αμάρτημα στην πολιτική, ακόμη κι αν λέγεται κάτω από τη ρητορική ευφορία και την ελαφρότητα του μπαλκονιού. Μήπως θέλουν ορισμένοι να αναθεωρήσουν σήμερα την άποψη αυτή;
Στελιος Χιωτακης – Ομότιμος καθηγητής Πανεπιστημίου Κρήτης
Οι παραιτήσεις και η κάθαρση
Κύριε διευθυντά
Η παραίτηση από κάποια θέση καθήκοντος και επιρροής γίνεται για διαφόρους λόγους και με ποικίλους μηχανισμούς. Πάλαι ποτέ, όταν λειτουργούσε το φιλότιμο και ο αυτοέλεγχος, ήταν εκδήλωση ανθρώπων με ευθυκρισία και συναίσθηση ευθύνης. Συνήθως βέβαια, ωθείται κάποιος σε παραίτηση, κατόπιν υποδείξεως ή απαιτήσεως της προϊσταμένης αρχής. Ενίοτε, ειδικώς στον χώρο της πολιτικής προκαλείται παραίτηση κατόπιν γενικής κατακραυγής μετά εξόφθαλμες εκτροπές συγκεκριμένων ατόμων.
Επ’ εσχάτων το αίτημα παραίτησης υπουργών τίθεται συχνά-πυκνά από πλείστους κοινωνικούς και πολιτικούς φορείς.
Η απήχηση όμως είναι μηδαμινή και υπάρχει εξήγηση. Οι συγκεκριμένοι άνθρωποι δεν ευρίσκονται εκεί για να εφαρμόσουν το πρόγραμμα ή να κινηθούν στο πνεύμα και τις αρχές των διαμαρτυρομένων. Κατέχουν τις εν λόγω θέσεις, ως μέλη ομάδος, με εκπεφρασμένο πρόγραμμα.
Aρα αποτελεί ψευδαίσθησιν και ματαιοπονίαν να περιμένουμε εκδήλωσιν, είτε φιλοτιμίας πρωτογενώς είτε αντίληψιν του δικαίου εκ των άνω που θα οδηγούσε το αίτημα σε εκπλήρωση.
Oθεν, η μόνη προοπτική καθάρσεως είναι η ανάπτυξη θετικών πρωτοβουλιών και καθαρών θέσεων που προοδευτικά θα πείσουν ότι το έργο αυτό πρέπει να κατέβει και ο θίασος να αποχωρήσει της πολιτικής σκηνής. Ευκαιρίας δοθείσης οφείλω μία αναθεώρηση της σχετικά επιθετικής στάσης που ετήρησα απέναντι στον παρ’ ολίγον διευθυντή του Φεστιβάλ Αθηνών.
Με τη συμπεριφορά και το κείμενο της παραίτησής του, πέραν της υποκείμενης σε προσωπικές επιλογές αισθητικής του, απέδειξε περίτρανη ευθιξίαν που δεν φαίνεται να έχει κανένας άλλος από τους λεγόμενους υπουργούς.
Νικος Ερρ. Ιωαννου – Καρδιολόγος