Κύριε διευθυντά
Για να ενισχύσει την εντυπωσιοθηρική ασυναρτησία του ότι «Και να χάσουμε μερικά νησιά δεν πειράζει. […] Τη γλώσσα έχει σημασία να μη μας πάρουν», ο υφυπουργός Παιδείας Κ. Ζουράρις επικαλέστηκε τη μαρτυρία του Σολωμού. Τι λέει ο Σολωμός: «Μήγαρις έχω άλλο [τι] στο νου μου πάρεξ ελευθερία και γλώσσα;»». Ωσάν ο Σολωμός να είχε πει: «Και να χάσουμε το Μεσολόγγι δεν πειράζει. [… ] Τη γλώσσα έχει σημασία να μη μας πάρουν». Τι απέγινε άραγε η «ελευθερία» του Σολωμού; Ο υφυπουργός σχολίασε χαριτολογώντας: «Τσάτρα πάτρα την ελευθερία εδώ στο υπουργείο θα προσπαθήσουμε να τη διακονήσουμε». Περιπαικτικός λοιπόν και ειρωνικός ο υφυπουργός στο θέμα της ελευθερίας και με τους δημοσιογράφους (έτσι ισχυρίστηκε τουλάχιστον) και με τον Σολωμό. Εκεί που μιλούσε πολύ σοβαρά ήταν στο θέμα της γλώσσας. Φαίνεται μάλιστα να είναι πεπεισμένος ότι, όταν ο Σολωμός αναφέρεται στη «γλώσσα», εννοεί ολοφάνερα τη γλώσσα που μιλάει ο ίδιος, δηλαδή αυτό το εκτός τόπου και χρόνου στρυφνό και ομιχλώδες γλωσσικό συνονθύλευμα, προϊόν μιας ακατάσχετης λεξιθηρίας που αποκλείει εξ ορισμού την επικοινωνία, δηλαδή τον λόγο ύπαρξης της ίδιας της γλώσσας. Αν βέβαια είχε διαβάσει ολόκληρο τον Διάλογο του Σολωμού ή έστω τη συνέχεια του γνωστού παραθέματος, θα είχε αποφύγει να επικαλεστεί τη μαρτυρία του. Υπενθυμίζω την πλήρη απάντηση του Ποιητή στον Φίλο: «Εκατάλαβα· θέλεις να ομιλήσουμε για τη γλώσσα· μήγαρις έχω άλλο στο νου μου πάρεξ ελευθερία και γλώσσα; Εκείνη άρχισε να πατή τα κεφάλια τα τούρκικα, τούτη θέλει πατήση ογλήγορα τα σοφολογιωτατίστικα, καὶ έπειτα αγκαλιασμένες και οι δύο θέλει προχωρήσουν εις το δρόμο της δόξας, χωρίς ποτέ να γυρίσουν οπίσω, αν κανένας Σοφολογιώτατος κρώζη ή κανένας Τούρκος βαβίζη· γιατί για με είναι όμοιοι και οι δύο».
Ο Σοφολογιώτατος, λέει ο Ποιητής, είναι σαν τον Τούρκο· ο πρώτος κρώζει (όπως οι «κόρακες» του Πινδάρου) και ο άλλος γαυγίζει. Ο Σολωμός λοιπόν όχι μόνο θεωρεί την ελευθερία και τη γλώσσα έννοιες ταυτόσημες αλλά επιπλέον απεικονίζει τους αντιπάλους τους ως εκπροσώπους τους άναρθρου λόγου του ζωικού βασιλείου. Αν, αντί για τον Σοφολογιώτατο, ο Ποιητής έκρινε τον σοφό και λογιώτατο υφυπουργό Παιδείας για τα σπουδαιοφανή αλλά ακατάληπτα ελληνικά του και για τον ισχυρισμό ότι «τα δεκαέξι νησιά που ζητά ο Ερντογάν είναι άνευ σημασίας», δεν θα μπορούσε να είναι περισσότερο εύστοχος.
Μιχαηλ Πασχαλης, Ομότιμος καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας Πανεπιστήμιο Κρήτης, Τμήμα Φιλολογίας
Η Βαβυλωνία των λέξεων
Κύριε διευθυντά
Ο συνάδελφος κ. Πλακονούρης (Επιστολές, 14/12/2016) παραθέτει μια σειρά «λανθασμένων» (κατά τη γνώμη του) μεταγραφών ξένων ονομάτων στην ελληνική γλώσσα, αλλά δείχνει να αγνοεί κάποια πολύ στοιχειώδη θέματα. Το φαινόμενο που περιγράφει ως «λάθος» δεν είναι μόνο ελληνικό. Οι γλώσσες διαφέρουν μεταξύ τους στις φωνητικές τους απαιτήσεις και στους κανόνες προφοράς: δεν υπάρχουν όλοι οι φθόγγοι μιας γλώσσας σε όλες τις άλλες γλώσσες του κόσμου και δεν μπορούν να αποδοθούν όλοι στον γραπτό λόγο με τα 24 γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου (δοκιμάστε να γράψετε στα ελληνικά τα διάφορα ανοικτά ή κλειστά «ο» και «ι» ή τα ποικίλα «σ» των Γάλλων, των Γερμανών ή των Πολωνών). Ο Churchill λέγεται Τσόρτσιλ ή Τσέρτσιλ ή κάτι ενδιάμεσο; Ακόμη και μέσα στην ίδια γλώσσα, η προφορά δεν είναι πάντα ομοιόμορφη. Γιατί το Kansas διαβάζεται Κάνσας και το Arkansas διαβάζεται Αρκανσο (και όχι Αρκάνσο, όπως το θέλει ο κ. Πλακονούρης); Πρόκειται για «ιδιορρυθμία» που δεν αντιστοιχεί στη γραπτή ομοιότητα των δύο ονομάτων.
Σε πολλές μεταγραφές υπάρχει ιστορικό προηγούμενο, που έχει να κάνει με την προέλευση των λέξεων και που δύσκολα αλλάζει (και όχι πάντα) με την πάροδο του χρόνου. Ετσι, ο Σολωμός έγραφε για «του Βάσιγκτων τη γη» εννοώντας την Ουάσιγκτον. Κάποτε ήταν σε ευρεία χρήση η γαλλική γλώσσα και το Λονδίνο λεγόταν Λόντρα, διότι συχνά τα κείμενα μεταφράζονταν από το γαλλικό (Londres). Ποιο είναι το σωστό σε μια τέτοια περίπτωση; Ακόμη και οι κανόνες της μεταγραφής αλλάζουν με τις εποχές, κι έτσι δεν υπάρχει σήμερα η τάση εξελληνισμού των ξένων ονομάτων που ήταν κυρίαρχη κάποτε (δεν λέμε σήμερα Μαγχεστρία εννοώντας το Manchester).
Αλλαγές γίνονται με τον χρόνο και με την τριβή με τη γλώσσα. Κάποτε μαθαίναμε αγγλικά μόνο από γραπτά κείμενα, με περιορισμένη επαφή με τον προφορικό λόγο. Ο κινηματογράφος, η τηλεόραση, τα ταξίδια και το Διαδίκτυο άλλαξαν τον βαθμό προσέγγισής μας στην αγγλική, κι έτσι π.χ. ο ηθοποιός Sean Connery, που εμφανιζόταν ως Σην Κόννερυ στις κινηματογραφικές αφίσες του 1960-70, έγινε Σον Κόνερι όταν μάθαμε να τον προφέρουμε με το σκωτσέζικο ιδίωμα. Τέλος, και πάλι για ιστορικούς λόγους, κάποια τοπωνύμια κλίνονται στην εξελληνισμένη μορφή τους και θα ακουγόταν μάλλον αστείο να λέμε «η Σκάλα του Μιλάνο» η «η πυρκαγιά του Σικάγο».
Αντωνης Παπαγιαννης, Ιατρός – Θεσσαλονίκη