Ο πυρπολητής της Μονής Αρκαδίου
Κύριε διευθυντά
Ηρθε η στιγμή που η αναγνώριση της αλήθειας επιβλήθηκε και ήταν αρκετό αυτό για να καταστρέψει τις σκευωρίες και τις σκοπιμότητες. Εχει και αυτή την έννοια η επίσημη παρουσία της ελληνικής πολιτείας, του Πρώτου Πολίτη της χώρας, ο οποίος, χωρίς ενδοιασμό, κατηγορηματικά και απροσχημάτιστα, αναγνώρισε τον πυρπολητή της Μονής Αρκαδίου «Ανωγειανό δάσκαλο και Γαριβαλδινό επαναστάτη Εμμανουήλ Σκουλά». Οι αντιδράσεις των Ρεθύμνιων ήταν άμεσες, ακριβώς αυτές που είχε περιγράψει ο Ν. Β. Τωμαδάκης το 1941, το 1966.
Το Ρέθεμνο και οι σύμμαχοί του επέβαλλαν, εκατόν πενήντα χρόνια τώρα, τη νόθα συνταγή. Κάθε φορά επιστρατευόταν και μια μεγάλη δύναμη: η «Περιήγησις εις Κρήτην», η λογοτεχνία, οι δήμαρχοι, η Εκκλησία (ιδίως αυτή με τους εκάστοτε μητροπολίτες), ακόμη και η Ακαδημία Αθηνών. Αλλά η ιστορική αλήθεια δεν τίθεται διαζευκτικά ή αθροιστικά. Οι μαρτυρίες και «όλα τα διαθέσιμα στην επιστήμη εργαλεία» αποδεικνύουν ότι «η ιστορική αλήθεια είναι μία».
Η «Εκθεσις» (αριθμ. 284/21 Νοεμβρίου 1866, Διπλωματικό, Ιστορικό Αρχείο, Υπουργείο Εξωτερικών) του Ιωάννη Μπαρουξάκη, υποπρόξενου του Ελληνικού Βασιλείου στο Ηράκλειο, δεν άφηνε καμιά αμφιβολία: «[… ]εις νέος εικοσιπενταετής Σκουλάς, αδελφός του οπλαρχηγού, κατά προηγουμένην συνεννόησιν και απόφασιν των συμπολεμιστών του, έδωκε πυρ εις την πυριταποθήκην και ανέτρεψε την Μονήν [… ]».
Ομοίως και η Εκθεση του Γαριβαλδινού εθελοντή στρατιώτη ανταποκριτή της νήσου Κρήτης Παναγιώτη Μουτσόπουλου, ήταν απόλυτα σύμφωνη με την επίσημη «Εκθεσιν» Μπαρουξάκη: «[… ]οι γενναίοι εκείνοι μάρτυρες κατέφυγον εις την πλέον υψηλήν και τολμηράν απόφασιν μετά του γενναίου Γαριβαλδινού Εμμανουήλ Σκουλά όστις έθεσεν πυρ εις την εξ 70 βαρελίων πυριτιδοθήκην και ούτως ανατινάχθησαν εις τον αέρα [… ]».
Υπάρχει και ο Τύπος της εποχής. Η εφημερίδα «Αυγή» της Αθήνας (Χανιά, 3 Δεκεμβρίου του 1866) δημοσίευσε άρθρο με τίτλο «Το Αρκάδι και πάλιν»: «[… ] Η απόφασις εγένετο και την εκτέλεσιν αυτής ανεδέχθη […] εις νεανίας Κρης, Σκουλάς ονομαζόμενος».
Ο Εμμανουήλ Σκουλάς, 150 χρόνια μετά την εθελοθυσία, ζει με τα όπλα του, με τα προσωπικά του αντικείμενα, στα ημερολόγιά του, στα χειρόγραφα, στα βιβλία του, στα ιστορικά τεκμήρια της εποχής του, διαχρονικός και επίκαιρος.
ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ Γ. ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ
Ομότιμος καθηγητής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων