Κύριε διευθυντά
Στις εύστοχες επισημάνσεις του αγαπητού Γ. Σταραντζή («Η Καθημερινή», 13/6/18) σχετικές με την ετυμολογική και σημασιολογική ερμηνεία του όρου δημοκρατία, θα ήθελα να προσθέσω τα ακόλουθα.
Κατ’ αρχάς, ως προς το έτυμο της λέξης δήμος, η ρίζα είναι αβέβαιη· στο Λεξικό Liddell – Scott αναφέρεται η λέξη δαμ – δαμάζω, λατ. dominus, και δεν έχει σχέση προς τα ρήματα δατέομαι = μοιράζω, δέομαι και δαπάνη (δάπτω = σχίζω, δαψιλής).
Η δημοκρατία (δωρικός τύπος δαμοκρατία (δη(α)μος + κράτος (κρατέω) είναι λέξη καθαρά ελληνική, την οποία επινόησαν και έπλασαν οι Ελληνες τον 5ο π.Χ. αιώνα. Η παλαιότερη γραπτή πηγή είναι ο Ηρόδοτος (VI βιβλίο). Τόσο ο όρος όσο και η έννοιά του εδραιώθηκαν πρωτίστως στην Αθήνα (Εκκλησία του Δήμου – Πνύκα), κοιτίδα του δημοκρατικού πολιτεύματος, όπου δημιουργήθηκε ο διάλογος, ως διαλεκτική του υπέρ και του κατά (μεν – δε) και αφετηρία της επιστημονικής και φιλοσοφικής σκέψης.
Οι Αθηναίοι είναι οι πρώτοι που καθόρισαν την έννοια και την ποικίλη σημασιολογική της διάσταση· υπάρχουν στην αρχαία και τη νέα ελληνική γλώσσα πάνω από 160 λέξεις με πρώτο συνθετικό τη λέξη δήμος και έχουν διασωθεί παραστάσεις και αθηναϊκές επιγραφές με μνεία του ονόματός της.
Στον Θουκυδίδη πασίγνωστος είναι ο ορισμός της δημοκρατίας στον Επιτάφιο Λόγο (ΙΙ, 37), ενώ, με ιδιαίτερη έμφαση, αναφέρεται σε όλους σχεδόν τους ρήτορες και, ως πολιτικός όρος, εισάγεται στο λεξιλόγιο του φιλοσοφικού λόγου.
Η δημοκρατία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το εκθαμβωτικό όνομα της Αθήνας, όπου γεννήθηκε και άνθησε ως αθηναϊκό θαύμα και, αφού μεγαλούργησε, παρέσυρε και την πόλη στην καταστροφή (βλ. Claude Mossé, Αθήνα. Ιστορία μιας δημοκρατίας και J. de Romilly, Δημοκρατία και δημαγωγία στον αιώνα του Περικλή).
Παρ’ όλα αυτά, η δημοκρατία προώρισται να έχει λαμπρή και μακρόχρονη ακτινοβολία· στη σημερινή εποχή, επικρατεί, ενίοτε, με την πιο λαμπερή έκφραση, σ’ ένα μεγάλο μέρος της πολιτισμένης υφηλίου, διατηρώντας αυτούσια την ονομασία της και πολιτογραφημένη σ’ όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες (democracy – démocratie), χάρη στα αρχαιοελληνικά κείμενα που την περιέγραψαν.
Η Ευρώπη και όλος ο κόσμος διαμορφώνονται εσαεί γύρω από αυτές τις ιδέες, γύρω από αυτές τις λέξεις.
Αναστασιος Αγγ. Στεφος, δ.φ., Ειδικός γραμματέας της ΠΕΦ