Κύριε διευθυντά
Επ’ ευκαιρία της προσφάτως ανακοινωθείσας περαιτέρω φορολογικής επιβάρυνσης της μεσαίας τάξης, γράφω για να θυμίσω μια φράση του Θουκυδίδη–κόκκινο πανί για τους απανταχού βολεψιματίες της ήσσονος προσπαθείας, τους πολεμίους της εντατικοποίησης και τους αλλεργικούς στην αριστεία. Εναν ύμνο προς τη μεσαία τάξη και τον φιλελευθερισμό γενικότερα στην εργασία και την αποφυγή της φτώχειας ειδικότερα: «(…) και το πένεσθαι ουχ ομολογείν τινί αισχρόν, αλλά μη διαφεύγειν έργω αίσχιον».
Κλειδί της παραγγελίας, η παρουσία στο κείμενο της αυστηρής –απολύτως προστακτικής– δοτικής: «Εργω»: «(…) αλλά μη διαφεύγειν (τη φτώχεια) έργω αίσχιον».
Αποκαθιστώ το θουκυδίδειο απόσπασμα, το οποίο πάντα σχεδόν κυκλοφορεί κουτσουρεμένο: «Φιλοκαλούμεν τε γαρ μετ’ ευτελείας και φιλοσοφούμεν άνευ μαλακίας· πλούτω τε έργου μάλλον καιρώ ή λόγου κόπω χρώμεθα, και το πένεσθαι ουχ ομολογείν τινί αισχρόν, αλλά μη διαφεύγειν έργω αίσχιον».
Το αποδίδω χρησιμοποιώντας ένα μείγμα μεταφράσεων: «Είμαστε εραστές του ωραίου, χωρίς σπατάλη και καταγινόμαστε με τα γράμματα χωρίς να καταντούμε μαλθακοί. Ο πλούτος μας χρησιμεύει ως ευκαιρία μάλλον για εκτέλεση έργων, παρά ως ελατήριο κομπορρημοσύνης. Και το να ομολογεί κανείς τη φτώχεια του δεν είναι αισχρό. Το να μην προσπαθεί όμως να την αποφύγει, με την εργασία του, είναι αισχρότερο».
Ναι μεν σαφής η ενθάρρυνση για την εξατομικευμένη αποφυγή της φτώχειας, αλλά (πώς όμως;): «Εργω» – και μόνον.
Και όχι «με κάθε προσπάθειαν», όπως ατυχώς νομίζω υποδεικνύει η μετάφραση του Ελ. Βενιζέλου. Απεναντίας, δύο άλλες μεταφράσεις που έχω υπόψη μου, αυτές του Γ. Μιστριώτη και του John h. Finley, μεταφράζουν-αποδίδουν επακριβώς το «έργω»: «Διά της εργασίας» και «δουλεύοντας», αντιστοίχως.
Γιωργος Ι. Κωστουλας, Βούλα