Κύριε διευθυντά
Στην «Καθημερινή» της Κυριακής 18-04-20 είχε επισυναφθεί ένθετο βιβλίο με την επιγραφή 1821 και με την πένα των πρωταγωνιστών, αφιερωμένο στον μεγάλο Φιλικό Εμμανουήλ Ξάνθο, και με εισαγωγή και σχόλια «στα απομνημονεύματα της Φιλικής Εταιρίας» του εν λόγω Φιλικού, της Μαρίας Παπαναστασίου, υποδιευθύντριας του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου.
Το υπόψη βιβλίο ανέγνωσα και αισθάνθηκα ιδιαίτερη ικανοποίηση, γιατί είναι ένα αξιόλογο και ιστορικά βάσιμο βιβλίο για τον μεγάλο Φιλικό, και φρονώ ότι, όπως άλλωστε και τα υπόλοιπα βιβλία για τους Πρωταγωνιστές του 1821, που εκδίδει η «Κ», δεν πρέπει να λείπουν από καμία ελληνική βιβλιοθήκη.
Διαβάζοντας το υπόψη βιβλίο διαπίστωσα ότι μπορούν να προστεθούν κάποιες επισημάνσεις γεγονότων και αναφορές σε ιστορικά σημεία, όπως πιο κάτω εκτίθενται, η παράλειψη των οποίων δεν μειώνει, βέβαια, ούτε αίρει την ιστορική του αξία, η μνημόνευσή τους, όμως, φρονώ ότι θα το καταστήσει ιστορικά ακόμη πλουσιότερο.
Ο Εμμ. Ξάνθος δεν μυήθηκε μόνο στον τεκτονισμό όντας στη Λευκάδα, αλλά και στη Μόσχα θα γίνει και πάλι μέλος της μασονικής στοάς με όλους τους τύπους, ωσάν να μην είχε προηγηθεί η ένταξη της Λευκάδας.
Η μασονική μύηση του Εμμ. Ξάνθου οπωσδήποτε συνεργεί στην οργάνωση της συνωμοτικότητας βάσει κάποιου σοβαρού σχεδιασμού.
Ο φιλικός Νικόλαος Σκουφάς, όντας στην Κωνσταντινούπολη, αρρώστησε από σοβαρό καρδιακό νόσημα, και όχι από λοιμώδη ασθένεια, και, σε τρεις μήνες από την πρώτη εκδήλωση της ασθένειας, πέθανε την 31-11-1818. Τη θέση του Σκουφά στο ηγετικό σχήμα της Φιλικής Εταιρείας θα καταλάβει ο Φιλικός Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος. Εφεξής τον ηγετικό πυρήνα της Εταιρείας θα αποτελέσουν οι Εμμ. Ξάνθος, Αθανάσιος Τσακάλωφ και Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος.
Το 1818 γίνεται δεύτερη κατήχηση, δυσνόητη κατά τους ιστορικούς, του Ξάνθου από τον Σκουφά στην Κωνσταντινούπολη, γιατί, προφανώς, όταν συντάχθηκε ο κανονισμός της μυστικής οργάνωσης και το τυπικό των ορκωμοσιών ο Ξάνθος έλειπε στη Μόσχα και δεν είχε δεθεί με τον όρκο των Φιλικών, και θα λάβει τα συνωμοτικά ΑΘ αντί του ΑΙ, που είχε στην αρχή, και ο Αναγνωστόπουλος τα συνωμοτικά αρχικά ΑΙ.
Η μασονική ιδιότητα του Αλέξανδρου Υψηλάντη πρέπει να έπαιξε ρόλο στην πρόταση του Ξάνθου προς αυτόν να αναδεχθεί την ηγεσία της Φιλικής Εταιρείας. Ο Εμμανουήλ Ξάνθος, που είχε μείνει στο περιβάλλον του Αλέξανδρου Υψηλάντη, μετά τα τραγικά γεγονότα στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες και τη φυλάκιση του Υψηλάντη, εγκατέλειψε την περιοχή τον Ιούνιο 1821, γιατί δεν ήταν δυνατόν να πράξει κάτι το ουσιαστικό για την ελληνική υπόθεση. Ο τσάρος και η μυστική προσωπική του ασφάλεια ήσαν γνώστες για τη Φιλική Εταιρεία με ό,τι αυτό σημαίνει.
Η Ρωσία όχι μόνο δεν βοήθησε τον Αλ. Υψηλάντη, αλλά αντίθετα επέτρεψε στον στρατό του σουλτάνου, κατά παράβαση της Συνθήκης του Βουκουρεστίου του 1812, να συντρίψει στο Δραγατσάνι τον ιερό λόχο.
Βασιλης Ν. Σαλακας, Επίτιμος δικηγόρος στον Α.Π. και στο ΣτΕ και πρώην νομικός σύμβουλος και προϊστάμενος της Ν.Υ. ΔΕΗ, Μελίσσια