Τι προβλέπει το νέο Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων 2020-2030.
Σημαντικές προοπτικές υλοποίησης επενδύσεων παρουσιάζει ο εγχώριος κλάδος διαχείρισης απορριμμάτων, ιδίως για γερμανικές εταιρείες, που διαθέτουν προηγμένη τεχνογνωσία και εφαρμόζουν σύγχρονες μεθόδους και τεχνολογίες επεξεργασίας και ανακύκλωσης. Αυτό είναι το υπόβαθρο επί του οποίου πραγματοποιήθηκε, αρχές της χρονιάς, επιχειρηματική αποστολή στη Θεσσαλονίκη 11 γερμανικών εταιρειών του τομέα της διαχείρισης απορριμμάτων, στο πλαίσιο της τότε πρωτοβουλίας του Ομοσπονδιακού Υπουργείου Οικονομίας και Ενέργειας της Γερμανίας.
Πρόκειται για τις εταιρείες EEW Energy from Waste, SRE, Weima Maschinenbau, Steinert, Europress Umwelttechnik, Cutmetall Komponenten, Fan Separator, ERK Eckrohrkessel, Bauermeister Naturbaustoffe,MWK Bionik Systeme GmbH & Co. KG και MHG Maschinenfabrik Hombak. Μετά την πρόσφατη έγκριση από το υπουργικό συμβούλιο του νέου Εθνικού Σχεδίου Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ) 2020-2030, που συμπεριλαμβάνει τα επικίνδυνα απόβλητα, το τοπίο στη διαχείριση απορριμμάτων έχει ξεκαθαρίσει τόσο για τις γερμανικές επιχειρήσεις που θα ενδιαφέρονταν να δραστηριοποιηθούν στην ελληνική αγορά, ενδεχομένως με έναν τοπικό εταίρο, όσο και για άλλους ξένους ενδιαφερόμενους «παίκτες».
Το ΕΣΔΑ προβλέπει τη δημοπράτηση, μέχρι το τέλος της χρονιάς, συνολικά 17 Μονάδων Επεξεργασίας Απορριμμάτων (ΜΕΑ), ενώ η ελληνική αγορά, όπως διαμορφώνεται, παρουσιάζει ισχυρές προοπτικές. Και αυτό διότι η Ελλάδα θα πρέπει να υλοποιήσει νέα έργα διαχείρισης απορριμμάτων ώστε να συμμορφωθεί με την εθνική και κοινοτική νομοθεσία, όπως και να αξιοποιήσει τα κοινοτικά κονδύλια σε ένα πολύ στενό χρονικό πλαίσιο.
Παράγοντες της αγοράς τοποθετούν την εκτιμώμενη αξία των συμβάσεων που αναμένεται να δημοπρατηθούν την επόμενη πενταετία σε περίπου 5 δισ. ευρώ, αντιστοιχώντας σε ποσότητα διαχείρισης 4 εκατ. τόνων αστικών σύμμεικτων απορριμμάτων.
Στο επίκεντρο του νέου ΕΣΔΑ βρίσκεται η πλήρης κάλυψη της χώρας με μονάδες επεξεργασίας Απορριμμάτων (ΜΕΑ) και Μονάδες Επεξεργασία Βιοαποβλήτων (ΜΕΒΑ), ενώ έως το τέλος του 2023 επιδιώκεται να κατασκευαστούν συνολικά 27 μονάδες. Και μέχρι το 2030 σχεδιάζεται να έχουν δημιουργηθεί 43 νέες μονάδες επεξεργασίας Απορριμμάτων (ΜΕΑ) και έως 46 μονάδες επεξεργασίας βιοαποβλήτων (ΜΕΒΑ), με τον σχεδιασμό να περιλαμβάνει την υλοποίηση και τεσσάρων μονάδων παραγωγής ενέργειας με ενεργειακή αξιοποίηση των υπολειμμάτων των ΜΕΑ.
Κατά τον σχεδιασμό του Υπουργείου Περιβάλλοντος, σε συνέχεια των διαγωνισμών για τις μονάδες επεξεργασίας σε Κέρκυρα, Χερσόνησο και Τρίκαλα, δρομολογείται η δημοπράτηση άλλων 14 μονάδων επεξεργασίας απορριμμάτων σε Καβάλα, Ανατολική Θεσσαλονίκη, Νάξο, Χίο, Σητεία, Κεφαλονιά, Αγρίνιο, Ηράκλειο (αναβάθμιση της υφιστάμενης ΜΕΑ), Λάρισα, Βόλο, Πάτρα, Λαμία, Χαλκίδα και Ρόδο.
Χαμηλά τα ποσοστά ανακύκλωσης
Σήμερα, όπως αναφέρει το ΕΣΔΑ, τα ποσοστά ανακύκλωσης με προδιαλογή και ανάκτησης του συνόλου των αστικών σύμμεικτων απορριμμάτων (ΑΣΑ) βρίσκονται σχεδόν καθηλωμένα στο 16,5% και 21,6% αντίστοιχα (στοιχεία 2018), απέχοντας σημαντικά από τους αντίστοιχους στόχους που είχε θέσει το προηγούμενο ΕΣΔΑ για το 2020 (50% και 74% αντίστοιχα). Σε πλήρη αντίθεση με την πυραμίδα ιεράρχησης των μεθόδων διαχείρισης των αποβλήτων, η υγειονομική ταφή αποτελεί στη χώρα σταθερά την κυρίαρχη επιλογή διαχείρισης. Το ποσοστό διάθεσης αποβλήτων σε ΧΥΤΑ κινείται μόνιμα κοντά στο 80% (78,4% των παραγόμενων ΑΣΑ για το 2018), απέχει πάρα πολύ από τον ελάχιστο στόχο του 26% που είχε τεθεί στο υφιστάμενο ΕΣΔΑ για το έτος 2020 και ακόμα περισσότερο από τον αντίστοιχο μέσο όρο της ΕΕ που είναι 22,6% της παραγωγής ΑΣΑ.
Επίσης, καταγράφεται έλλειψη των απαιτούμενων σύγχρονων και ολοκληρωμένων υποδομών και μονάδων διαχείρισης, λόγω καθυστερήσεων στις διαδικασίες ή και τοπικών αντιδράσεων. Και παρά την απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, βάσει της οποίας επεβλήθη κατ’ αποκοπήν πρόστιμο και εξαμηνιαία χρηματική ποινή που είναι συνάρτηση του αριθμού των λειτουργούντων και μη αποκατασταθέντων Χώρων Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Αποβλήτων (ΧΑΔΑ), συνεχίζεται η ύπαρξη ή και η λειτουργία ορισμένων αυτού του είδους παράνομων εγκαταστάσεων.
Σύμφωνα με τα στοιχεία που παραθέτει το ΕΣΔΑ, υφίστανται ακόμη οκτώ ενεργοί και μη αποκατεστημένοι ΧΑΔΑ, 24 μη αποκατεστημένοι και άλλοι 20 ΧΑΔΑ που έχουν αποκατασταθεί, αλλά για τους οποίους η ΕΕ δεν έχει αποδεχθεί την παύση λειτουργίας, λόγω της μη λειτουργίας νόμιμης υποδομής διαχείρισης των αποβλήτων των Δήμων που φιλοξενούν τους εν λόγω ΧΑΔΑ. Με βάση τα πρόσφατα στοιχεία του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, έχουν αποκατασταθεί τρεις ΧΑΔΑ και έχει παύσει να λειτουργεί και αποκατασταθεί ακόμη ένας. Το σχέδιο της Γενικής Γραμματείας Συντονισμού Διαχείρισης Αποβλήτων του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας προβλέπει η ανεξέλεγκτη διάθεση απορριμμάτων να έχει εξαλειφθεί μέχρι τις αρχές του 2021 και η αποκατάσταση των ΧΑΔΑ να έχει ολοκληρωθεί το 2022.
Όσον αφορά τις ποσότητες βιοαποδομήσιμων αποβλήτων (ΒΑΑ) που έχουν οδηγηθεί σε ΧΥΤΑ, ξεπερνούν κατά σχεδόν 2 εκατ. τόνους τη μέγιστη επιτρεπόμενη ποσότητα που ορίζει η νομοθεσία και το προηγούμενο ΕΣΔΑ. Συγκεκριμένα, κατά το έτος 2018, 2.771.773 τόνοι ΒΑΑ κατέληξαν σε ΧΥΤΑ, έναντι μέγιστης επιτρεπόμενης ποσότητας 910.000 τόνων ΒΑΑ.
Ο στόχος χωριστής συλλογής βιοαποβλήτων (ΒΑ) του ν. 4042/2012 για το 2020, ήτοι 10% των παραγόμενων ΒΑ, δεν έχει επιτευχθεί (5,7% για το 2018), λόγω απουσίας μέχρι πρότινος ολοκληρωμένου σχεδιασμού και δικτύου υποδομών, απέχοντας πάρα πολύ από τον στόχο που είχε τεθεί για 40% της παραγόμενης ποσότητας ΒΑ για το 2020.
Η ανακύκλωση χαρτιού, γυαλιού, μετάλλου και πλαστικού υπερβαίνει το 30% επί του συνόλου των ανακυκλώσιμων υλικών και, παρά το γεγονός ότι εμφανίζει διαχρονική αύξηση, απέχει ακόμη πάρα πολύ από τον στόχο του 2020, που προβλέπει ποσοστό 50%.
Και η διαλογή στην πηγή ανακυκλώσιμων υλικών (χαρτί, πλαστικό, γυαλί, μέταλλο) που ανέρχεται σε 30,8%, ήτοι 752.600 τόνοι των παραγόμενων ανακυκλώσιμων υλικών, απέχει ακόμη πάρα πολύ από τον στόχο του 65% που είχε τεθεί για το 2020.
Οι στόχοι
Σύμφωνα με το νέο ΕΣΔΑ, οι κυριότεροι στόχοι που τίθενται με ορίζοντα το 2030 προβλέπουν:
(α) Χωριστή συλλογή ανακυκλώσιμων υλικών και βιοαποβλήτων.
(β) Προετοιμασία για επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση των παραγόμενων ΑΣΑ τουλάχιστον σε ποσοστό 55 % κατά βάρος μέχρι το 2025 και 60% κατά βάρος μέχρι το 2030.
(γ) Χαμηλά ποσοστά ταφής, κάτω του 10%, μέχρι το 2030.
(δ) Επεξεργασία των υπολειπόμενων σύμμεικτων αποβλήτων σε σύγχρονες μονάδες επεξεργασίας αποβλήτων (ΜΕΑ). Στις μονάδες αυτές τηρείται η ιεράρχηση των αποβλήτων και στόχος είναι αφενός η ανάκτηση ανακυκλώσιμων υλικών, η ενδεχόμενη ανάκτηση ενέργειας μέσω της αναερόβιας χώνευσης και εν τέλει η δραστική μείωση του υπολείμματος προς διάθεση σε ΧΥΤ με την παραγωγή εναλλακτικού καυσίμου ή/και την ενεργειακή αξιοποίηση των υπολειμμάτων σε άλλες μονάδες. Στο πλαίσιο αυτό, μέχρι το 2030, το σύνολο των μονάδων για τις οποίες κρίνεται τεχνικοοικονομικά εφικτό, δύνανται να παράγουν και δευτερογενές καύσιμο, εφόσον είναι σε συμφωνία με τους στόχους των οικείων ΠΕΣΔΑ.
(ε) Δημιουργία δικτύου μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης από υπολείμματα επεξεργασίας αποβλήτων ή/και από εναλλακτικά καύσιμα. Οι μονάδες αυτές μπορεί να είναι κεντρικές για όλη τη χώρα (ενδεικτικά τουλάχιστον τρεις-τέσσερις μονάδες), χωρίς όμως να αποκλείεται αυτό να γίνεται καθετοποιημένα και εντός των ίδιων των ΜΕΑ, εφόσον αυτό κρίνεται τεχνικοοικονομικά εφικτό και προκριθεί από τα οικεία ΠΕΣΔΑ ή/και τους οικείους ΦΟΔΣΑ. Σύμφωνα με αυτόν τον άξονα, προβλέπεται η ενεργειακή αξιοποίηση των δευτερογενών (απορριματογενών) καυσίμων και του υπολείμματος (σε πλήρη συμφωνία με τις αντίστοιχες απαιτήσεις της ΕΕ για ενεργειακή αξιοποίηση, το ευρωπαϊκό πλαίσιο ταξινόμησης για τις βιώσιμες επενδύσεις και την κυκλική οικονομία), ώστε να μειωθεί στο ελάχιστο η ταφή των υπολειμμάτων. Επίσης, βάσει βέλτιστων ευρωπαϊκών πρακτικών, τα εναλλακτικά καύσιμα μπορούν να αξιοποιούνται στην ενεργοβόρο βιομηχανία, αντικαθιστώντας τα παραδοσιακά ορυκτά καύσιμα.
Βάσει του ΕΣΔΑ, η υγειονομική ταφή –πάντα και μόνο μετά από κατάλληλη προεπεξεργασία των αποβλήτων– θα αποτελεί την τελευταία επιλογή, με στόχο το μέγιστο ποσοστό αστικών αποβλήτων που θα καταλήγουν σε υγειονομική ταφή να μην ξεπερνά το 10% ήδη από το 2030.
Προβλέπεται ότι το 50% των αστικών σύμμεικτων απορριμμάτων θα πρέπει να προδιαλέγεται στην πηγή μέσω των δικτύων χωριστής συλλογής των ανακυκλώσιμων υλικών (χαρτί, πλαστικό, γυαλί, μέταλλο), των βιοαποβλήτων και των λοιπών ανακτήσιμων αποβλήτων (όπως ξύλο, ΑΗΗΕ και μπαταρίες). Το 65% των ανακυκλώσιμων υλικών θα πρέπει να εκτρέπεται από την ταφή και να συλλέγεται χωριστά, ενώ η συνολική ανάκτηση ΑΣΑ (με προδιαλογή και εντός μονάδων επεξεργασίας) θα είναι τουλάχιστον 74% των παραγόμενων ΑΣΑ. Η μέγιστη ποσότητα που θα οδηγείται σε ΧΥΤΥ θα είναι 26% των παραγόμενων ΑΣΑ.
Όσον αφορά τα βιολογικά απόβλητα, με στόχο την εκτροπή από την ταφή, αλλά και την ανακύκλωση και την αξιοποίησή τους, καθίσταται υποχρεωτική η χωριστή συλλογή τους από 31 Δεκεμβρίου 2022, δηλαδή έναν χρόνο νωρίτερα από ό,τι προβλέπει το ενωσιακό δίκαιο. Τα ξεχωριστά συλλεγόμενα βιολογικά απόβλητα θα οδηγούνται κατά βάση σε Μονάδες Επεξεργασίας Βιοαποβλήτων (ΜΕΒΑ). Για μέρος των χωριστά συλλεγέντων βιοαποβλήτων θα εφαρμόζεται η οικιακή κομποστοποίηση, και για μεγαλύτερους παραγωγούς ή για οικιστικές ενότητες κατ’ αντιστοιχία μπορεί να εφαρμόζεται επεξεργασία με Μηχανικούς Κομποστοποιητές.
Για τις πλαστικές φιάλες έως τριών λίτρων προβλέπεται η χωριστή συλλογή με την εφαρμογή συστήματος εγγυοδοσίας, ώστε να επιτευχθούν οι υψηλοί ευρωπαϊκοί στόχοι χωριστής συλλογής για ανακύκλωση τουλάχιστον κατά 77% κατά βάρος (κ.β.) των πλαστικών φιαλών ποτών μέχρι το 2025 και κατά 90% μέχρι το 2029.
Για τα επικίνδυνα απόβλητα, ο νέος ΕΣΔΑ προβλέπει τη δημιουργία σύγχρονου δικτύου μονάδων διαχείρισης, δεδομένου ότι η Ελλάδα επιβάλλεται να αποκτήσει το συντομότερο Χώρους Υγειονομικής Ταφής Επικίνδυνων Βιομηχανικών Αποβλήτων, ώστε να σταματήσει η εισαγωγή της συγκεκριμένης υπηρεσίας από το εξωτερικό, που έχει περιβαλλοντικές και οικονομικές αρνητικές συνέπειες.
Όσον αφορά το κόστος για την ανάπτυξη βασικών έργων και υποδομών διαχείρισης ΑΣΑ, όπου δεν συμπεριλαμβάνονται οι μονάδες ενεργειακής αξιοποίησης υπολειμμάτων ή και δευτερογενών καυσίμων, τοποθετείται σε 2,4 δισ. ευρώ. Από το ποσό αυτό, 1,1 δισ. ευρώ αντιστοιχεί σε μονάδες επεξεργασίας απορριμμάτων, ενώ 135 εκατ. ευρώ αντιστοιχούν σε μονάδες επεξεργασίας Βιοαποβλήτων (ΜΕΒΑ). Η ανάπτυξη δικτύων χωριστής συλλογής και πράσινων σημείων τοποθετείται σε 160 εκατ. ευρώ και 205 εκατ. ευρώ αντίστοιχα. ■