Η ιστορία του ελληνικού τουρισμού είναι γεμάτη από μικρές ή μεγάλες κρίσεις που επηρέαζαν βραχυπρόθεσμα τη δυναμική του, αλλά ποτέ δεν ανέκοπταν μια διαρκή πορεία εξέλιξης. Διεθνείς αναταράξεις, ταξιδιωτικές οδηγίες, τρομοκρατικά χτυπήματα, οικονομικές κρίσεις, όπως αυτή της δεκαετίας του ’10, δημιουργούσαν προβλήματα, αλλά ο ελληνικός τουρισμός κατάφερνε να τα ξεπερνά και να συνεχίζει την πρόοδό του, παρά τις πολλές διαχρονικές και δομικές παθογένειες που υπήρχαν και εξακολουθούν να υφίστανται και σήμερα.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα η περίοδος 2013-2019, επτά σπουδαία χρόνια ανάπτυξης και δημιουργίας που κατάφεραν σε μια δύσκολη συγκυρία να αυξήσουν το εθνικό εισόδημα της χώρας, να δημιουργήσουν χιλιάδες θέσεις εργασίας, να ενισχύσουν την περιφερειακή ανάπτυξη και την κοινωνική συνοχή. Ο ελληνικός τουρισμός όμως βρίσκεται για ακόμα μία φορά μπροστά σε μια μεγάλη πρόκληση. Να ξεπεράσει την πρωτοφανή κρίση της πανδημίας και φυσικά να κερδίσει και πάλι το στοίχημα της μετά Covid εποχής. Γιατί το 2020 θα μείνει στην ιστορία ως ο χειρότερος χρόνος του παγκόσμιου και φυσικά του ελληνικού τουρισμού. Κανείς, μα κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί ένα τέτοιο δυσμενές σενάριο. Μια συνθήκη απόλυτης ανασφάλειας, μεγάλων απωλειών σε ζωές, ένα γεγονός που θα καθήλωνε ανθρώπους, θα έκλεινε σύνορα, θα δημιουργούσε ένα παγκόσμιο lockdown την άνοιξη και ένα επόμενο τώρα, από τα τέλη του φθινοπώρου μέχρι και σήμερα, με το δεύτερο κύμα του κορωνοϊού. Και χωρίς κανείς να μπορεί να προβλέψει με ασφάλεια τι θα γίνει αύριο. Να θυμίσουμε ότι οι πέντε μεγάλες επιδημίες και πανδημίες του 21ου αιώνα, SARS (2003), γρίπη των πτηνών (2005), γρίπη των χοίρων (2009), MERS (2012), Έμπολα (2014) –ναι, ήταν πέντε, και αυτό θα πρέπει να μας προβληματίζει και να μας κάνει να βάζουμε και αυτή την παράμετρο στους μελλοντικούς μας σχεδιασμούς– ελάχιστα επηρέασαν τον παγκόσμιο τουρισμό και φυσικά την Ελλάδα, που στηρίζει σε μεγάλο βαθμό την εθνική της οικονομία σε αυτόν.
Το 2019 στη χώρα μας ο τουρισμός συνέβαλε άμεσα και έμμεσα στο 25% του ΑΕΠ, ενώ αποτέλεσε βασικό πυλώνα της απασχόλησης με μισό εκατομμύριο εργαζομένους από καταλύματα και εστίαση το τρίτο τρίμηνο και συνολική συνεισφορά 850 χιλιάδες εργαζομένους. Κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί τον Ιανουάριο του 2020 τη μεγάλη καταιγίδα που ερχόταν. Εβδομάδα με την εβδομάδα, ημέρα με την ημέρα, όμως, το κλίμα άλλαζε και ο ΣΕΤΕ, με ταχύτητα και διορατικότητα συντονίστηκε και έδρασε, παράλληλα με την πολιτεία. Συνέστησε στις επιχειρήσεις-μέλη του να τροποποιήσουν τις ακυρωτικές τους πολιτικές, επεξεργάστηκε σχέδια διαχείρισης της κρίσης, πίεσε και συνεργάστηκε με την κυβέρνηση, καταθέτοντας προτάσεις προστασίας του κλάδου.
Η αναστολή φορολογικών και ασφαλιστικών υποχρεώσεων, το υποχρεωτικό κλείσιμο καταλυμάτων συνεχούς λειτουργίας και η απαγόρευση λειτουργίας εποχικών καταλυμάτων, η αναστολή των συμβάσεων των εργαζομένων και η αντιμετώπιση θεμάτων άμεσης ρευστότητας έφτιαξαν μια πρώτη γραμμή άμυνας για την αντιμετώπιση της κρίσης και την προετοιμασία για την επανεκκίνηση του τουρισμού όταν οι συνθήκες το επιτρέψουν. Κάτι που έγινε με προσοχή, αυστηρά πρωτόκολλα και υψηλό επαγγελματισμό από τους επιχειρηματίες και τους εργαζομένους του κλάδου, από την 1η Ιουνίου στα αστικά κέντρα και από τις 15 Ιουνίου για την υπόλοιπη Ελλάδα. Θεωρώ υποχρέωσή μου να τονίσω την αξία αυτής της μεγάλης προσπάθειας. Ένα τεράστιο κεφάλαιο γνώσης, σοβαρότητας, ωριμότητας προστέθηκε στη μεγάλη υπεραξία του ελληνικού τουρισμού. Στο δύσκολο καλοκαίρι που μας πέρασε, εργαζόμενοι και επιχειρηματίες έδειξαν, στη μεγάλη τους πλειονότητα, τον καλύτερό τους εαυτό. Πρωτοφανή προσαρμοστικότητα και συγκινητική αυταπάρνηση. Απέδειξαν στην πράξη ότι ένα από τα μεγάλα μας όπλα είναι ο ανθρώπινος παράγοντας και τους αξίζει ένα τεράστιο «μπράβο» για την υπερπροσπάθεια.
Ο στόχος να ανοίξουμε με ασφάλεια κερδήθηκε, το brand της Ελλάδας ενισχύθηκε, ο βαθμός ικανοποίησης των επισκεπτών το αποδεικνύει και τα θετικά αποτελέσματα αυτού του εγχειρήματος θα φανούν σύντομα. Στο σημείο αυτό να τονίσω την αξία του επιτυχημένου μηνύματος της χώρας προς το εξωτερικό, μια κοινή προσπάθεια δημόσιου-ιδιωτικού τομέα, που συνεργάστηκαν με επιτυχία. Υπουργείο Τουρισμού, ΕΟΤ, Steve Vranakis και Marketing Greece, με την έγκριση του πρωθυπουργού, δούλεψαν μαζί συντονισμένα και εξέπεμψαν ένα μήνυμα διεθνώς, διαφορετικό από άλλες χρονιές, ένα μήνυμα που αναγνώριζε την ιδιαιτερότητα και τους περιορισμούς της συγκυρίας, αλλά προσπαθούσε να συντηρήσει στο μυαλό όλων τη μοναδικότητα του ελληνικού καλοκαιριού.
Δύσκολη εξίσωση
Σε αυτή τη δύσκολη εξίσωση της επανεκκίνησης βοήθησε και το κράτος, με την επέκταση της δυνατότητας αναστολής των συμβάσεων εργασίας, την εισαγωγή του προγράμματος «Συν-Εργασία», τη χρηματοδότηση επιχειρήσεων με εγγυήσεις του Δημοσίου, καθώς και τον μηδενισμό της προκαταβολής φόρου εισοδήματος των επιχειρήσεων. Τα έσοδα από τον ελληνικό τουρισμό για το 2020 θα κυμανθούν στα 3,5 δισ., έναντι 18,2 δισ. ευρώ το 2019. Δηλαδή απώλειες της τάξης του 80%. Κάτι που δυστυχώς προβλέπαμε και είχαμε επισημάνει από τους πρώτους μήνες της κρίσης. Αυτό σημαίνει σημαντικές επιπτώσεις στην εθνική οικονομία, στην απασχόληση και φυσικά στις τοπικές κοινωνίες. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι υπάρχουν περιφέρειες, όπως το Νότιο Αιγαίο, όπου τα συνολικά έσοδα από τον τουρισμό, άμεσα και έμμεσα, ξεπερνούν το 90% του ΑΕΠ της περιφέρειας. Με βάση αυτή την εικόνα και με δεδομένο ότι η πανδημία συνεχίζεται, κάθε πρόβλεψη για το μέλλον είναι παρακινδυνευμένη. Πολλές επιχειρήσεις του τομέα είναι βαριά τραυματισμένες, με τεράστια προβλήματα ρευστότητας. Οι αερομεταφορές δέχθηκαν ισχυρότατο πλήγμα, το μεγαλύτερο πλήγμα σε καιρό ειρήνης, με αποτέλεσμα το «δίκτυο διανομής» του τουρισμού για χώρες όπως η Ελλάδα, που βασίζονται πολύ στο αεροπορικό ταξίδι, να έχει σπάσει. Οι tour operators κλυδωνίζονται, το επαγγελματικό ταξίδι αναστέλλεται, τα συνέδρια αλλάζουν γιατί ο ψηφιακός κόσμος κατακτά όλο και περισσότερο χώρο. Μέσα σε αυτές τις πρωτοφανείς συνθήκες, λοιπόν, κλείνει το 2020. Με την πανδημία παρούσα, τον ελληνικό τουρισμό κλυδωνισμένο, αλλά και με την ελπίδα να έχουμε πολύ σύντομα θετικές εξελίξεις στο υγειονομικό πεδίο με την παραγωγή και τη διάθεση ασφαλών εμβολίων.
Αυτή η εξέλιξη μας κάνει να αισιοδοξούμε πολύ συγκρατημένα ότι η νέα χρονιά, το 2021, από τα μέσα της και μετά, μπορεί να αποτελέσει την αρχή μιας περιόδου σταδιακής ανάκαμψης. Με βάση ένα σχετικά ρεαλιστικό σενάριο, και πάντα με τα τωρινά δεδομένα τα οποία μεταβάλλονται από μέρα σε μέρα, το 2021 μπορεί η χώρα να φθάσει στο 50% των τουριστικών εσόδων του 2019. Αυτό προκύπτει και από τις μέχρι στιγμής προβλέψεις μεγάλων tour operators, αεροπορικών εταιρειών και ευρωπαϊκών αεροδρομίων. Η εξέλιξη όμως της κρίσης μάς διδάσκει να είμαστε ιδιαίτερα φειδωλοί στις προβλέψεις μας και, κυρίως, να προετοιμαζόμαστε πάντα για το δυσμενέστερο σενάριο. Με αυτή τη στρατηγική παραδοχή, είναι κρίσιμο να επιτευχθεί η χρονική επέκταση των μέτρων για όλο το πρώτο εξάμηνο του 2021, κυρίως σε ό,τι έχει να κάνει με την αγορά εργασίας. Επιπλέον, κάτι ιδιαίτερα σημαντικό που θα ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα της χώρας έναντι των ανταγωνιστών μας θα είναι η μείωση του ΦΠΑ και στα καταλύματα και στην παροχή υπηρεσίας του τουριστικού πακέτου, έστω και για περιορισμένο χρονικό διάστημα. Αυτό το μέτρο μπορεί να αποτελέσει ένα βασικό εργαλείο ανάκτησης μέρους της κίνησης από τις ξένες αγορές. Επίσης, ιδιαίτερη βαρύτητα θα πρέπει να δοθεί και στο θέμα της ρευστότητας και στην ολοκλήρωση του πλαισίου των προτάσεων για χρηματοδοτήσεις μέσα από το Ταμείο Ανάκαμψης.
Το μεγάλο στοίχημα
Ο ΣΕΤΕ θεωρεί ότι τα κονδύλια που πρόκειται να διοχετευθούν στην ελληνική οικονομία από το Ταμείο Ανάκαμψης θα στηρίξουν σημαντικά την προσπάθεια της χώρας να εξέλθει από την πρωτοφανή κρίση που προκάλεσε η πανδημία, ενώ παράλληλα θα δημιουργήσουν πολλαπλασιαστικά θετικό αποτέλεσμα στην αναπτυξιακή διαδικασία. Εξίσου κρίσιμος για το 2021 είναι ο διεθνής συντονισμός των δράσεων στα ταξίδια, όπως επίσης και η θέσπιση ενιαίων κανόνων, τουλάχιστον σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Οι ενιαίοι κανόνες θα εξασφαλίσουν ασφάλεια και περιβάλλον σταθερότητας, κάτι που ο κάθε ταξιδιώτης αναζητά, ιδίως στην επόμενη φάση της επανεκκίνησης, οριστικής ελπίζουμε, των ταξιδιών.
Εκεί που θα συνειδητοποιήσουμε ότι πολλά από όσα γνωρίζαμε έχουν πλέον αλλάξει. Ο τρόπος που επιλέγεται ένας προορισμός, η οργάνωση του ταξιδιού, τα κριτήρια επιλογής, οι προτεραιότητες των όσων ταξιδεύουν. Εκεί, θα κεφαλαιοποιήσουμε και τον επαγγελματισμό που δείξαμε το καλοκαίρι του 2020 και φυσικά τη διαχρονικότητα του brand μας. Πέρα από την ασφάλεια, έννοιες όπως η βιωσιμότητα θα βγουν ενισχυμένες. Ο μελλοντικός ταξιδιώτης θα ενδιαφέρεται ακόμα περισσότερο για τις παραμέτρους βιώσιμης σχέσης του τουρισμού με το περιβάλλον και την τοπική κοινωνία. Η ισόρροπη και μακροχρόνια τουριστική ανάπτυξη συνδέεται άμεσα με την έννοια της αειφορίας με έναν ολιστικό τρόπο. Και αυτό σημαίνει προστασία του περιβάλλοντος, κοινωνική ανταποδοτικότητα, ενίσχυση της τοπικής απασχόλησης, διατήρηση και ανάδειξη του τοπικού πολιτισμού. Η ολιστική βιώσιμη ανάπτυξη θα είναι για την Ελλάδα το μεγάλο στοίχημα της επόμενης ημέρας. Η αναγκαία προϋπόθεση για να πρωταγωνιστήσει με αξιώσεις και την επόμενη, μετά την πανδημία, εποχή. Και αυτή είναι η μεγάλη μας πρόκληση. Να ανταποκριθούμε σε αυτές τις νέες ανάγκες. Να αποδείξουμε ακόμα μία φορά, στην πιο δύσκολη στιγμή, ότι ο ελληνικός τουρισμός μπορεί να ξεπεράσει την κρίση. Να γίνει ακόμα καλύτερος. Με γερά θεμέλια, βαθιές ρίζες, αποθέματα δύναμης και γνώσης, που μας επιτρέπουν να σχεδιάζουμε την επόμενη ημέρα