Ο τομέας της ενέργειας πρωταγωνιστεί διεθνώς στη μετάβαση από την οικονομία του άνθρακα στην οικονομία των μηδενικών ρύπων και κινητοποιεί πρωτοφανών διαστάσεων κεφάλαια για επενδύσεις στις ΑΠΕ, σε δίκτυα, στην αποθήκευση, στην παραγωγή πράσινου υδρογόνου, στην ηλεκτροκίνηση και στην εξοικονόμηση ενέργειας. Η Ελλάδα με πυξίδα το ευρωπαϊκό «green deal» έχει θέσει τους δικούς της στόχους για την κλιματική αλλαγή, οι οποίοι οδηγούν σε ριζικό μετασχηματισμό τον ενεργειακό τομέα της χώρας και τον καθιστούν βασικό μοχλό ανάκαμψης της ελληνικής οικονομίας στη μετά Covid-19 εποχή.
Το πρόγραμμα απολιγνιτοποίησης, η μεγάλη διείσδυση των ΑΠΕ, οι ηλεκτρικές διασυνδέσεις των νησιών, οι δράσεις για την ενίσχυση της ηλεκτροκίνησης και των καθαρών καυσίμων δημιουργούν ένα ιδιαίτερα δυναμικό ενεργειακό τοπίο και παράλληλα νέες επενδυτικές ευκαιρίες σε τοπικό αλλά και περιφερειακό επίπεδο.
Η δυναμική του ενεργειακού τομέα με αιχμή τις ΑΠΕ και τα καθαρά καύσιμα αποτυπώνεται και στο πρόγραμμα του Ταμείου Ανάκαμψης, συγκεντρώνοντας τη μερίδα του λέοντος των επιδοτήσεων (38% των συνολικών πόρων).
Το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) θα ενεργοποιήσει επενδύσεις 44 δισ. ευρώ την επόμενη δεκαετία. Με βάση τους στόχους που έχουν τεθεί για τη διείσδυση των ΑΠΕ στην κατανάλωση ενέργειας, ήτοι 35% μέχρι το 2030, απαιτείται δυναμικότητα 19 GW, από τα 10,5 GW που έχουμε σήμερα. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει στη δεκαετία να εγκατασταθούν 8,5 GW ΑΠΕ, δηλαδή κατά μέσο όρο 850 MW ανά έτος, που αντιστοιχεί σε συνολικές επενδύσεις 9 δισ. ευρώ για τη δεκαετία.
Επενδυτικός πυρετός
Το επενδυτικό ενδιαφέρον είναι έντονο. Ενδεικτικό του υψηλού ενδιαφέροντος για την εγχώρια αγορά των ΑΠΕ είναι ότι αυτή τη στιγμή έχουν κατατεθεί αιτήσεις για 11.000 έργα, όλων των τεχνολογιών και των μεγεθών, για συνολικά 76 GW, όταν για την κάλυψη των εθνικών στόχων του ΕΣΕΚ απαιτούνται 19 GW έως το 2030. Το επενδυτικό ενδιαφέρον δηλαδή υπερκαλύπτει τις ανάγκες του ΕΣΕΚ σε αναλογία περίπου 10 προς 1! Ο κύκλος αδειών που άνοιξε η ΡΑΕ μέσα στον Δεκέμβριο προβλέπεται να προσελκύσει επιπλέον επενδυτικό ενδιαφέρον. Καταλυτικά στην προσέλκυση επενδυτικού ενδιαφέροντος από εγχώριους και ξένους επενδυτές λειτούργησε η απλοποίηση του θεσμικού πλαισίου, ενώ νέες ευκαιρίες για μεγάλου βεληνεκούς επενδύσεις θα δημιουργήσει το θεσμικό πλαίσιο για υπεράκτια αιολικά πάρκα, που αναμένεται να καταρτιστεί μέσα στο επόμενο διάστημα, με βασικούς άξονες τη χωροθέτηση και αδειοδότηση και τη διασύνδεση στο ηπειρωτικό σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας. Τα υπεράκτια αιολικά πάρκα είναι η νέα αγορά των ΑΠΕ που θα ανοίξει στην Ελλάδα για την αξιοποίηση του διαθέσιμου θαλάσσιου δυναμικού της, που υπολογίζεται στα 263 GW.
Η απολιγνιτοποίηση
Ξεχωριστή θέση στην ενεργειακή μετάβαση κατέχει η απολιγνιτοποίηση των περιοχών Δυτικής Μακεδονίας και Μεγαλόπολης. Το Master plan που έχει εκπονήσει το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας προβλέπει αξιοποίηση πόρων που προσεγγίζουν τα 4,5 δισ. ευρώ. Η ΔΕΗ, σε συνεργασία με τη γερμανική RWE, προωθεί σχέδιο για την εγκατάσταση στα ορυχεία της Δυτικής Μακεδονίας φωτοβολταϊκών πάρκων συνολικής ισχύος 2,5 χιλιάδων γιγαβάτ, ενώ τα ΕΛΠΕ κατασκευάζουν ήδη φωτοβολταϊκό πάρκο ισχύος 204 MW, που εξαγόρασαν από τη γερμανική εξαγορά του χαρτοφυλακίου φωτοβολταϊκών που θα κατασκευάσει η γερμανική εταιρεία JUWI, στο πλαίσιο της στρατηγικής τους για επέκταση στον τομέα των ΑΠΕ. Στις εμβληματικές επενδύσεις της περιοχής είναι και το σχέδιο που προωθείται από κοινού από τις ελληνικές εταιρείες ΔΕΠΑ, ΔΕΣΦΑ, ΕΛΠΕ, η Motor Oil, Μytilineos, ΤΕΡΝΑ και την πολωνική εταιρεία Solaris, για την παραγωγή υδρογόνου από ανανεώσιμες πηγές. Το αποκαλούμενο White Dragon project προβλέπει επενδύσεις ύψους 2,5 δισ. ευρώ σε ηλεκτρολύτες από ενέργεια που θα παράγεται από φωτοβολταϊκά πάρκα ισχύος 1,5 GW, τα οποία θα εγκατασταθούν στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας στο πλαίσιο της απολιγνιτοποίησης. Το πράσινο υδρογόνο είναι ένα μεγάλο στοίχημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο και έχει αποφασίσει να χρηματοδοτήσει με πόρους έως και 470 δισ. ευρώ έως το 2050.
Εκτός από τα ΕΛΠΕ, δυναμική είσοδο στην αγορά των ΑΠΕ έκανε και το έτερο διυλιστήριο της χώρας, η Motor Οil, με την εξαγορά φωτοβολταϊκών ισχύος 47 MW από τη Mytilineos, η οποία αναπτύσσεται επίσης δυναμικά στον τομέα. Περαιτέρω τη θέση της στην αγορά εδραιώνει η πρωτοπόρος στον κλάδο Τέρνα Ενεργειακή, με επενδύσεις 1,5 δισ. ευρώ, καθώς και η Eλλάκτωρ.
Θέση στην ελληνική αγορά των ΑΠΕ έχουν πάρει ήδη οι μεγαλύτερες ευρωπαϊκές εταιρείες του κλάδου, όπως η ΕDP (της πορτογαλικής ΔΕΗ), η γαλλική EDF, η ιταλική ENEL και η Τotal Eren, η ισπανική Iberdrola και η επίσης γαλλική Akuo. Η τελευταία σχεδιάζει επενδύσεις ύψους 1 δισ. ευρώ για την ελληνική αγορά, με πρώτο βήμα την ανάπτυξη από κοινού με την ιταλική Enel φωτοβολταϊκών πάρκων ισχύος 284 MW στη Β. Ελλάδα. Είναι η πρώτη φορά που δύο πολυεθνικές εταιρείες του κλάδου ενώνουν τις δυνάμεις τους στην ελληνική αγορά των ΑΠΕ, και αυτό αποτελεί προάγγελο της δυναμικής που αναπτύσσεται στο πλαίσιο των εθνικών στόχων για την ανάπτυξη των ΑΠΕ.
Ηλεκτροκίνηση
Ο τομέας της ηλεκτροκίνησης βρίσκεται επίσης στο επίκεντρο του επενδυτικού ενδιαφέροντος εγχώριων και ξένων ομίλων. Το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας μέσα από σειρά φορολογικών και άλλων οικονομικών κινήτρων προωθεί τον εξηλεκτρισμό των μεταφορών με στόχο μέχρι το 2030 το ένα στα τρία οχήματα που θα κυκλοφορούν στη χώρα να είναι ηλεκτρικά.
Το project «Smart & Sustainable Island» της Volkswagen στην Αστυπάλαια θα αποτελέσει παγκόσμιο πρότυπο ηλεκτροκίνησης και αυτονόμησης μέσω ΑΠΕ. Το σχέδιο περιλαμβάνει ολοκληρωμένο σχέδιο μετακινήσεων με ηλεκτρικά οχήματα, υποδομές ολοκληρωμένου δικτύου φόρτισης, εισαγωγή καινοτόμων υπηρεσιών συγκοινωνίας κατά παραγγελία μέσω ψηφιακών εφαρμογών, υπηρεσίες διαμοιρασμού οχημάτων, e-μοτοποδηλάτων και e-ποδηλάτων που θα μπορούν να χρησιμοποιούν οι πολίτες οποιαδήποτε ώρα της ημέρας και της χρήσης ΑΠΕ, όπως και δοκιμής νέων τεχνολογιών στην αυτόνομη οδήγηση. Το μοντέλο Αστυπάλαια θα επεκταθεί και σε άλλα μικρά, μη διασυνδεδεμένα νησιά, προκειμένου να αντικατασταθεί η παραγωγή ενέργειας από τους ρυπογόνους πετρελαϊκούς σταθμούς της ΔΕΗ με ενέργεια από ΑΠΕ, που θα παράγεται από υβριδικά συστήματα (φωτοβολταϊκά και μπαταρίες αποθήκευσης).
Οι διασυνδέσεις
Στο στόχαστρο ελληνικών και ξένων εταιρειών που δραστηριοποιούνται στις ΑΠΕ βρίσκονται συνολικά 11 μικρά νησιά, τα οποία δεν περιλαμβάνονται στα πλάνα του ΑΔΜΗΕ για διασύνδεση με το ηπειρωτικό σύστημα της χώρας, και συγκεκριμένα: Αγαθονήσι, Άγ. Ευστράτιος, Ανάφη, Αντικύθηρα, Αρκιοί, Αστυπάλαια, Δονούσα, Ερεικούσα, Μεγίστη, Οθωνοί και Γαύδος. Το επενδυτικό ενδιαφέρον για υβριδικά συστήματα, ωστόσο, δεν περιορίζεται στα πολύ μικρά νησιά, αλλά επεκτείνεται στο σύνολο των ελληνικών νησιών, μη εξαιρουμένων των μεγάλων – τη Ρόδο και την Κρήτη. Μεταξύ αυτών, η γερμανική εταιρεία Αccusol, η οποία συνεργάζεται με τη Siemens και εξασφάλισε προσφάτως άδειες για εγκατάσταση υβριδικών μονάδων παραγωγής σε 9 ελληνικά νησιά, η πρωτοπόρος στις υβριδικές τεχνολογίες Siemens – Gamesa, που εγκατέστησε το 2007 το πρώτο υβριδικό πάρκο στα νησιά Γκαλάπαγκος και ολοκλήρωσε πρόσφατα μια νέα υβριδική μονάδα στο νησί Μιντόρο στις Φιλιππίνες, είναι έτοιμη να εγκαταστήσει υβριδικές μονάδες και στα ελληνικά νησιά μόλις εγκριθεί το νομικό πλαίσιο για το καθεστώς στήριξης των υβριδικών έργων. Σχέδια για εγκατάσταση υβριδικών έργων έχει και η γαλλική Akuo, επίσης πρωτοπόρος στη συγκεκριμένη τεχνολογία. Από ελληνικής πλευράς ξεχωρίζουν οι επενδύσεις της ΤΕΡΝΑ για τα εμβληματικά έργα αντλησιοταμίευσης στην Αμφιλοχία του νομού Αιτωλοακαρνανίας και στο Αμάρι της Κρήτης.
Η ενεργειακή αναβάθμιση κατοικιών και κτιρίων αποτελεί επίσης βασικό πυλώνα του εθνικού προγράμματος για τη μετάβαση στην οικονομία των μηδενικών ρύπων. Από τον Δεκέμβριο και μέχρι το τέλος του 2022, το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας θα διαθέσει πόρους άνω των 3 δισ. ευρώ για την αναβάθμιση και την ενεργειακή εξοικονόμηση κατοικιών και κτιρίων (δημόσιων και εταιρικών) και παράλληλα την επανεκκίνηση της οικοδομικής δραστηριότητας και της απασχόλησης στους συναφείς κλάδους. Τα πρώτα κονδύλια ύψους 850 εκατ. ευρώ άρχισαν να διατίθενται από τον Δεκέμβριο με την έναρξη του προγράμματος «Εξοικονομώ κατ’ Οίκον», που βγήκε στην αγορά ενσωματώνοντας τις νέες τάσεις στον τομέα της κλιματικής αλλαγής, των ΑΠΕ και της ψηφιοποίησης και προσαρμοσμένο στις συνθήκες που διαμορφώνει η πανδημία του Covid-19, ως «Εξοικονομώ-Αυτονομώ». Το πρόγραμμα θα συνεχιστεί μέσω τακτικών ετήσιων προκηρύξεων για το 2021 και το 2022, με ετήσιο προϋπολογισμό που αναμένεται να ξεπερνάει το 1 δισ. ευρώ. Συνολικά, μέχρι το 2030, για την επίτευξη των στόχων του ΕΣΕΚ θα διατεθούν σε δράσεις ενεργειακής απόδοσης 11 δισ. ευρώ. Οι ενεργειακές ιδιωτικοποιήσεις (ΔΕΔΔΗΕ, ΔΕΠΑ Εμπορίας και Υποδομών, περαιτέρω πώληση ΑΔΜΗΕ, μείωση της συμμετοχής του Δημοσίου στα ΕΛΠΕ) θα συμβάλουν περαιτέρω στην αναδιάρθρωση της ενεργειακής αγοράς και θα αποτελέσουν πόλους έλξης ξένων κεφαλαίων. Η ανάπτυξη της δυναμικότητας των δικτύων ηλεκτρισμού είναι κρίσιμος παράγοντας για την επίτευξη των εθνικών στόχων διείσδυσης των ΑΠΕ, γι’ αυτό και βρίσκονται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος μεγάλων εταιρειών που δραστηριοποιούνται στον τομέα των ΑΠΕ. Το ΕΣΕΚ προβλέπει επενδύσεις 3,5 δισ. ευρώ στα δίκτυα διανομής ηλεκτρικής ενέργειας μέχρι το 2030. Πόροι 2,2 δισ. ευρώ θα διατεθούν σε διασυνοριακούς αγωγούς φυσικού αερίου και 2 δισ. στο δίκτυο και στην αποθήκευση αερίου.
Ο ρόλος των τραπεζών
Ο μετασχηματισμός του κλάδου της ενέργειας κινητοποιεί και τις τράπεζες. «Η ενέργεια είναι το νόμισμα του μέλλοντος», τονίζει χαρακτηριστικά ανώτερο τραπεζικό στέλεχος, θέλοντας να επισημάνει εμφατικά τη ζήτηση που θα έχουν τα προσεχή χρόνια οι επενδύσεις σε όλες τις μορφές ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Οι τέσσερις συστημικές τράπεζες έχουν ήδη υπόλοιπα χρηματοδοτήσεων άνω των 3 δισ. ευρώ σε επενδύσεις ΑΠΕ και, σύμφωνα με αρμόδια στελέχη, οι προγραμματισμένες νέες επενδύσεις για το 2020 προσεγγίζουν το 1 δισ. ευρώ. Με δεδομένο ότι η στροφή στην «πράσινη ενέργεια» θεωρείται μονόδρομος, οι τράπεζες θέτουν στο επίκεντρο της στρατηγικής τους τις επενδύσεις σε ΑΠΕ, διακρίνοντας ήδη αυξημένο ενδιαφέρον τόσο από εγχώρια όσο και από ξένα σχήματα.
Αιχμή των επενδύσεων τα προσεχή χρόνια θα αποτελέσουν όχι μόνο τα μεγάλα ή τα μικρότερα αιολικά και φωτοβολταϊκά συστήματα, αλλά και οι επενδύσεις σε νέες τεχνολογίες, αποθήκευση, υδρογόνο και βιοαέριο. Οι τράπεζες βλέπουν τη χρηματοδότηση των ΑΠΕ ως έναν από τους πιο ελκυστικούς κλάδους, καθώς το σημερινό σύστημα των εγγυημένων αποδόσεων έχει προβλέψιμες και εξασφαλισμένες χρηματορροές εσόδων και αποπληρωμών αυτών των δανείων