Μια πανδημία σε οικονομικούς όρους μοιάζει με πόλεμο. Απαιτεί μια κεϋνσιανή αντίδραση, όπως αυτή που σε ολόκληρο τον κόσμο –και στη δική μας χώρα– οι κυβερνήσεις ακολουθούν για να την αντιμετωπίσουν. Ο κύριος αντίπαλος, ο ιός, ξέρουμε ότι μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά μόνο με τα εμβόλια, μια που καμία σύγχρονη κοινωνία δεν μπορεί να ανεχθεί το απίστευτο κόστος της απόκτησης της «φυσικής ανοσίας», με τον τρόπο που συνέβαινε στο παρελθόν, όταν η ασθένεια επανερχόταν σε διαδοχικά κύματα πολλές φορές στη διάρκεια δεκαετιών. Μέχρι να έρθουν τα εμβόλια, δίνουμε μια μάχη καθυστέρησης, στην οποία προσπαθούμε να ελαχιστοποιήσουμε το υγειονομικό κόστος, προκαλώντας κατά το δυνατόν μικρότερη ζημιά στην οικονομία και ενισχύοντας νοικοκυριά και επιχειρήσεις για να τα βγάλουν πέρα μέχρι την ανάκαμψη.
Το γεγονός ότι στη διάρκεια της κρίσης έχουμε δημοσιονομική ελευθερία δεν σημαίνει ότι έχουμε βρει κάποια πετρελαιοπηγή ή έναν καλό πατερούλη, που μας δίνει χρήματα δωρεάν. Όλα τα χρήματα που σήμερα πληρώνουμε δανειζόμενοι θα πρέπει στο μέλλον να τα δώσουμε πίσω με τη μορφή φορολογικών εσόδων. Το σχέδιο της κυβέρνησης είναι τα χρήματα αυτά να αποπληρωθούν από το μέρισμα της ταχείας ανάπτυξης, που την επόμενη μέρα η κυβέρνηση θα πυροδοτήσει, αξιοποιώντας το Ταμείο Ανάκαμψης και τις μεταρρυθμίσεις, που με συνέπεια προωθεί. Δεν πρέπει όμως ποτέ να ξεχνάμε το πολύ μεγάλο δημόσιο χρέος που ήδη έχουμε. Γιατί, αν ξεπεράσουμε τη λεπτή κόκκινη –δημοσιονομική– γραμμή, το δημοσιονομικό σημείο καμπής (tipping point*) και η εμπιστοσύνη στη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα του χρέους μας κλονιστεί, τότε μπορεί να «κερδίσουμε τον πόλεμο» του κορωνοϊού, που θα τον κερδίσουμε με βεβαιότητα σε μερικούς μήνες, και να «ηττηθούμε στην ειρήνη».
Ο μηχανισμός είναι απλός και τον έχουμε βιώσει στο πετσί μας την τελευταία δεκαετία. Απώλεια της εμπιστοσύνης των αγορών και εκ νέου προσφυγή της χώρας σε μνημόνια, εφόσον είμαστε στο ευρώ και στην Ευρώπη. Oι χώρες εκτός Ευρώπης πηγαίνουν σκέτα στο ΔΝΤ.
Πού βρίσκεται αυτό το «σημείο καμπής»; Σε μια περίοδο αβεβαιότητας, η απάντηση είναι εξαιρετικά δύσκολη. Στην πραγματικότητα κανείς δεν το γνωρίζει με ακρίβεια, αφού το σημείο αυτό είναι τμήμα μιας απίστευτα πολύπλοκης και αβέβαιης εξίσωσης, που ο υπολογισμός της περιλαμβάνει μεταξύ άλλων την ικανότητα πρόβλεψης, μεταξύ άλλων, της πορείας της ίδιας της ασθένειας και των εμβολιασμών, της δυναμικής που θα ακολουθήσει η παγκόσμια οικονομία και των πολιτικών εξελίξεων στην Ευρώπη. Για να γίνει η σχετική πρόβλεψη, πρέπει να συνυπολογίσει π.χ. κανείς τις εξελίξεις στα πολιτικά συστήματα Γερμανίας, Πολωνίας, Γαλλίας, Ουγγαρίας, Ολλανδίας κ.λπ., που θα καθορίσουν την ευρωπαϊκή πολιτική την επομένη της πανδημίας, τις συνέπειες της πανδημίας εκτός Ευρώπης, όπου ο εμβολιασμός για πρακτικούς λόγους μπορεί να καθυστερήσει επί πολλούς μήνες, καθώς τα εμβόλια mRNA ίσως να μην μπορούν να διατεθούν ευρέως στις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες, κ.λπ. Και βέβαια να προβλέψει την αντίδραση των αγορών όταν το έκτακτο πρόγραμμα της ΕΚΤ θα διακοπεί και η χώρα μας θα πρέπει να διαχειριστεί την επόμενη φάση εκτός αυτής της ασπίδας προστασίας.
Η εγγενής αυτή αβεβαιότητα καθιστά την ευθύνη των αρμοδίων για τη δημοσιονομική πολιτική μια δύσκολη και μοναχική δουλειά. Ειδικά αυτή την περίοδο. Οι ανάγκες είναι πραγματικές και πρέπει να καλυφθούν. Όσοι ζητούν χρήματα, εργαζόμενοι, πολίτες και επιχειρήσεις, έχουν όλοι δίκιο από τη δική τους οπτική γωνία, μια που η κρίση είναι πρωτοφανής και εξωγενής και κανείς δεν ήταν λογικό να έχει προετοιμαστεί γι’ αυτήν, και οι δυσκολίες που δημιουργεί στον καθένα ατομικά μεγάλες και αναντίρρητες και πολλές φορές φτάνουν στα όρια της απόγνωσης.
Με δεδομένη τη δημοσιονομική ελευθερία που προσωρινά διαθέτουμε, γιατί λοιπόν να μη δανειστεί κανείς τόσο όσο να εξαντλήσει τα περιθώρια των αγορών; Ο ΣΥΡΙΖΑ και τα άλλα κόμματα της αντιπολίτευσης ήδη το προτείνουν. Το ίδιο κάποιες φωνές στα μέσα ενημέρωσης. Βέβαια, κανείς από αυτούς δεν θα υποστεί τις συνέπειες μιας αποτυχίας. Το ΚΚΕ, το ΜΕΡΑ 25, η Ελληνική Λύση ήδη έχουν τον δικό τους παράλληλο κόσμο εντός του οποίου πολιτεύονται. Ο ΣΥΡΙΖΑ είναι απολύτως ικανός, έχει κάνει σχετική διεθνή καριέρα, να προτείνει ταυτόχρονα κάτι και το αντίθετό του. Μας λέει ανοίξτε πιο γρήγορα τον τουρισμό και ταυτόχρονα το άνοιγμα του τουρισμού φταίει για το δεύτερο κύμα. Μας λέει φταίει ο συνωστισμός (σ.σ. με μάσκες) στα μέσα μεταφοράς και ταυτόχρονα δεν φταίει ο συνωστισμός (σ.σ. χωρίς μάσκες) στις διαδηλώσεις, κ.λπ. Αν η κυβέρνηση ακολουθήσει τις ολέθριες συμβουλές τους και οδηγήσει τη χώρα σε μνημόνια, θα ενδυθούν ξανά ανερυθρίαστα τον μανδύα του αντιμνημονιακού και θα εμφανίσουν ένα νέο «πρόγραμμα Θεσσαλονίκης» για να μας σώσουν…
Μια υπεύθυνη κυβέρνηση, όμως, έχει καθήκον να μην υποχωρεί στις σειρήνες και να δαπανά χρήματα με τη γνώση ότι δεν λειτουργεί μόνο για το παρόν αλλά και για το μέλλον. Επίσης, όσοι έχουν εμπειρία σε σχέση με τη λειτουργία των αγορών γνωρίζουν ότι τόσο η κατάρρευση όσο και η ανάκτηση της εμπιστοσύνης έχουν πάντα μια χρονική υστέρηση. Αυτό το βιώσαμε κι εμείς όταν μπήκαμε στην προηγούμενη κρίση. Κάτι που σημαίνει ότι, αν περιμένεις να σε σταματήσουν οι αγορές –αρνούμενες να σε δανείσουν–, τότε έχεις προ πολλού περάσει το σημείο καμπής και ο μελλοντικός πόνος που θα ακολουθήσει θα είναι μεγάλος και αναπόφευκτος.
Η Ελλάδα σήμερα δεν κινδυνεύει από την πλευρά αυτή. Περάσαμε το μεγαλύτερο μέρος της πανδημίας βοηθώντας την κοινωνία και την οικονομία και προστατεύοντας τις θέσεις εργασίας με αξιόλογη αποτελεσματικότητα, όπως προκύπτει από τα στοιχεία της ανεργίας και τη μεγάλη αποδοχή της επιστρεπτέας προκαταβολής 4, που άπλωσε μια ασπίδα προστασίας σε πάνω από εκατοντάδες χιλιάδες θέσεις εργασίας μέχρι τον ερχόμενο Απρίλιο. Μας μένουν τέσσερις με πέντε ακόμα δύσκολοι μήνες. Μπορώ από τη θέση μου να διαβεβαιώσω ότι η κυβέρνηση έχει τη βούληση και πιστεύω ότι και η κοινωνία την ωριμότητα που χρειάζεται για να ολοκληρώσουμε τη δύσκολη αυτή πορεία με σύνεση και σωφροσύνη και να φτάσουμε στο ξέφωτο της άνοιξης του 2021 με επιτυχία.
Είμαι επίσης βέβαιος ότι στη συνέχεια μπορούμε να οικοδομήσουμε μια νέα Ελλάδα. Μια Ελλάδα που μπορεί να μετατραπεί σε διεθνές παράδειγμα προς μίμηση. Αρκεί να χρησιμοποιήσουμε τα πλεονεκτήματα που ήδη διαθέτουμε, το γεγονός ότι είμαστε μια χώρα ασφαλής, ευρωπαϊκή, δημοκρατική, με καταπληκτικό φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον, και να τα πολλαπλασιάσουμε αξιοποιώντας τις επενδύσεις και τις μεταρρυθμίσεις που προωθεί η κυβέρνηση. Επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις που κυριολεκτικά θα διπλασιαστούν με τη βοήθεια των τεράστιων πόρων που κέρδισε ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης το περασμένο καλοκαίρι. Επενδύσεις που θα δημιουργήσουν εκατοντάδες χιλιάδες νέες καλοπληρωμένες θέσεις εργασίας, και ένα κράτος σύγχρονο, ψηφιακό με ισχυρό σύστημα υγείας και κοινωνικής προστασίας και φροντίδα για το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον, που είναι η πιο ασφαλής παρακαταθήκη μας για το μέλλον.
Η ευκαιρία να αλλάξουμε την πορεία της χώρας μας και να αλλάξουμε ταυτόχρονα τις ζωές μας είναι μοναδική, ιστορική και ανεπανάληπτη. Δεν πρέπει και δεν πρόκειται, όσο κι αν οι σειρήνες τραγουδούν γοητευτικά, να περάσουμε τη λεπτή κόκκινη –δημοσιονομική– γραμμή που, αν και αόρατη, αποτελεί τον θεμέλιο λίθο της αυριανής μας ευημερίας.
*«Τipping point» είναι ο τίτλος του σημαντικού βιβλίου του Malcolm Gladwell, ο οποίος διερεύνησε τη συγκεκριμένη έννοια το 2000.