Κάθε φορά που μια γυναίκα αναλαμβάνει μια θέση ευθύνης στην Ελλάδα, ο τίτλος του σχετικού ρεπορτάζ είναι «Άρωμα γυναίκας». Το κλισέ αναπαράγει την άποψη πως μια γυναίκα προσδίδει στην εξουσία μια εσάνς θηλυκότητας, μια διακοσμητική χροιά, ένα πιο ανάλαφρο, συναισθηματικό ή στοργικό ύφος. Η παρουσία των γυναικών δεν εκλαμβάνεται ακόμη ως απαραίτητη προϋπόθεση για τη δίκαιη και ισότιμη εκπροσώπηση, για την ανάπτυξη όλων των ταλέντων και ικανοτήτων του γενικού πληθυσμού, την πρόοδο και την ανάπτυξη της κοινωνίας. Συχνά στο βιογραφικό μιας γυναίκας παρεισφρέουν περιττές πληροφορίες, όπως αν είναι παντρεμένη και έχει παιδιά, αν αγαπάει τις γάτες ή τους σκύλους, τι είδους ρούχα φοράει, αν ξέρει να μαγειρεύει.
Το φαινόμενο δεν είναι μόνο ελληνικό. Η Κάμαλα Χάρις είναι η πρώτη γυναίκα και δη μαύρη, ασιατικής καταγωγής αντιπρόεδρος των ΗΠΑ. Και το θέμα που έχει απασχολήσει περισσότερο από οτιδήποτε άλλο μέχρι σήμερα τους δημοσιογράφους είναι η φωτογράφισή της στο εξώφυλλο της αμερικανικής Vogue. Αν έπρεπε να φωτογραφηθεί με παπούτσια All Star ή όχι, αν το πρόσωπό της ήταν πιο λευκό από το κανονικό και προϊόν photo shop. Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν κατέχει τα ηνία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Όλοι γνωρίζουν ότι έχει επτά παιδιά, ότι δεν πίνει ούτε καπνίζει. Και ότι στην κρισιμότερη στιγμή της θητείας της τα έκανε… θάλασσα. Σχεδόν μπορεί να υποθέσει κανείς τα υποτιμητικά σχόλια που ακούγονται στις ευρωπαϊκές πατριαρχικές κοινωνίες: «Γυναίκα, τι περιμένεις;». Όταν γκουγκλάρει κανείς το όνομα της Φινλανδής πρωθυπουργού, Σάνα Μαρίν, μία από τις πρώτες λέξεις που εμφανίζεται δίπλα στο όνομά της είναι «μπλέιζερ» και μια φωτογραφία της με βαθύ, γυμνό ντεκολτέ κάτω από το σακάκι της. Η ίδια έχει επανειλημμένως καταγγείλει τον σεξισμό και είναι από τα επιφανέστερα θύματά του. Στον αντίποδα, η πρωθυπουργός της Νέας Ζηλανδίας, Tζασίντα Άρντερν, έχει αποδειχθεί ένα επιτυχημένο κράμα αποτελεσματικότητας και ενσυναίσθησης και έχει καταφέρει να αλλάξει κάπως αυτά τα στερεότυπα. Έφερε στον κόσμο μια κόρη ενώ ήδη κατείχε τον πρωθυπουργικό θώκο και ο σύντροφός της έχει αναλάβει το μεγαλύτερο κομμάτι της ανατροφής του παιδιού τους.
Oι γυναίκες είναι αρχηγοί κρατών σε μόλις 21 χώρες, ενώ 119 χώρες στον κόσμο ουδέποτε είχαν γυναίκα ηγέτη. Αν αυτή η τάση συνεχιστεί με τον ίδιο ρυθμό, σύμφωνα με τον ΟΗΕ θα χρειαστούν 130 χρόνια για να επιτευχθεί η πλήρης ισότητα σε θέσεις ευθύνης. Κατά μέσο όρο, μόνο το 21% των υπουργών είναι γυναίκες και μόνο 14 χώρες έχουν καταφέρει να διατηρήσουν την αναλογία 1-1 (ή και παραπάνω) μεταξύ των δύο φύλων. Αξίζει να σημειωθεί ότι συχνά τα πόστα που ανατίθενται σε γυναίκες ανταποκρίνονται στα στερεότυπα του φύλου: υπουργεία Οικογενειακής Πολιτικής, Νεολαίας, Ηλικιωμένων ή ΑμεΑ είναι οι δημοφιλέστερες κατηγορίες που αναλαμβάνουν. Ακολουθούν τα υπουργεία Απασχόλησης, Περιβάλλοντος, Φυσικών Πόρων, Ενέργειας, Απασχόλησης και Ισότητας.
Στην Ελλάδα, στην κυβέρνηση συμμετέχουν οκτώ γυναίκες. Όταν μάλιστα είχε ερωτηθεί ο πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, από δημοσιογράφο του BBC για τη χαμηλή συμμετοχή γυναικών στο κυβερνητικό σχήμα, εκείνος είχε απαντήσει: «Δυστυχώς, δεν υπάρχουν τόσες γυναίκες που θα ενδιαφέρονταν να ασχοληθούν με την πολιτική». Το ρεκόρ συμμετοχής γυναικών σε ελληνική κυβέρνηση κατέχει μέχρι σήμερα ο Γιώργος Παπανδρέου, καθώς στις 6 Οκτωβρίου 2009 διόρισε εννέα γυναίκες, ενώ ακόμη και η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, που υποτίθεται πως είχε περισσότερες φεμινιστικές ευαισθησίες, περιορίστηκε στις οκτώ.
Φεμινισμός, «βρόμικη» λέξη
Στη Γερμανία, μπορεί η καγκελάριος Άγκελα Μέρκελ να συμπληρώνει φέτος 16 χρόνια στην εξουσία, αλλά τα στελέχη διοικητικών συμβουλίων εισηγμένων επιχειρήσεων με τα ονόματα Τόμας, Στέφαν και Μίχαελ είναι περισσότερα από τις γυναίκες που συμμετέχουν σε αυτά. Στη Γαλλία, η κυβέρνηση Μακρόν έχει αναδείξει την ισότητα ως σοβαρή προτεραιότητά της. Παρά το γεγονός όμως ότι εδώ και είκοσι χρόνια υπάρχει νόμος που ορίζει ποσόστωση 50% για τις υποψήφιες όλων των κομμάτων, ελάχιστα κόμματα έχουν κατορθώσει να τηρήσουν αυτή την αναλογία μεταξύ των δύο φύλων. Στην Ιταλία καταγράφηκε πέρυσι μία γυναικοκτονία ανά τρεις μέρες, με το 66,2% των δραστών να είναι νυν ή πρώην σύντροφοι των θυμάτων. To ποσοστό των γυναικών στην ιταλική Βουλή είναι 35% και μέχρι τώρα δεν έχει υπάρξει γυναίκα πρόεδρος της χώρας ή πρωθυπουργός. O φεμινισμός είναι «βρόμικη» λέξη για τους περισσότερους πολιτικούς, όπως είχε διακηρύξει σε ανύποπτο χρόνο η Λάουρα Μπολντρίνι, πρώην πρόεδρος της ιταλικής Βουλής, η οποία απέδιδε την υποεκπροσώπηση των γυναικών σε θέσεις ευθύνης στον γενικότερο αποκλεισμό τους από την αγορά εργασίας.
Ένας φαύλος κύκλος
Το αίτημα για μεγαλύτερη πρόσβαση των γυναικών σε θέσεις εξουσίας ουδέποτε ήταν τόσο ηχηρό. Έρευνες αποδεικνύουν ότι οι επιχειρήσεις με περισσότερες γυναίκες σε ανώτατα πόστα έχουν καλύτερα οικονομικά αποτελέσματα, ενώ σημαντικά είναι τα πλεονεκτήματα για τη φήμη και το brand μιας εταιρείας. Παρ’ όλα αυτά, μόλις το 5% των 500 μεγαλύτερων επιχειρήσεων του αμερικανικού Fortune και το 4% των εισηγμένων στο χρηματιστήριο του Λονδίνου διοικούνται από γυναίκες. Οι άνδρες στελέχη αυτών των επιχειρήσεων εγκλωβίζονται στο ίδιο παράδοξο με τον Έλληνα πρωθυπουργό. Ενώ πιστεύουν ακράδαντα ότι είναι θετική η ισότητα στην κορυφή των επιχειρήσεων, επιμένουν ότι δεν υπάρχουν αρκετές γυναίκες που να ενδιαφέρονται να καταλάβουν τέτοιες θέσεις ή να διαθέτουν τα απαραίτητα προσόντα. Την ίδια στιγμή, όμως, οι ίδιοι δεν δημιουργούν τις απαραίτητες συνθήκες για να ανοίξουν τον δρόμο σε πιο πολλές γυναίκες ούτε οι κυβερνήσεις θεσπίζουν τις απαραίτητες πολιτικές. Το αξίωμα «οι γυναίκες δεν ενδιαφέρονται» υιοθετούν συχνά και οι ίδιες οι γυναίκες, αναπαράγοντας αυτόν τον φαύλο κύκλο.
Στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης οι γυναίκες εκπροσωπούνται λιγότερο σε ηγετικές θέσεις σε διάφορους τομείς όπως η πολιτική, η οικονομία, η επιστήμη και η έρευνα. Μόλις το 7,5% των προέδρων των διοικητικών συμβουλίων και το 7,7% των διευθυντικών στελεχών είναι γυναίκες. Οι γυναίκες κερδίζουν εξάλλου κατά μέσο όρο 16% λιγότερο από τους άνδρες στην Ευρωπαϊκή Ένωση, με σημαντικές διαφορές στις αμοιβές μεταξύ των χωρών. Aπό το 2015 ο αριθμός των γυναικών σε ηγετικές θέσεις στον τομέα των επιχειρήσεων έχει ωστόσο αυξηθεί, καθώς η συμπερίληψη και η διαφορετικότητα θεωρούνται εξαιρετικά χρήσιμες για την ανάπτυξη. Σύμφωνα μάλιστα με το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, στη Γαλλία και στη Νορβηγία το ποσοστό αυτό ενίοτε φτάνει και το 40%. Ολοένα και περισσότερες μελέτες δείχνουν ότι ο αποκλεισμός των γυναικών από τα κέντρα αποφάσεων στερεί από την υφήλιο ένα ανεκμετάλλευτο δυναμικό και ταλέντο. Και όχι μόνο από τις επιχειρήσεις: οι ηγέτιδες όλων των γενεών συνεργάζονται για να βρουν νέες λύσεις στα προβλήματα του κόσμου.
Η πανδημία έφερε βία
Η πανδημία του SARS-CoV-2 έχει αφήσει ήδη βαρύ αποτύπωμα στις σχέσεις των δύο φύλων και έχει οδηγήσει σε οπισθοδρόμηση πολλές φεμινιστικές κατακτήσεις.
Σύμφωνα με νέα στοιχεία του ΟΗΕ, η υγειονομική κρίση θα μπορούσε να εξαλείψει 25 χρόνια προόδου στον τομέα της ισότητας. Οι γυναίκες έχουν επωμιστεί πολύ περισσότερες οικιακές εργασίες και τη φροντίδα των παιδιών, με τον υπαρκτό κίνδυνο επιστροφής στα στερεότυπα περί ρόλων του 1950. Ακόμη και πριν από την πανδημία οι γυναίκες έκαναν τα τρία τέταρτα των 16 δισ. ωρών ημερήσιας απλήρωτης εργασίας σε όλο τον κόσμο. Αυτός ο χρόνος υπερδιπλασιάστηκε στη διάρκεια των lockdown και όχι μόνο στις αναπτυσσόμενες χώρες, αφού η εικόνα είναι παρόμοια και στις ανεπτυγμένες χώρες. Εκατοντάδες χιλιάδες γυναίκες υποχρεώθηκαν έτσι να αποσυρθούν από την αγορά εργασίας. Την ίδια στιγμή εκτοξεύτηκε η έμφυλη βία στις συνθήκες απομόνωσης και οι κλήσεις σε γραμμές βοήθειας για την ενδοοικογενειακή βία αυξήθηκαν κατά 25%.
Συνολικά η Ευρωπαϊκή Ένωση απέχει ακόμη 60 χρόνια από την πλήρη ισότητα των δύο φύλων και η χώρα μας είναι ουραγός στον σχετικό δείκτη μεταξύ των χωρών-μελών της Ένωσης, αν και η κατάταξη δεν λαμβάνει υπόψη της την έμφυλη βία. Σημαντικό, αν και συμβολικό, βήμα προς την κατεύθυνση της εξομάλυνσης αυτής της τάσης ήταν η εκλογή της Κατερίνας Σακελλαροπούλου στην Προεδρία της Δημοκρατίας. «Θα χρειαστεί χρόνος για να διαλυθούν τα στερεότυπα που πηγάζουν από την ανισότητα των φύλων και περιβάλλουν ιδεολογικά το φαινόμενο [σ.σ.: της έμφυλης βίας], συχνά στιγματίζοντας το θύμα και όχι τον ένοχο, διαμορφώνοντας τη συλλογική ανεκτικότητα απέναντι σε πράξεις ηθικά και ποινικά κολάσιμες», είπε η κ. Σακελλαροπούλου με την ευκαιρία της Διεθνούς Ημέρας για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών. Ήταν στις 25 Νοεμβρίου, λίγους μήνες πριν υποδεχθεί στο Προεδρικό Μέγαρο την αθλήτρια Σοφία Μπεκατώρου, την πρώτη γυναίκα στη χώρα μας που κατήγγειλε δημοσίως σεξουαλική βία σε βάρος της και εγκαινίασε, έστω με μικρή καθυστέρηση, το ελληνικό κίνημα #ΜeΤoo.