Ο παππούς της, από την πλευρά της μητέρας της, ήταν ο πρώτος που έφτασε στην Αυστραλία, το 1956. Τον ακολούθησαν, όταν δημιουργήθηκαν οι κατάλληλες συνθήκες, η σύζυγος και τα οκτώ παιδιά τους. Η μητέρα της έμελλε να επιστρέψει στην Ελλάδα σε ηλικία δεκαοκτώ ετών, για να φροντίσει την άρρωστη γιαγιά της. «Τα κορίτσια κάθε οικογένειας όφειλαν πάνω απ’ όλα να είναι “χρήσιμα”… Έτσι δεν γίνονταν τότε τα πράγματα; Βέβαια, επιφύλασσε και κάτι καλό, εκτός από την ταλαιπωρία της, εκείνο το ταξίδι: στην Ελλάδα γνώρισε τον πατέρα μου, παντρεύτηκαν και λίγα χρόνια μετά, όταν είχαν ήδη αποκτήσει τα δύο πρώτα παιδιά τους, αποφάσισαν να μεταναστεύσουν και εκείνοι στην Αυστραλία», λέει η Φωτεινή Κυπραίου, δικηγόρος, ιδρύτρια της νομικής εταιρείας Prisma Legal και πρόεδρος του Ελληνοαυστραλιανού Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου (HACCI). Η ίδια γεννήθηκε στη Μελβούρνη και από τους γονείς της κληρονόμησε, όπως λέει, το πάθος τους για προκοπή και το επιχειρηματικό τους πνεύμα – πολύτιμα εφόδια που τη βοήθησαν να επιτύχει σε προσωπικό και επαγγελματικό επίπεδο.
Ποιο ήταν το επάγγελμα των γονιών σας;
Φτάνοντας στην Αυστραλία, δραστηριοποιήθηκαν στον χώρο της εστίασης. Από έντεκα ετών άρχισα κι εγώ να εργάζομαι, παράλληλα με το σχολείο, στο φαγάδικό μας. Βοηθούσα στο σερβίρισμα και σε όποιο άλλο πόστο υπήρχε ανάγκη. Εκεί έμαθα τι σημαίνει σκληρή δουλειά, εξυπηρέτηση, σεβασμός και επικοινωνία με τον πελάτη – όλα αυτά που δεν μπορούν να διδαχθούν σε καμιά σχολή, δηλαδή. Στερήθηκαν πολλά οι γονείς μας για να μας σπουδάσουν, αλλά αυτό που για εκείνους είχε σημασία, πέρα από τα διπλώματα, ήταν το φιλότιμο κι αυτό που λέμε work ethics, επαγγελματική ηθική. «Δεν με νοιάζει πόσα χαρτιά θα κρεμάσεις στον τοίχο του σαλονιού σου», μου έλεγε ο μακαρίτης ο πατέρας μου. «Το μόνο που μετράει είναι τι άνθρωπος θα γίνεις, ποιες θα είναι οι αρχές σου, αν θα τις τηρείς και αν θα τις υπερασπίζεσαι με οποιοδήποτε κόστος…»
Γιατί αποφασίσατε να σπουδάσετε Νομικά;
Γιατί ήθελα να βοηθάω τους ανθρώπους. Ίσως ακούγεται ρομαντικό, ακόμα και αφελές, όμως, ειλικρινά, αυτό ήταν το κίνητρό μου. Και πιστεύω πως το γεγονός ότι μεγάλωσα σε μια οικογενειακή επιχείρηση μεταναστών με έκανε καλύτερη νομικό. Μου έδωσε ενσυναίσθηση για όσους δεν έχουν στον ήλιο μοίρα. Ξέρετε, οι υπηρεσίες ενός δικηγόρου κοστίζουν πολύ ακριβά στην Αυστραλία: τουλάχιστον 400 δολάρια την ώρα. Υπάρχουν φτωχοί πολίτες που δεν μπαίνουν καν στη διαδικασία να διεκδικήσουν το δίκιο τους σε μια δικαστική αναμέτρηση, γιατί δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν στο κόστος.
Αυτός ήταν ο λόγος που σας οδήγησε στη δημιουργία της Prisma Legal;
Ακριβώς. Στην αρχή της καριέρας μου ασχολήθηκα με το οικογενειακό και το ποινικό δίκαιο, αργότερα εργάστηκα σε πολυεθνική στο Ντίσελντορφ της Γερμανίας, σε υποθέσεις φορολογικές, και επιστρέφοντας στη Μελβούρνη προσελήφθην σε μεγάλη νομική εταιρεία. Όμως κουράστηκα να περνάω τις μέρες μου μετρώντας πόσο χρόνο αγοράζει κάθε πελάτης. Θέλω να είναι επικερδής η εργασία μου, δεν είμαι υπεράνω των χρημάτων, αλλά θυμήθηκα αυτό που με έκανε να θέλω να γίνω δικηγόρος. Ένιωσα την ανάγκη να προσφέρω κάτι στην κοινωνία. Άνοιξα, λοιπόν, το δικό μου γραφείο και αναλαμβάνουμε πολλές υποθέσεις pro bono, αφιλοκερδώς. Στις μεγάλες εταιρείες αυτό δεν επιτρέπεται –τους ενδιαφέρει μόνο το ποσό που θα αναγράφεται στον λογαριασμό που θα στείλουν στον πελάτη–, αλλά εγώ έχω πια την ελευθερία να το κάνω. Δραπέτευσα από την corporate jungle (τη ζούγκλα των εταιρειών)! Κύριο αντικείμενο της Prisma Legal είναι το επαγγελματικό δίκαιο και οι οικογενειακές επιχειρήσεις. Αναλαμβάνουμε τη μετάβασή τους στη νέα εποχή, με τη διαδοχή των γενεών και το άνοιγμά τους στους επενδυτές, και φροντίζουμε όλα να γίνονται ομαλά, με έμφαση όχι μόνο στις οικονομικές και νομικές παραμέτρους, αλλά και στα θέματα των ανθρωπίνων σχέσεων.
Ως γυναίκα και κόρη μεταναστών αντιμετωπίσατε προκατάληψη και στερεότυπα; Επηρέασαν την πορεία σας και, αν ναι, πόσο;
Τις δεκαετίες του ’70 και του ’80, όταν ήμουν παιδί, οι Ευρωπαίοι μετανάστες, ειδικά από τις χώρες του νότου –Ιταλοί, Έλληνες–, ερχόμασταν συχνά αντιμέτωποι με ρατσιστικές συμπεριφορές. Στα περίχωρα της Μελβούρνης, όπου μεγάλωσα, ήταν πολύ συχνά τέτοια περιστατικά. Σχεδόν καθημερινά κάποιος θα μας κοιτούσε με μισό μάτι στον δρόμο ή στο λεωφορείο, θα μας μιλούσε ειρωνικά, μπορεί και να μας έβριζε χωρίς να έχουμε δώσει καμιά αφορμή. Παρά ταύτα, η καταγωγή μου δεν επηρέασε την καριέρα μου. Το φύλο μου, όμως, ναι. Όταν ξεκίνησα, οι γυναίκες έπρεπε να είναι πολύ επιθετικές για να «επιβιώσουν» στον χώρο της δικηγορίας. Αν ήσουν νέα, όμορφη και χαμογελαστή, σε θεωρούσαν χαζή. Μου έχει τύχει αρκετές φορές σε δικαστήριο ο άνδρας συνάδελφος να μιλάει για μένα στον δικαστή σαν να είμαι απούσα. Σήμερα έχουν αλλάξει κάπως τα πράγματα προς το καλύτερο, αλλά η νομική επιστήμη στην Αυστραλία είναι ακόμα ανδρικό κλαμπ. Το στερεότυπο του μεσήλικα δικηγόρου με τους γκρίζους κροτάφους, που εμπνέει εμπιστοσύνη, παραμένει πολύ ισχυρό.
Βρέθηκαν άνδρες συνάδελφοι που προσπάθησαν να μπουν εμπόδιο στον δρόμο σας;
Eίναι αλήθεια πως αρκετοί με υποτίμησαν, δεν με πήραν στα σοβαρά, μου φέρθηκαν με έπαρση. Τα πρώτα χρόνια ένιωθα αμηχανία και θυμό, αλλά τον έπνιγα. Με τον καιρό, όμως, όταν στάθηκα στα πόδια μου και βρήκα το θάρρος μου, άρχισα να αντιδρώ όποτε με αδικούσαν και να διεκδικώ τα αυτονόητα. Οφείλω, πάντως, να πω ότι τη μεγαλύτερη ζημιά μού την προκάλεσε γυναίκα συνάδελφος. Στην εταιρεία όπου δούλευα, όταν ήρθε η στιγμή να γίνω συνέταιρος –πληρούσα όλες τις προϋποθέσεις–, μου έβαλε «τρικλοποδιά» και δεν μπόρεσα να προχωρήσω.
Τι σημαίνει για εσάς ηγέτιδα σε επαγγελματικό επίπεδο;
Να είναι μια γυναίκα υποστηρικτική για όλους όσοι δουλεύουν μαζί της, να έχει την ικανότητα να τους εμπνέει, να τους ενθαρρύνει, να θέλει να τους βλέπει να προοδεύουν, να τους βοηθά να παίρνουν στρατηγικές αποφάσεις για τη ζωή τους. Ηγέτιδα σημαίνει να δίνεις το χέρι σου στους νέους, να τους τραβάς προς τα πάνω, να μη θέλεις να μένουν στάσιμοι μόνο και μόνο για να αναδεικνύεται η δική σου υπεροχή. Αυτά λέω στα αγόρια και στα κορίτσια που συναντώ στο πλαίσιο των προγραμμάτων mentoring του Ελληνοαυστραλιανού Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου και του Πανεπιστημίου Monash, στα οποία συμμετέχω.
Είναι μεγάλες οι μισθολογικές διαφορές ανδρών και γυναικών στην Αυστραλία;
Κυμαίνονται από 14 έως 19%. Ο χώρος της δικηγορίας δεν αποτελεί εξαίρεση. Περισσότερες γυναίκες αποφοιτούν από τη Νομική με καλύτερoυς βαθμούς, αλλά αμείβονται με χαμηλότερους μισθούς και δεν παίρνουν εύκολα προαγωγές. Δεν είναι λίγες εκείνες που αποθαρρύνονται και εγκαταλείπουν την καριέρα τους. Γι’ αυτό είναι σημαντικό να ενθαρρύνουμε την επόμενη γενιά γυναικών να διεκδικήσουν ισότητα στις αμοιβές. Η δική μου γενιά, όπως και οι παλαιότερες, δεν μπορέσαμε να το κάνουμε στον βαθμό που χρειαζόταν: μεγαλώσαμε με το πρότυπο του καλού κοριτσιού, που πειθαρχεί στον λόγο των ανδρών, στη δουλειά και στο σπίτι. Δεν μάθαμε να υπερασπιζόμαστε τον εαυτό μας και τα δικαιώματά μας.
Ποια συμβουλή θα δίνατε σε μια φοιτήτρια Νομικής που θα βγει σύντομα στον επαγγελματικό στίβο;
Να μη φοβηθεί το γυάλινο ταβάνι που υπάρχει πάνω από τα κεφάλια των γυναικών σε πολλά επαγγέλματα. Κι όταν έρθει η στιγμή που θα πει «τώρα ή ποτέ», να μην κάνει πίσω, να πιστέψει στη δύναμή της και να το σπάσει!
Έχετε παιδιά;
Ένα αγόρι και ένα κορίτσι, δίδυμα, 12 ετών.
Πώς διδάσκει μια εργαζόμενη μητέρα την ισότητα στα παιδιά της;
Ζητώντας και από τους δύο να συμμετέχουν στις υποχρεώσεις που τους αναλογούν στο σπίτι εξίσου και με τον ίδιο τρόπο και μαθαίνοντας, και στην κόρη και στον γιο μου, ότι ο ρόλος κάθε ανθρώπου καθορίζεται από τις συνθήκες και τις εκάστοτε ανάγκες της ζωής του, όχι από το φύλο του ή την καταγωγή του.
Αποτελεί ακόμα δίλημμα για μια γυναίκα το «καριέρα ή οικογένεια»;
Εννοείται. Ο άνδρας μπορεί να δουλεύει σαν να μην έχει οικογένεια, ενώ η γυναίκα οφείλει να επωμίζεται τις υποχρεώσεις της οικογένειας σαν να μην έχει δουλειά. Ειδικά στις δύσκολες συνθήκες που ο πλανήτης βιώνει τον τελευταίο χρόνο, με την πανδημία και τα απανωτά lockdown, αυτή η ανισορροπία έχει προκαλέσει μεγάλες εντάσεις και σοβαρά προβλήματα σε πολλά ζευγάρια.
Για ποιο επίτευγμά σας είστε υπερήφανη;
Που ως κόρη μεταναστών, οι οποίοι με ανέθρεψαν με πολλές θυσίες, απέκτησα τις θεμελιώδεις αξίες πάνω στις οποίες στήριξα την προσωπική και την επαγγελματική μου ζωή – και πορεύομαι έχοντας έναν σκοπό. Είμαι περήφανη, λοιπόν, για τη διαδρομή μου έως εδώ, για τις ευκαιρίες που μου δόθηκαν και μπόρεσα να τις αξιοποιήσω και για το ότι κατάφερα να βρω τη δική μου φωνή, να αρθρώσω τον δικό μου λόγο.