Βασική προϋπόθεση επιτυχίας σε πολυμερή σχήματα εξωτερικής πολιτικής, είναι η καλλιέργεια εμπιστοσύνης μεταξύ των εμπλεκόμενων εταίρων. Η Ελλάδα, το Ισραήλ και η Κύπρος αναπτύσσουν σταθερά τη συνεργασία τους στην Ανατολική Μεσόγειο επειδή έχουν κοινά συμφέροντα και μοιράζονται τις ίδιες αξίες. Η λέξη φιλία ταιριάζει ίσως περισσότερο στη διαμορφούμενη κατάσταση. Η έκτη τριμερής σύνοδος κορυφής, η οποία πραγματοποιήθηκε στην Ιερουσαλήμ τρεις μόλις μήνες μετά από αυτή στην πόλη Μπερ Σεβά, επιβεβαιώνει το εξαιρετικό κλίμα.
Από την πρώτη στιγμή, οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν έμμεσα ταχθεί υπέρ της δημιουργίας μίας δημοκρατικής συμμαχίας στην Ανατολική Μεσόγειο, η οποία θα αποτελούνταν από τις τρεις χώρες. Τους τελευταίους μήνες η υποστήριξή τους επισημοποιήθηκε. Ο Αμερικανός Πρέσβης Ντέιβιντ Φρίντμαν παρακολούθησε τη συνάντηση της Μπερ Σεβά τον περασμένο Δεκέμβριο. Και τώρα, η παρουσία του υπουργού Εξωτερικών Μάικ Πομπέο στην Ιερουσαλήμ δίνει καινούρια ώθηση. Ο αμερικανικός ρόλος έχει σαφώς θεσμοθετηθεί.
Οι ανακαλύψεις φυσικού αερίου στη Λεκάνη της Λεβαντίνης εξηγούν το ενδιαφέρον των Ηνωμένων Πολιτειών. Οι έρευνες συνεχίζονται. Τον περασμένο μήνα, για παράδειγμα, η ExxonMobil εντόπισε το κοίτασμα Γλαύκος-1 στην ΑΟΖ της Κύπρου. Πέρα από τα επιχειρηματικά συμφέροντα, η Ουάσιγκτον ενδιαφέρεται για την ενεργειακή ασφάλεια και απαιτεί από τους εταίρους της να διαφοροποιούν τις πηγές εισαγωγών τους. Στρατηγικός στόχος της είναι η μείωση της εξάρτησης από τη Ρωσία. Στο πλαίσιο αυτό, οι ανακαλύψεις στη Λεκάνη της Λεβαντίνης αποκτούν ιδιαίτερη σημασία.
Η διαδικασία, βέβαια, δεν είναι εύκολο να εξελιχθεί ομαλά όσο η Τουρκία συνεχίζει να προκαλεί με ναυτικές ασκήσεις στην ΑΟΖ της Κύπρου, δικές της έρευνες και παρεμπόδιση του έργου ξένων εταιρειών. Για αυτό, η παρουσία του Μάικ Πομπέο στην Ιερουσαλήμ έχει βαρύτητα . Η αρχική συμφωνία για την πιθανή κατασκευή του αγωγού EastMed προκαλεί εκνευρισμό στην Τουρκία επειδή την αποκλείει από τον προτεινόμενο μεταφορικό διάδρομο υδρογονανθράκων από τη Λεκάνη της Λεβαντίνης προς της Ευρώπη.
Ο παραδοσιακά δυτικός προσανατολισμός της Άγκυρας δε θεωρείται πλέον δεδομένος στην Ουάσιγκτον. Η απόφαση του Τούρκου Προέδρου Ταγίπ Ερντογάν για αγορά πυραυλικών συστημάτων S-400 από τη Ρωσία αποτελεί το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα. Προς το παρόν, ο Ερντογάν επιμένει και δεν υποχωρεί στις αμερικανικές πιέσεις. Η υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών για τον αγωγό EastMed θα λειτουργήσει ίσως ως ακόμα ένα προειδοποιητικό μήνυμα προς την Άγκυρα για εξομάλυνση της διεθνούς συμπεριφοράς της. Πράγματι, το έργο παραμένει ακριβό και δύσκολο στην υλοποίησή του. Επίσης, η Ιταλία εμφανίζεται διστακτική να συμμετάσχει – σε αντίθεση με τον προηγούμενο ενθουσιασμό της. Αλλά αν οι Ηνωμένες Πολιτείες το υποστηρίξουν πρακτικά, τα εμπόδια θα ξεπεραστούν.
Ανεξάρτητα από τις μελλοντικές επιλογές του Ερντογάν, η Ελλάδα, το Ισραήλ και η Κύπρος θα συνεχίσουν να εμβαθύνουν τη συνεργασία τους. Η χρονική στιγμή είναι καίρια. Το ΝΑΤΟ δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην αντιμετώπιση των προκλήσεων στο Νότο. Από αυτή την άποψη, ο Μεσογειακός Διάλογος της Συμμαχίας αναζωογονείται και η συμβολή του Ισραήλ θα μπορούσε να είναι επωφελής για τις υπόλοιπες χώρες. Αυτές περιλαμβάνουν την Αλγερία, την Αίγυπτο, την Ιορδανία, τη Μαυριτανία, το Μαρόκο και την Τυνησία. Η Κύπρος δε συμμετέχει λόγω της στάσης της Τουρκίας. Ωστόσο, τον περασμένο Νοέμβριο υπέγραψε μνημόνιο στρατιωτικής συνεργασίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Επιπλέον, η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν τη δυνατότητα να υπενθυμίσουν στους εταίρους τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση γιατί η ασφάλεια του Ισραήλ πρέπει να αντιμετωπίζεται ως θεμελιώδης προτεραιότητα. Είναι σίγουρα περίεργο ότι οι Βρυξέλλες επιθυμούν να διαδραματίσουν ενεργό ρόλο στη Μέση Ανατολή, αγνοώντας τις ευαισθησίες του μοναδικού δημοκρατικού κράτους στην περιοχή. Κατά ειρωνικό τρόπο, οι συνεχείς τρομοκρατικές επιθέσεις που λαμβάνουν χώρα στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια, υπογραμμίζουν την ανάγκη προσεκτικής μελέτης του ισραηλινού μοντέλου για την αντιμετώπιση του προβλήματος.
Οι τρεις χώρες – ιδίως η Ελλάδα και το Ισραήλ – μπορούν επίσης να συζητήσουν τις εμπειρίες τους από την υλοποίηση της κινεζικής πρωτοβουλίας της Ζώνης και του Δρόμου στην Ανατολική Μεσόγειο και να αναλύσουν την πρόοδο των κινεζικών επενδύσεων που εμφανίζουν ομοιότητες. Τόσο η Ελλάδα όσο και το Ισραήλ έχουν υπογράψει συμβόλαια με κρατικές εταιρείες της Κίνας. Για παράδειγμα, η διεθνής εταιρεία λιμένων της Σαγκάης (SIPG), η οποία θα αναλάβει τη διαχείριση του λιμανιού της Χάιφας από το 2020 και μετά, συνεργάζεται με την COSCO για την προώθηση της θαλάσσιας μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων. Σε μια περίοδο κατά την οποία η Κίνα παρουσιάζεται στη Δύση ως αντίπαλος, η επιτυχής επένδυση της COSCO στο λιμάνι του Πειραιά δείχνει πως ίσως η φοβία και η ψυχροπολεμική λογική είναι μάλλον υπερβολικές.
Αναμφίβολα, η πιθανή κατασκευή του αγωγού EastMed θα αποτελέσει τη ναυαρχίδα της συνεργασίας Ελλάδας-Ισραήλ-Κύπρου. Αλλά η αναπτυσσόμενη φιλία έχει ισχυρά θεμέλια και μπορεί να αποδειχθεί πολύπλευρη, αγγίζοντας επιπρόσθετα θέματα και πεδία στο μέλλον. Οι Ηνωμένες Πολιτείες δύσκολα θα αναλάμβαναν θεσμικό ρόλο σε μία ευκαιριακή συμμαχία.
* Ο Δρ. Γιώργος Ν. Τζογόπουλος είναι επιστημονικός συνεργάτης στο Begin Sadat Centre for Strategic Studies (Ισραήλ) και διδάσκων διεθνών σχέσεων στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης