Το 2019 ξεκινά με καθολική αναταραχή στον μέχρι πρότινος τακτοποιημένο μεταπολεμικά δυτικό κόσμο. Από τον ασθενή θεσμικά και οικονομικά ευρωπαϊκό Νότο μέχρι τις μεγάλες και ισχυρές ανεπτυγμένες δημοκρατίες, γίνεται σαφές το στίγμα αλλαγής εποχής. Η μεταπολεμική ευημερία και η κοινωνική ηρεμία διαταράσσονται. Ας ελπίσουμε όχι και η ειρήνη.
Τα απειλούμενα απο τις μεγάλες αλλαγές και κυρίως τις αυξανόμενες ανισότητες κοινωνικά στρώματα αντιδρούν και διαμαρτύρονται, αυτοοργανώνονται και εκρήγνυνται. Διάφορες μορφές λαϊκιστών ηγετών επιχειρούν να εκμεταλλευτούν αυτές τις αντιδράσεις, χωρίς όμως να έχουν δικές τους απαντήσεις όταν έρθει η στιγμή να κυβερνήσουν. Αυτά αποδείχτηκαν στην Ελλάδα, στην Ιταλία και στο Ηνωμένο Βασίλειο, και επωάζονται, παρά τη νίκη Μακρόν, στη Γαλλία.
Ο λαϊκισμός, σε κάθε μορφή του, οδηγεί ιστορικά σε εθνική καταστροφή και σε οδυνηρή θεσμική και οικονομική οπισθοδρόμηση. Όμως, η δαιμονοποίησή του δεν αντιμετωπίζει το πρόβλημα στη ρίζα του. Η ανάδυσή του στον δυτικό κόσμο δείχνει ότι υπάρχουν ζητήματα που αφορούν τους πολλούς, στα οποία οι υπάρχοντες πολιτικοί φορείς, με τις διαχωριστικές γραμμές και αναλύσεις του προηγούμενου αιώνα, δεν δίνουν επαρκείς απαντήσεις. Τα ζητήματα αυτά απαιτούν λύσεις ευρωπαϊκής αλλά και παγκόσμιας διακυβέρνησης, αλλά και εθνική προετοιμασία και εγρήγορση. Τα σημαντικότερα εξ αυτών είναι:
l Η μεταφορά πλούτου απο τη Δύση στην Ανατολή: Η οικονομική κυριαρχία των δυτικών οικονομιών έφτασε στο τέλος της. Η καινοτομία, το κεφάλαιο και τα καλύτερα μυαλά δεν έχουν, πλέον, εθνική βάση. Ο πλούτος που παράγεται τοπικά δεν είναι εθνικός αλλά διεθνής και, ως εκ τούτου, δεν μπορεί να αναδιανεμηθεί προς όφελος του δημόσιου συμφέροντος. Αντίθετα, συσσωρεύεται στους ιδιώτες που τον παράγουν, οι οποίοι εκμεταλλεύονται ή και καταχρώνται τις δημόσιες πολιτικές των χωρών όπου δραστηριοποιούνται (εκπαιδευτικά και φορολογικά συστήματα). Είναι πλέον αναγκαίο ένα διεθνές φορολογικό πλαίσιο, που θα επιτρέπει μια αποτελεσματική αναδιανομή του πλούτου. Η πρόταση της ομάδας Πικετί για έναν νέο προϋπολογισμό για την Ευρώπη είναι μια πρώτη προσέγ- γιση. Στην Ελλάδα, η πρώτη προτεραιότητα για τη νέα κυβέρνηση που θα αναλάβει μετά τις εκλογές μέσα στο νέο έτος πρέπει να είναι η φορολογική μεταρρύθμιση με γνώμονα την υποστήριξη της μεσαίας τάξης, της παραγωγής και της εργασίας.
l Το μεταναστευτικό πρόβλημα: Πρόκειται για ζήτημα που ήρθε για να μείνει, με τα συνεπακόλουθα ζητήματα πολιτισμικής συνοχής και εθνικής ταυτότητας. Μεταξύ άλλων, το 2019 η νέα Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να αποφασίσει για τη γενναία χρηματοδότηση αναπτυξιακού προγράμματος στην Αφρική, ώστε να περιοριστούν τα κίνητρα για μετανάστευση προς Βορρά. Σε αυτό πρέπει να συμμετάσχουν όλα τα κράτη-μέλη.
l Η 4η Βιομηχανική Επανάσταση: Οι νέες τεχνολογίες αλλάζουν σε βάθος και με ταχύτητα την οικονομία και τη λειτουργία της δημοκρατίας. Σε αντίθεση με το προηγούμενο ψηφιακό κύμα, που επέτρεψε σε χώρες και εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους να ξεφύγουν από τη φτώχεια, ο κίνδυνος σήμερα είναι η απίσχνανση και η συρρίκνωση της μεσαίας τάξης. Η οικονομία της πλατφόρμας (airbnb, uber, κ.λπ.) αλλάζει την έννοια του κεφαλαίου και της εργασίας. Προφανώς αλλάζει και τη σχέση μεταξύ τους, όπως αυτή επιτυχώς είχε διαμορφωθεί από τη σοσιαλδημοκρατία, την εποχή της ευρωπαϊκής βιομηχανικής άνοιξης. Απαιτείται νέο θεσμικό πλαίσιο στη λειτουργία των επιχειρήσεων, της αγοράς εργασίας (το ισχύον πλαίσιο δεν προσφέρει ούτε κίνητρα ούτε προστασία) και της οργάνωσης των κοινωνικών εταί- ρων (ήδη συνδικάτα και επιχειρήσεις δημιουργούν νέα μοντέλα συνεργασίας μέσω πλατφορμών). Ο απώτερος σκοπός είναι η διατήρηση του μεγάλου επιτεύγματος του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου, που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «ευρωπαϊκό όνειρο».
l Νέα ισορροπία ανάμεσα σε ασφάλεια και ελευθερία: Η ελευθερία χωρίς ασφάλεια είναι εύθραυστη, ενώ ασφάλεια χωρίς ελευθερία ισοδυναμεί με καταπίεση. Η ασφάλεια σε όλες τις μορφές της – εθνική, εσωτερική (τρομοκρατία, εγκληματικότητα), πολιτισμική (διατήρηση αξιών και τρόπου ζωής) και ατομική (ιδιωτικής ζωής και περιουσίας)– αποτελεί ύψιστη πολιτική προτεραιότητα, ειδικά στην Ελλάδα του 2019.
l Το δημογραφικό: Ιδιαίτερα στην Ελλάδα η επιδείνωση των δημογραφικών δεικτών απειλεί με περαιτέρω οικονομική, κοινωνική και εθνική εξασθένηση. Η εφαρμογή ολοκληρωμένης πολιτικής δεν μπορεί πλέον να αναβάλλεται. Απέναντι στον διάχυτο λαϊκισμό που αναδεικνύει και ταυτόχρονα επιδεινώνει τα υπαρκτά προβλήματα, ας σκεφτούμε έναν λαϊκό μεταρρυθμισμό, μια μεγάλη ιδέα για την πρωτοπορία της χώρας στη νέα ψηφιακή εποχή. Πρέπει να απευθυνθούμε με τεκμηριωμένο τρόπο στη γενιά που εισέρχεται τώρα στην αγορά εργασίας, τα μέλη της οποίας βρίσκουν πολύ χαμηλές αμοιβές για τα υψηλά τους προσόντα. Οι άνθρωποι αυτοί, για να μείνουν στη χώρα, χρειάζονται καλές δουλειές, με προοπτική για το μέλλον. Το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα της επόμενης ημέρας πρέπει να εστιάζει σε αλλαγές που αφορούν το τώρα και το αύριο, οι οποίες πρέπει να εκφραστούν με λόγο λαϊκό και κατανοητό από τους πολλούς. Μόνο έτσι θα τεθούν οριστικά στο περιθώριο ο λαϊκισμός και οι ψεύτικες υποσχέσεις του.
*Η Αννα Διαμαντοπούλου είναι πρόεδρος του Δικτύου για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη