Στα 20 χρόνια λειτουργίας του, περισσότεροι από ένα εκατομμύριο πολίτες έχουν απευθυνθεί στον Συνήγορο του Πολίτη. Μόνο οι αυτοτελείς αναφορές που έχουν κατατεθεί στην Αρχή έχουν ξεπεράσει τις 250.000. Πολλές, δε, από αυτές δεν αφορούν σε μεμονωμένα, ατομικά προβλήματα, αλλά σε ζητήματα που ενδιαφέρουν μεγάλες ομάδες πληθυσμού, σε οικονομικές δραστηριότητες.
Ειδικά στα τελευταία χρόνια, που τα δικαιώματα και το βιοτικό επίπεδο συμπιέστηκαν σημαντικά, η Αρχή πέτυχε τον επανυπολογισμό κρατήσεων, φόρων και τελών, την επιστροφή παρακρατηθέντων ή κατασχεθέντων ποσών, την άρση διακρίσεων λόγω καταγωγής, πεποιθήσεων, φύλου, σεξουαλικού προσανατολισμού. Ανέδειξε δομικά προβλήματα στον τρόπο λειτουργίας της διοίκησης, αλλά και πτυχών της ιδιωτικής οικονομίας, διατυπώνοντας ρεαλιστικές προτάσεις, αποτιμώντας τις συνέπειες των νομοθετικών ρυθμίσεων, με γνώμονα την τήρηση της νομιμότητας και τη διασφάλιση των δικαιωμάτων όλων. Ο Συνήγορος του Πολίτη επιπλέον παρείχε ενημέρωση για τα όρια των δικαιωμάτων και τη νομιμότητα των υποχρεώσεων.
Υπάρχει μια βαθιά ριζωμένη σχέση καχυποψίας μεταξύ κράτους και πολιτών – μια αμφίπλευρη δυσπιστία. Ο Συνήγορος του Πολίτη συμβάλλει στο μεγάλο στοίχημα της εμπέδωσης μιας ειλικρινούς σχέσης εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο.
Σε όσες μετρήσεις του βαθμού εμπιστοσύνης στους θεσμούς έχει συμπεριληφθεί η Αρχή, καταγράφεται στις πρώτες θέσεις.
Η δημόσια διοίκηση θα πρέπει να αποτελεί τον βασικό πυλώνα βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης και κοινωνικής συνοχής. Στοχεύοντας στην παροχή υψηλής ποιότητας αγαθών και υπηρεσιών, στον αποτελεσματικό έλεγχο δραστηριοτήτων, στην αυστηρή τήρηση των αρχών της αξιοκρατίας, της διαφάνειας, της νομιμότητας, αλλά και της επιείκειας και της αναλογικότητας. Με ουσιαστικά κίνητρα και στους δημόσιους λειτουργούς, προκειμένου να εισφέρουν το κάτι παραπάνω.
Πολλές από τις διοικητικές μεταρρυθμίσεις των τελευταίων ετών έμειναν ημιτελείς ή και απεδείχθησαν ατελέσφορες. Η δημόσια διοίκηση υπέστη συντριπτική συρρίκνωση σε προσωπικό και πόρους. Φυσικό αποτέλεσμα, η ποιότητα των παρεχομένων υπηρεσιών να υπολείπεται του προσδοκωμένου, ενώ οι απαιτήσεις στις οποίες καλείται να ανταποκριθεί να έχουν αυξηθεί. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες, η κουλτούρα της διοίκησης δύσκολα θα μπορούσε να αλλάξει. Εξάλλου, για να αλλάξει πραγματικά, θα πρέπει να δούμε κάποτε με σοβαρότητα τι είδους διοίκηση θέλουμε και μπορούμε να έχουμε.
Ο θεσμός του Συνηγόρου του Πολίτη γεννήθηκε σε χώρες με δημόσια διοίκηση υψηλών προδιαγραφών, με μακρά παράδοση λογοδοσίας και διαφάνειας. Η ελεγκτική δικαιοδοσία του συνιστά μία ακόμη ζώνη προστασίας για τον πολίτη απέναντι σε φαινόμενα αυθαιρεσίας στον δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα. Αποτελεί ένα καθοριστικό θεσμικό αντίβαρο, έναν θεματοφύλακα ενός κράτους δικαίου. Δεν είναι τυχαίο ότι ο θεσμός έχει εξαπλωθεί σήμερα σε όλες τις ηπείρους.
Ειδικά στη χώρα μας, αναγνωρίζεται ως πολύτιμος εταίρος των οργάνων της Ε.Ε., του ΟΗΕ, του Συμβουλίου της Ευρώπης, έχοντας αναλάβει ρόλο εθνικού φορέα προστασίας δικαιωμάτων και παρακολούθησης της υλοποίησης των δεσμεύσεων του κράτους. Ακόμη και εκεί όπου ο λόγος του Συνηγόρου είναι δυσάρεστος, η πολιτεία ακούει.
Χωρίς τις διαμεσολαβητικές, ελεγκτικές και επιχειρησιακές αρμοδιότητες της Αρχής, το διοικητικό κόστος και η δικαστική ύλη θα υπερέβαιναν κατά πολύ τα σημερινά επίπεδα, με ό,τι αυτό θα σήμαινε για τις προοπτικές βιώσιμης ανάπτυξης και κοινωνικής συνοχής. Ενα κράτος χωρίς ισχυρό και ανεξάρτητο Συνήγορο θα ήταν λιγότερο διαφανές, σύννομο, αποτελεσματικό, δημοκρατικό – και σίγουρα λιγότερο ανθρώπινο.
* Ο κ. Ανδρέας Ι. Ποττάκης είναι Συνήγορος του Πολίτη.