«Κυριάκο, φτιάξε κράτος…». Είναι η προτροπή από πολίτη που συνάντησε σε μία από τις πολλές περιοδείες του ανά την Ελλάδα και επανέλαβε περισσότερες φορές από οποιαδήποτε άλλη προεκλογικά ο Κυριάκος Μητσοτάκης. Και όχι τυχαία, καθώς το πρώτο νομοσχέδιο που καταθέτει η κυβέρνηση αμέσως μετά την αυριανή ψήφο εμπιστοσύνης, είναι αυτό για τη δομή και λειτουργία της κυβέρνησης και το επιτελικό κράτος.
Μια πρόγευση δόθηκε ήδη από την πρώτη παρουσίαση του τρόπου με τον οποίο θα λειτουργεί η κυβέρνηση, που είχε κάνει ο πρωθυπουργός στο πρώτο υπουργικό συμβούλιο της νέας κυβέρνησης. Εξάλλου, ακόμη και μέσω των φακέλων που μοιράστηκαν στους υπουργούς ανά χαρτοφυλάκιο, καθίσταται σαφές ότι η δουλειά περνά στα υπουργεία και το «ισχυρό Μαξίμου» –η προεδρία της κυβέρνησης που εισάγει το νομοσχέδιο– συντονίζει το κυβερνητικό έργο και υποστηρίζει τον πρωθυπουργό. Ενας από τους βασικούς πυλώνες του πρώτου νομοσχεδίου, εξάλλου, προβλέπει την ολική επαναφορά του υπουργικού συμβουλίου ως του ισχυρού οργάνου χάραξης της πολιτικής. Το νομοσχέδιο, το οποίο επιμελείται ο υπουργός Επικρατείας Γιώργος Γεραπετρίτης (όπως και ο Λεωνίδας Χριστόπουλος, γενικός γραμματέας Απλοποίησης στο υπουργείο Ψηφιακής Πολιτικής με σημαντική εμπειρία στη δημόσια διοίκηση) περιγράφει, σύμφωνα με πληροφορίες, τυποποιημένες διαδικασίες με βάση τις οποίες θα γίνονται ο προγραμματισμός και η παρακολούθηση του κυβερνητικού έργου.
Επί της ουσίας, το «καλοκουρδισμένο ρολόι» για το οποίο μίλησε κ. Μητσοτάκης στο πρώτο υπουργικό περιγράφοντας πώς θέλει να λειτουργεί η κυβέρνηση, λαμβάνει θεσμική διάσταση μέσα από το νομοσχέδιο. Για παράδειγμα, κάθε χρόνο θα δημοσιεύονται τα σχέδια δράσης των υπουργείων και το συνολικό σχέδιο δράσης της κυβέρνησης, η εφαρμογή των οποίων θα παρακολουθείται από τις μηνιαίες συναντήσεις του υπουργικού συμβουλίου που θα συνεδριάζει πλέον –για λόγους συμβολισμού, αλλά και ουσίας– στο Μέγαρο Μαξίμου και όχι στη Βουλή.
Βασικός άξονας που διατρέχει όλο το νομοσχέδιο είναι κανόνες που θυμίζουν τη διοίκηση μεγάλου οργανισμού, ενώ ενδυναμώνουν τη σχέση ανάμεσα στο πολιτικό και στο διοικητικό επίπεδο μέσω των υπουργείων, τα οποία θα συμμετέχουν ενεργά στον σχεδιασμό των πολιτικών, ενώ ταυτόχρονα θα έχουν να τηρήσουν διαδικασίες και προθεσμίες. Εξάλλου, προβλέπεται μία φορά τον χρόνο πριν από την έναρξη εφαρμογής του σχεδίου δράσης της κυβέρνησης, συνάντηση του υπουργικού συμβουλίου με όλους τους γενικούς διευθυντές των υπουργείων, για την ενίσχυση της συνεργασίας ανάμεσα στο πολιτικό και στο διοικητικό προσωπικό. Μάλιστα, δεν αποκλείεται σε αυτή την ετήσια συνάντηση να μετέχει και ο ίδιος ο πρωθυπουργός.
Η αποκομματικοποίηση
Ετερος βασικός πυλώνας του επιτελικού κράτους που οραματίζεται ο Κυριάκος Μητσοτάκης, είναι η αποκομματικοποίησή του και οι διατάξεις προς αυτή την κατεύθυνση, είναι, σύμφωνα με πληροφορίες, ιδιαίτερα ισχυρές. Η φιλοσοφία που διατρέχει το νομοσχέδιο είναι αυτή της επιστροφής αρμοδιοτήτων και εξουσιών στη δημόσια διοίκηση και συγκεκριμένα στους γενικούς διευθυντές του Δημοσίου. Αυτοί θα επιλέγονται από τα υπηρεσιακά συμβούλια με διαφανή και αξιοκρατικό τρόπο. Σε αυτή τη φιλοσοφία εντάσσονται οι πρόσφατες ανακοινώσεις για το ΣΔΟΕ και το ΣΕΠΕ. Τα Σώματα δεν καταργούνται φυσικά. Αυτό που καταργείται είναι η διεύθυνσή τους από μετακλητούς ειδικούς ή γενικούς γραμματείς (δηλαδή από διορισμένα πολιτικά πρόσωπα). Αντ’ αυτού επικεφαλής τους θα είναι γενικοί διευθυντές. Τα Σώματα, δηλαδή, επιστρέφονται στη διοίκηση.
Τομή στο κράτος και στο νομοσχέδιο είναι η σύσταση της Εθνικής Αρχής Διαφάνειας. Πρόκειται για ανεξάρτητη αρχή που θα συσταθεί εκ του μηδενός και θα λειτουργεί στα πρότυπα της Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Εσόδων. Υπό την ομπρέλα της θα ενοποιηθούν όλοι οι ελεγκτικοί φορείς και οι μηχανισμοί του Δημοσίου (όπως το Σώμα Επιθεωρητών
Δημόσιας Διοίκησης, οι Επιθεωρητές Υγείας, Μεταφορών και Υποδομών, αλλά και ο Γενικός Επιθεωρητής Δημόσιας Διοίκησης) σε μια ενιαία αρχή που θα παράγει μετρήσιμα αποτελέσματα. Στόχος της συγκεκριμένης μεταρρύθμισης είναι να άρει τις συγκρούσεις αρμοδιοτήτων που παρατηρούνται μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων και αφετέρου να επιταχύνει σημαντικά την παραγωγή έργου στην πάταξη της διαφθοράς.
Ταυτόχρονα, το πρώτο νομοσχέδιο θα θεσμοθετήσει, σύμφωνα με πληροφορίες, ισχυρά ασυμβίβαστα και «κωλύματα» για όλα τα πολιτικά πρόσωπα που θα αφορούν τόσο τους υπουργούς και τους γενικούς γραμματείς όσο και τους διοικητές φορέων με στόχο την αποφυγή σύγκρουσης συμφερόντων όχι μόνο κατά τη διάρκεια της θητείας τους, αλλά και μετά τη λήξη της.
Σημαντικός πυλώνας του νομοσχεδίου είναι ακόμα η διαδικασία νομοθέτησης που θα περιγράφεται με στόχο τη μείωση της πολυνομίας και της κακονομίας και με διατάξεις φιλικές στη μείωση της γραφειοκρατίας προκειμένου να τονωθούν η οικονομία και η επιχειρηματικότητα.
Τέλος, το νομοσχέδιο θα προβλέπει έναν νέο θεσμό, αυτού του μόνιμου υπηρεσιακού γραμματέα σε κάθε υπουργείο με τριετή θητεία, ο οποίος θα επιλέγεται αποκλειστικά από το ΑΣΕΠ, θα είναι δημόσιος υπάλληλος και θα του ανατεθούν διά νόμου σημαντικές εξουσίες που σήμερα ανήκουν στο πολιτικό προσωπικό.
Σε ό,τι αφορά τον νόμο Βερναρδάκη (4369/2016) για τους μόνιμους γενικούς γραμματείς πενταετούς θητείας –τον οποίο η Ν.Δ. είχε καταγγείλει έντονα ως αντιπολίτευση, κατηγορώντας την κυβέρνηση για «φωτογραφικές προκηρύξεις», αλλά και για βιογραφικά υποψηφίων που βρίσκονταν καταχρηστικά σε υπουργικά γραφεία– η Ν.Δ. έχει ήδη αναγγείλει προεκλογικά ότι θα τον καταργήσει, όπως και θα κάνει. Μάλιστα, οι γενικοί γραμματείς που ανακοίνωσε και έχουν ήδη αναλάβει καθήκοντα στα υπουργεία, τοποθετούνται με βάση τις μεταβατικές διατάξεις αυτού του νόμου. Η κυβέρνηση επιμένει –και το έχει διαμηνύσει ήδη προεκλογικά στους εκπροσώπους των θεσμών– ότι οι θέσεις αυτές είναι πολιτικές και πρέπει να καλύπτονται πολιτικά.