Το άρθρο 51 παρ. 4 του Συντάγματος προβλέπει τη δυνατότητα νομοθετικής κατοχύρωσης για τους εκτός Επικρατείας εκλογείς να ασκούν το εκλογικό τους δικαίωμα με επιστολική ψήφο ή άλλο πρόσφορο μέσο. Η πρόβλεψη αυτή ισχύει, έστω με διαφορετική διατύπωση, ήδη από το 1975, με τη θέσπιση του Συντάγματος της Γ΄ Ελληνικής Δημοκρατίας, και έλαβε την τελική της μορφή κατά τη συνταγματική αναθεώρηση του 2001. Ωστόσο, επί τέσσερις και πλέον δεκαετίες έχει παραμείνει ανεφάρμοστη.
Ι. Η πρόταση της Νέας Δημοκρατίας για ενεργοποίηση της ανωτέρω συνταγματικής διάταξης, με κατοχύρωση της δυνατότητας στους αποδήμους να ψηφίζουν από τον τόπο της μόνιμης διαμονής τους, δεν θα αποτελέσει ελληνική ιδιαιτερότητα. Τουναντίον, θα μπορούσε να ειπωθεί ότι τέτοιες ρυθμίσεις τείνουν πλέον να καταστούν κανόνας σε διεθνές επίπεδο:
Α) 91 Χώρες ανά τον κόσμο –36 στην Ευρώπη, 15 στην Ασία, 21 στην Αφρική, 13 στην Αμερική, 6 στην Ωκεανία– αναγνώριζαν, ήδη πριν από το 2006, το εκλογικό δικαίωμα στους απόδημους πολίτες τους (I. Glynn – T. Kelly – P. MacÉinrí, Irish Emigration in an Age of Austerity, Πανεπιστημιακό Κολέγιο Κορκ 2013, σελ. 92-93).
Β) 115 Χώρες και Εδάφη ανά τον κόσμο –41 στην Ευρώπη, 20 στην Ασία, 28 στην Αφρική, 16 στην Αμερική, 10 στην Ωκεανία– είχαν, ήδη πριν από το 2007, διατάξεις για την ψήφο των απόδημων πολιτών τους. Περίπου τα 2/3 των Χωρών και Εδαφών αυτών επιτρέπουν την άσκηση του εκλογικού δικαιώματος από το εξωτερικό, ενώ περίπου το 1/3 περιορίζουν εν μέρει το δικαίωμα αυτό (IDEA, Voting from Abroad, Στοκχόλμη 2007, σελ. 3, 12-13).
Μεταξύ των αντιπροσωπευτικών δημοκρατιών, τα ποσοστά των Χωρών που επιτρέπουν την άσκηση του εκλογικού δικαιώματος από το εξωτερικό είναι πολύ υψηλότερα, ενώ επιπλέον, τα τελευταία χρόνια, η διεθνής τάση αναγνώρισης του σχετικού δικαιώματος είναι σαφώς αυξητική.
ΙΙ. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, σε ελληνική υπόθεση (ΕΔΔΑ, 15 Μαρτίου 2012, Σιταρόπουλος και Γιακουμόπουλος κατά Ελλάδας), έχει προτείνει τα εξής κριτήρια για το δικαίωμα των αποδήμων να συμμετέχουν στις εκλογές από τον τόπο διαμονή τους (Σύνπραξις, Η Ψήφος στους Έλληνες της Διασποράς, http://www.synpraxis-diaspora.gr/):
Α) Δυνατότητα συμμετοχής στο δημόσιο διάλογο. Αυτό προϋποθέτει: α) ελληνική παιδεία και γνώση της ελληνικής γλώσσας, που πληρούται σε πολύ μεγάλο βαθμό, ιδίως: i) για τους Έλληνες μετανάστες εντός Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και ii) για τους περισσότερους από 500.000 νέους μετανάστες, που έφυγαν από το 2010 και μετά, λόγω της οικονομικής κρίσης, και β) γνώση της ελληνικής πραγματικότητας, στην οποία δεν φαίνεται να υστερούν σημαντικά σε σχέση με τους Έλληνες που ζουν στην Ελλάδα.
Β) Δυνατότητα άσκησης επιρροής στη διαμόρφωση των πολιτικών θέσεων και στη διαδικασία επιλογής των υποψηφίων. Αυτό προϋποθέτει: α) γνώση των θέσεων των κομμάτων, που από τις σχετικές έρευνες φαίνεται πάντως να πληρούται σε περιορισμένο βαθμό, και β) συμμετοχή στις δραστηριότητες των ελληνικών πολιτικών κομμάτων, που φαίνεται να πληρούται στον ίδιο βαθμό με τους Έλληνες που ζουν στην Ελλάδα.
Γ) Επίδραση των εθνικών νόμων στη νομική τους κατάσταση. Αυτό ισχύει σε παρά πολλές περιπτώσεις, όπως για παράδειγμα, όσον αφορά: α) την υποχρέωση εκπλήρωσης της στρατιωτικής θητείας, β) τη διαμονή τους στην Ελλάδα για μεγάλο χρονικό διάστημα, γ) την απόκτηση σημαντικής περιουσίας στην ελληνική επικράτεια, και δ) τη φορολόγηση των περιουσιακών τους στοιχείων από το ελληνικό κράτος.
ΙΙΙ. Δεν είναι όμως μόνο αυτά τα επιχειρήματα που καταρχήν συνηγορούν υπέρ της αναγνώρισης της πραγματικής δυνατότητας των Ελλήνων του εξωτερικού να συμμετέχουν στις ελληνικές εκλογές. Είμαστε ένα Έθνος που από την Αρχαιότητα μέχρι σήμερα ουδέποτε περιορίστηκε εντός των συνόρων μιας κρατικής οντότητας. Η Ελληνική Διασπορά εκτιμάται ότι αντιστοιχεί τουλάχιστον στο 1/3 του πληθυσμού της Ελλάδας, ενώ σύμφωνα με άλλες εκτιμήσεις μπορεί να είναι πολύ μεγαλύτερη. Τίθεται, λοιπόν, το ερώτημα: Θέλουμε όλοι αυτοί οι Έλληνες να διατηρήσουν ή ακόμα και να ανακτήσουν τους δεσμούς τους με το ελληνικό Κράτος – Έθνος;
Την απάντηση στο ερώτημα αυτό τη δίνει η ίδια η ελληνική ιστορία. Όποτε στην ελληνική πραγματικότητα κυριάρχησε η αντίληψη για μια μικρή, φοβική Ελλάδα, που κλείνεται εντός των συνόρων της, τα αποτελέσματα ήταν καταστροφικά. Όποτε επικράτησε το ανοιχτό, οικουμενικό πνεύμα, ο Ελληνισμός μεγαλούργησε. Από τους Έλληνες του εξωτερικού έχουμε μόνο να κερδίσουμε: εθνικά, πολιτισμικά, οικονομικά. Ας τους κρατήσουμε, λοιπόν, κοντά μας, ως ισότιμους πολίτες, που θα μπορούν να ασκούν στην πράξη τα πολιτικά τους δικαιώματα!
*Ο Χριστόφορος Μπουτσικάκης είναι Βουλευτής Α΄ Πειραιά και Νήσων