Το θέμα της προστασίας του δημοσιογραφικού απορρήτου δεν είναι ούτε νέο ούτε (μόνον) ελληνικό. Κοινωνικοί κραδασμοί και πολιτικές εντάσεις που πυροδοτούνται από τη δημοσιοποίηση απόρρητων πληροφοριών μεταθέτουν ενίοτε το κέντρο του ενδιαφέροντος από το πραγματικό πρόβλημα στο αίτημα-αξίωση να αποκαλύψει ο δημοσιογράφος την πηγή του, ως αν η αποκάλυψη της τελευταίας να οδηγεί και στην άρση του αποκαλυφθέντος ζητήματος.
Στις αξιώσεις αυτές η έννομη τάξη είναι διαρρήδην αρνητική. Κατά το άρθρο 20 Π.Κ. ο άδικος χαρακτήρας της πράξης αποκλείεται όταν αυτή αποτελεί «ενάσκηση δικαιώματος ή εκπλήρωση καθήκοντος που επιβάλλεται από τον νόμο». Ετσι η ελληνική νομολογία έχει κατ’ επανάληψη τονίσει ότι η άρνηση του δημοσιογράφου να αποκαλύψει την πηγή των πληροφοριών του συνιστά άσκηση νομίμου δικαιώματος που θεμελιώνεται στο άρθρ. 14 παρ. 1 του Συντάγματος για την ελευθερία του Τύπου και ότι δεν είναι άδικη πράξη η άρνηση μαρτυρίας (μορφή «ψευδούς κατάθεσης», κατ’ άρθρ. 224 παρ. 2 νέου Π.Κ.) του δημοσιογράφου που δεν αποκαλύπτει τις πηγές του σύμφωνα με το άρθρ. 20 Π.Κ. [βλ. Πλημμ. Αθ. 10541/1976 Π.Χ. ΚΣΤ/667, Συμβ. Πλημμ. Αθ. 4092/1999 Ποιν. Χρ. ΜΘ΄/1057 Πλημμ. Ηρ. 60/1999, Π.Χ. Ν.Α. (2001) 1107 με σύμφωνες εύστοχες παρατηρήσεις Αγγ. Κωνσταντινίδη, του ίδιου, «Καθήκον μαρτυρίας και επαγγελματικό απόρρητο στην ποινική δίκη», 2η έκδ. 1991, 47 επ., Αθαν. Κονταξή, «Τύπος και Δίκαιο», 1989, 345, Μυλωνόπουλου, «Ποινικό Δίκαιο, Γενικό Μέρος» τ. Ι (2007) σ. 537)]. Ομοίως το Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο της Γερμανίας έχει επισημάνει ότι ο Τύπος δεν θα μπορούσε να εκπληρώσει την κοινωνική αποστολή του χωρίς προστασία του απορρήτου των πηγών του και ότι κατά συνέπεια το δημοσιογραφικό απόρρητο προστατεύει το έννομο αγαθό της ελευθερίας του Τύπου. Ειδικά στην περίφημη υπόθεση Cicero (BVerfG, 1 BvR 538/06 της (27 Φεβρ. 2007) αποφάνθηκε ότι αντίκειται στο Σύνταγμα οποιαδήποτε έρευνα ή κατάσχεση κατά παραγόντων του Τύπου όταν η εν λόγω ανακριτική πράξη αποσκοπεί εν όλω ή κυρίως στον εντοπισμό του προσώπου του πληροφοριοδότη (πρβλ. BVerfGE 20, 162, 191 επ., 217). Διότι υπό την αντίθετη εκδοχή η προστασία της πηγής της πληροφορίας, που είναι αναγκαία προϋπόθεση της ελευθερίας του Τύπου, θα καθίστατο κενή περιεχομένου.
Την αυτή προστασία παρέχει μάλιστα και το άρθρο 10 της ΕΣΔΑ. Σύμφωνα με την εμπεριστατωμένη διάταξη 15/2017 του εισαγγελέως Εφετών Θράκης Γ. Σκιαδαρέση (Π.Χ. 2017, σελ. 754) «στα πλαίσια του περί της ελευθερίας της έκφρασης άρ. 10 της εχούσης υπερνομοθετική ισχύ ΕΣΔΑ (ν.δ. 53/1974), το ΕΔΔΑ προστατεύει το δημοσιογραφικό απόρρητο, με την έννοια ότι ο δημοσιογράφος δεν υποχρεούται να αποκαλύψει κάθε στοιχείο της έρευνάς του, παρά μόνο εάν συντρέχει επιτακτικό υπέρτερο δημόσιο συμφέρον, όπως λ.χ. πρόληψη σοβαρών εγκλημάτων σε βάρος ανηλίκων, ενώ παρέχει ακόμα ευρύτερη προστασία στις δημοσιογραφικές πηγές, το δικαίωμα απόκρυψης των οποίων δεν συνιστά απλώς δημοσιογραφικό προνόμιο, αλλά πτυχή του δικαιώματος στην πληροφορία».
Ειδικά δε στη θεμελιώδη απόφαση Goodwin, το ΕΔΔΑ έκρινε: «Η προστασία των δημοσιογραφικών πηγών είναι μία από τις βασικές προϋποθέσεις για την ελευθερία του Τύπου, […] Χωρίς αυτήν την προστασία, οι πηγές θα αποθαρρύνονται από το να βοηθήσουν τον Τύπο στην πληροφόρηση του κοινού σε θέματα δημοσίου ενδιαφέροντος. Ως αποτέλεσμα, ο κρίσιμος ρόλος του Τύπου […] θα υπονομεύεται, καθώς θα επηρεάζεται αρνητικά η ικανότητά του να παρέχει ακριβή και αξιόπιστη πληροφόρηση του κοινού σε θέματα γενικού ενδιαφέροντος» [ΕΔΔΑ, απόφ. της 27.3.1996 (αιτ. 17488/90), Goodwin v. The United Kingdom, Συλλογή 1996-ΙΙ no 7, σκέψη 39].
Κατά συνέπεια, το δικαίωμα του δημοσιογράφου να μην αποκαλύψει την πηγή του δεν αναγνωρίζεται (μόνον) χάριν του ιδίου αλλά πρωταρχικώς προς προστασία του δικαιώματος των πολιτών προς πληροφόρηση και χάριν της ελευθερίας του Τύπου (έτσι το γερμανικό Συνταγματικό Δικαστήριο BVerfGE 20 σ. 176).
Ως εκ τούτου, δεν μπορεί να ζητείται από τις διωκτικές αρχές (είτε στο πλαίσιο της άσκησης των θεσμικών αρμοδιοτήτων τους είτε ιδιωτικώς ή εξωδίκως) να αποκαλύψει ο δημοσιογράφος την πηγή του, διότι τέτοιου είδους αίτημα προσκρούει ευθέως στις ανωτέρω αυξημένης τυπικής ισχύος διατάξεις του Συντάγματος και της ΕΣΔΑ (άρθρ. 28 Συντ.).
Είναι δε εντυπωσιακό ότι σήμερα το δημοσιογραφικό απόρρητο έφθασε να θεωρείται ότι προστατεύεται από έναν «γενικά αναγνωρισμένο κανόνα του διεθνούς δικαίου» (Συντ. άρθρο 2 παρ. 2 και άρθρο 28 παρ. 1-βλ. Καργόπουλου, «Το δημοσιογραφικό απόρρητο – Θεμελίωση του δικαιώματος και προϋποθέσεις εφαρμογής και κάμψης, Δίκαιο ΜΜΕ & Επικοινωνίας» 2008, σελ. 158) δεδομένου ότι το Διεθνές Ειδικό Ποινικό Δικαστήριο για τη Γιουγκοσλαβία έκρινε ότι η ανάγκη προστασίας των πολεμικών ανταποκριτών δικαιολογείται από το δημόσιο συμφέρον, επειδή η αποκάλυψη των πηγών τους «ενδέχεται να δυσχεράνει σημαντικά το έργο τους στην απόκτηση πληροφοριών» (ICTY, υπόθεση Prosecutor v. Radoslav Brdjanin & Momir Talic 17 – Καργόπουλος, όπ. παρ.).
* Καθηγητής Ποινικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.