Η τυπική, θεσμικά, ολοκλήρωση της σημαντικής από κάθε άποψη διαδικασίας αναθεώρησης του Συντάγματος, κατεγράφη στις 28 Νοεμβρίου στο Εθνικό Τυπογραφείο: Δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (Αριθμός ΦΕΚ 187, Τεύχος Πρώτο) το Ψήφισμα της Θ’ Αναθεωρητικής Βουλής των Ελλήνων, με περιεχόμενό του τις αναθεωρημένες διατάξεις του Καταστατικού Χάρτη της χώρας.
Η κοινοβουλευτική διαδικασία, η οποία άρχισε κατά την προηγούμενη περίοδο όταν στην κυβέρνηση ήταν ο ΣΥΡΙΖΑ και συνεργαζόμενοι (ΑΝΕΛ αρχικώς και μεμονωμένοι βουλευτές στη συνέχεια), συνεχίστηκε τώρα –και αφού μεσολάβησαν εκλογές- με αυτοδύναμη κοινοβουλευτική πλειοψηφία της ΝΔ.
Σειρά μικρών ή μεγαλύτερων περιστατικών, με ουσιαστικό ή και συμβολικό χαρακτήρα, «χρωμάτισαν» την τελευταία φάση τις περασμένες εβδομάδες και ημέρες. Ανάμεσά τους στιγμές ανταλλαγής φιλοφρονήσεων, για το επίπεδο της συζήτησης στην Επιτροπή αλλά και την Ολομέλεια, από πολιτικούς αντιπάλους που σε άλλες περιπτώσεις πρωταγωνιστούν σε σφοδρές αντιπαραθέσεις, «παραφωνίες» γνωστού περιεχομένου-εστιασμένου στην όχι απολύτως συνεπή παρουσία των εκπροσώπων του λαού στον Ναό της Δημοκρατίας, περιστατικά έντασης, έως και επιχειρήσεις δημιουργίας εντυπώσεων σε βάρος της ουσίας που σε ορισμένες περιπτώσεις οδήγησαν και στην αναπαραγωγή fake news.
Ως προς το τελευταίο, χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι αυτό που αφορούσε στο Αρθρο 5§2, με επίκεντρο την πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ –η οποία και τελικώς απορρίφθηκε, εξαιτίας της άρνησης της ΝΔ να την υποστηρίξει- για συμπερίληψη αναφοράς στη συνταγματική κατοχύρωση δικαιωμάτων σεξουαλικού προσδιορισμού.
Η άρνηση ΝΔ και η άρνηση ΣΥΡΙΖΑ
Το ισχύον άρθρο λέει μεταξύ άλλων: «Όλοι όσοι βρίσκονται στην Eλληνική Eπικράτεια απολαμβάνουν την απόλυτη προστασία της ζωής, της τιμής και της ελευθερίας τους, χωρίς διάκριση εθνικότητας, φυλής, γλώσσας και θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων». Η πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ ανέφερε ότι θα έπρεπε να συμπεριληφθεί προσθήκη (μετά τις λέξεις «…πολιτικών πεποιθήσεων») με τα ακόλουθα: «…φύλου, ταυτότητας φύλου και σεξουαλικού προσανατολισμού».
Αποψη της ΝΔ ήταν πως «οι υφιστάμενες συνταγματικές διατάξεις κατοχυρώνουν πλήρως την πρποστασία της ζωής, οπότε θεωρείται πλεονασμός και ρητορία» όσα αναφέρονται στην πρόταση ΣΥΡΙΖΑ (Β.Οικονόμου, εισηγητής ΝΔ). Είναι «εκ του περισσού η πρόταση της Αντιπολίτευσης για τη συνταγματική προστασία της ταυτότητας φύλου και του σεξουαλικού προσανατολισμού του άρθρου 5 παράγραφος 2, διότι πιστεύω ότι είναι πλήρως και επαρκώς προστατευμένα και τα δύο τόσο θεσμικά όσο και νομολογιακά. Συγκεκριμένα, κυρωθείσες διεθνείς συνθήκες προστατεύουν υπερνομοθετικά και ίσως πιο ισχυρά από άποψη τυπικής ισχύος τα παραπάνω δικαιώματα» (Ευρ.Στυλιανίδης, κοινοβ. εκπρόσωπος και Πρόεδρος Επιτροπής Αναθεώρησης).
Τα άλλα κόμματα της αντιπολίτευσης –πλην της Ελλ. Λύσης- στήριξαν την πρόταση ΣΥΡΙΖΑ, μεταξύ αυτών και το ΚΙΝΑΛ, αν και παρουσιάστηκε (η προαναφερθείσα περίπτωση fake news) ειδικώς στα Μέσα Κοινωνική Δικτύωσης πως συμπαρατάχθηκε με τους διαφωνούντες. Υπήρξαν μάλιστα και πολιτικές ανακοινώσεις με βάση την λανθασμένη είδηση.
Στα ΜΚΔ, ωστόσο, προβλήθηκε με προφανή πολιτική σκοπιμότητα και εξακολουθεί να προβάλλεται η διαφωνία της κυβερνώσας πλειοψηφίας έναντι της πρότασης ΣΥΡΙΖΑ, ως δείγμα οπισθοδρόμησης. Ουδέν, παραλλήλως, λέγεται αναφορικά όχι μόνο με το γεγονός ότι η επίμαχη πρόταση δεν συμπεριλαμβάνει και άλλες κοινωνικές ομάδες που χρήζουν συνταγματικής προστασίας, αλλά και για την άρνηση-αδιαφορία ΣΥΡΙΖΑ να την εμπλουτίσει.
Ως προς τις άλλες κοινωνικές ομάδες, ξεχωρίζει μεταξύ άλλων το γεγονός ότι στην πρόταση δεν γίνεται αναφορά στα Ατομα με Αναπηρία και τους ηλικιωμένους. Ως προς την μη αποδοχή εκ μέρους του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης άλλων σχετικών εισηγήσεων ώστε να αλλάξει έστω τελευταία στιγμή το περιεχόμενο της αρχικής πρότασης, ξεχωρίζει εκείνη που διατύπωσε το ΜέΡΑ25: «Θεωρούμε πολύ σκόπιμη την αναφορά στο διεθνές νομικό πλαίσιο που ρυθμίζει την κοινωνική προστασία των ατόμων με αναπηρία, ενώ σε εφαρμογή των διατάξεων του Ευρωπαϊκού Χάρτη και της Συνθήκης της Λισσαβόνας. Καλούμε σε συνταγματική κατοχύρωση του δικαιώματος των ηλικιωμένων να ζουν μια ζωή αξιοπρεπή και ανεξάρτητη και να συμμετέχουν στην πολιτιστική και κοινωνική ζωή» (Αγγελική Αδαμοπούλου).
Υπό το ίδιο πρίσμα, αξιοσημείωτη είναι και η πρόταση του βουλευτή (επίσης ΜέΡΑ25) Κρ.Αρσένη (αξιοσημείωτη και η απόρριψή της, ασφαλώς) να προβλεφθεί συνταγματική προστασία της πατρότητας, όπως συμβαίνει με την μητρότητα: «Είναι δική μου πρόταση, όσον αφορά την Αναθεώρηση, να μπει το κομμάτι της προστασίας και της πατρότητας. Αν θέλετε, είναι και σεξιστικό να υπάρχει μόνον αφορά στη μητρότητα», είπε.
Οι απουσίες
Φαινόμενο μάλλον σύνηθες, καθώς πλην μιας μειοψηφικής εξαίρεσης, τα έλη της εθνικής αντιπροσωπείας δεν παρακολουθούν με φυσική παρουσία τις πολύωρες συνεδριάσεις, έκανε την εμφάνισή του και σε εκείνες της περασμένης εβδομάδας για την αναθεώρηση του Συντάγματος. Ξεχώρισε, μεταξύ αυτών, η απουσία του κ. Αλ. Τσίπρα κατά την εναρκτήρια συνεδρίαση, αλλά και την τελευταία που ήταν αφιερωμένη αποκλειστικά σε πολιτικούς αρχηγούς. Προσήλθε στην αίθουσα λίγο πριν λάβει το λόγο και έμεινε έως την ψηφοφορία. Στον αντίποδα, επιδοκιμάστηκε η επιλογή του πρωθυπουργού Κυρ.Μητσοτάκη να είναι παρών στην διαδικασία.
Για άδεια έδρανα μίλησε κάποια στιγμή και η βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Παναγιώτα Πούλου, επιρρίπτοντας όμως την ευθύνη στην κυβέρνηση και την πολιτική διεύθυνση της Βουλής, επειδή όπως είπε προγραμμάτισαν παράλληλες συνεδριάσεις Επιτροπών. Είχε την ατυχία, όμως, να βρίσκεται εκείνη την ώρα (σχεδόν μεσάνυχτα Παρασκευής) ο εκ των Αντιπροέδρων επιμελής και παρατηρητικός Αθ. Μπούρας. Ο διάλογος είναι αποκαλυπτικός:
Π.Π. «Η Κυβέρνηση δεν σέβεται αυτή τη διαδικασία αφού δρομολόγησε την παράλληλη συνεδρίαση κοινοβουλευτικών επιτροπών με νομοσχέδια τα οποία κατέθεσε εσπευσμένα, αλλά σκόπιμα κατά την άποψή μου, και για μία ακόμη φορά χωρίς ουσιαστική διαβούλευση. Το αποτέλεσμα είναι να διασπώνται οι Βουλευτές σε παράλληλα καθήκοντα και να μην έχουν τη δυνατότητα συμμετοχής στη συζήτηση για την κορυφαία αυτή διαδικασία. Αυτό από μόνο του συνιστά απαξίωση της συζήτησης και των θεσμών».
Αθ.Μ. «Υπήρξατε λίγο άδικη. Είπατε μια βαριά λέξη, μιλήσατε για «απαξίωση» της διαδικασίας. Πρέπει να σας πω ότι αυτήν την ώρα δεν συνεδριάζει καμμία επιτροπή. Γίνεται αναλυτική κουβέντα. Καθημερινά, από το πρωί μέχρι αργά το βράδυ, δόθηκε η δυνατότητα στους Βουλευτές να παρακολουθήσουν τη διαδικασία. Μακάρι -θα ήταν ευτύχημα- να παρακολουθούσαν όλοι οι Βουλευτές. Αναγκάζομαι να το πω αυτό, γιατί εγώ έχω αρκετή ώρα εδώ. Ήρθατε, λοιπόν, για να μιλήσετε ακριβώς δύο λεπτά πριν πάρετε τον λόγο. Δεν φταίει, λοιπόν, ούτε η διαδικασία ούτε το Προεδρείο ούτε κανένας άλλος.
Π.Π. «Παρακολουθούσα όμως, κύριε Πρόεδρε».
Αθ.Μ. «Σήμερα είχατε επιτροπή; Θα σας παρακαλέσω, λοιπόν, να τη διαγράψετε από τα Πρακτικά, γιατί δεν συμφωνεί κανείς από καμμία πτέρυγα της Βουλής.
Π.Π. «Κύριε Πρόεδρε, δέχομαι να αντικατασταθεί η λέξη «απαξίωση» με τη λέξη «υποβάθμιση».
Αθ.Μ. «Σας ευχαριστώ».
Τα πρόσωπα που συζητήθηκαν
Στην τελική φάση της κοινοβουλευτικής διαδικασίας, υπήρξαν και ορισμένα πρόσωπα που ξεχώρισαν και συζητήθηκαν για διάφορους λόγους, κατά κανόνα με θετική διάθεση στο Περιστύλιο. Μεταξύ αυτών είναι οι:
Ευρ. Στυλιανίδης: Ως Πρόεδρος της Επιτροπής Αναθεώρησης σχολιάστηκε θετικά από όλες τις πτέρυγες για το επίπεδο της διαδικασίας και τη δουλειά που έγινε στην Επιτροπή.
Γ. Γεραπετρίτης: Ο υπουργός Επικρατίας συζητήθηκε για την βούλησή του να παρακολουθήσει τις εργασίες της επιτροπής και να παρέμβει με προτάσεις στην διαδικασία και στην Ολομέλεια.
Ντόρα Μπακογιάννη: Σχολιάστηκε θετικά η άμεση παρέμβασή της που αποτέλεσε είδος αφετηρίας για αλλαγή της αρχικής στάσης της ΝΔ και την υιοθέτηση της πρότασης για τη λαϊκή νομοθετική πρωτοβουλία.
Οι εισηγητές των κομμάτων: Δέχτηκαν τα συγχαρητήρια από πολλές πλευρές για τη δουλειά που έκαναν, εντός και εκτός των συνεδριάσεων, για την παρουσίαση Θέσεων και την αναζήτηση συγκλίσεων. Ο κ. Ι. Μουζάλας το έπραξε δημοσίως, έστω για τους εισηγητές των τριών μεγαλυτέρων κομμάτων:
«Θα ήθελα να συγχαρώ τους εισηγητές και των τριών κομμάτων, διότι πραγματικά εγώ αισθάνθηκα ότι ο λόγος τους ήταν πολύ μελετημένος, η επιχειρηματολογία τους ήταν πολύ τεκμηριωμένη. Εντυπωσιάστηκα, όχι σαν αδαής, αλλά από την κούραση που κατέβαλαν για να φέρουν εδώ αυτές τις ομιλίες, σε μια διαδικασία η οποία, παρά τις διαφωνίες, κυρίως καθορίστηκε από τη δημοκρατικότητα του διαλόγου».
Γ. Κατρούγκαλος: «Και εμείς ευχαριστούμε».
Κ.Τζαβάρας: «Ευχαριστούμε για τα καλά σας λόγια».
Α.Λοβέρδος: «Και εμείς ευχαριστούμε για τα καλά σας λόγια».
Ι. Μουζάλας: «Είναι από καρδιάς, πραγματικά, δηλαδή εντυπωσιάστηκα».