Από τη Δευτέρα 10 Φεβρουαρίου 2020 τίθεται σε εφαρμογή το άρθρο 109 του νόμου 4622/2019. Η αρμοδιότητα για την έκδοση οποιασδήποτε πράξης του κεντρικού κράτους με ατομικό χαρακτήρα φεύγει από τα υπουργικά γραφεία και ανατίθεται αποκλειστικά στα μη πολιτικά στελέχη της διοίκησης· από τον απλό υπάλληλο ή τμηματάρχη μέχρι τον γενικό διευθυντή.
Ο κανόνας είναι οριζόντιος και κατ’ αρχήν απόλυτος. Δεν ανατρέπεται από τη σημασία της διοικητικής πράξης ή το «ειδικό βάρος» του αποδέκτη της. Η ιδέα είναι απλή και, για τα ελληνικά δεδομένα, ρηξικέλευθη: το εκάστοτε κανονιστικό πλαίσιο εκπονείται μεν από τη λαϊκή αντιπροσωπεία και εξειδικεύεται με διατάγματα και υπουργικές αποφάσεις, αλλά η εφαρμογή του σε κάθε μεμονωμένη περίπτωση καθίσταται ζήτημα αμιγώς διοικητικό. Αντιμετωπίζεται τεχνοκρατικά, αντικειμενικά, από εκείνους που διασφαλίζουν τη συνέχεια του κράτους.
Εάν επικρατήσει η οργανωτική αυτή λογική, θα έχει επιτύχει μία από τις μεγαλύτερες μεταρρυθμίσεις στο ελληνικό θεσμικό στερέωμα. Θα έχει αφαιρέσει από το πελατειακό σύστημα ένα από τα καίρια συστατικά του: τη δυνατότητα έλξης όλων των δημόσιων επιλογών στην κορυφή της πυραμίδας, εκεί όπου εδρεύουν οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι των ψηφοφόρων/πελατών. Η Ελλάδα αποτελεί σχολικό παράδειγμα ενός τέτοιου μοντέλου, αφενός με τη Βουλή να ψηφίζει τροπολογίες εν μια νυκτί (το ζήσαμε πρόσφατα στο κακόμοιρο ημεδαπό ποδόσφαιρο), αφετέρου με τους υπουργούς να εκδίδουν διοικητικές πράξεις. Αποκόπτοντας σε μεγάλο βαθμό τον δεύτερο πελατειακό βραχίονα, δεν μειώνεται μόνο η τυπική ανάμειξη της πολιτικής στον διοικητικό μηχανισμό. Παρέχεται η δυνατότητα στη διοίκηση να εξελιχθεί σε θεσμό λήψης ποιοτικών και ουδέτερων αποφάσεων, εξυπηρετώντας τόσο το δημόσιο συμφέρον όσο και εκείνο των πολιτών.
Μια τόσο ανατρεπτική μεταρρύθμιση κινδυνεύει από πολλούς εχθρούς. Πρώτον, το εγχείρημα να υπονομευθεί άνωθεν από τους ίδιους τους δημιουργούς του, με νόμους οι οποίοι θα εισάγουν συνεχώς εξαιρέσεις. Τότε, όμως, θα απολέσει τόσο την πρακτική όσο και τη συμβολική σημασία του. Δεύτερον, να αποτύχει στο στάδιο της εφαρμογής, λόγω των παθολογιών που ταλανίζουν τη διοίκηση και δεν λύνονται μόνο με κανόνες δικαίου: ατολμία, καθυστερήσεις, μειωμένα κίνητρα αποδοτικότητας, χαμηλή τεχνοκρατική ποιότητα. Οι συντάκτες του ν. 4622/2019 ευελπιστούν ότι οι γενικοί διευθυντές των υπουργείων θα σταθούν στο ύψος των περιστάσεων. Μακάρι, διότι αλλιώς η αρμοδιότητα δικαίως θα επιστρέφει στον υπουργό, ο οποίος τουλάχιστον παίρνει το ρίσκο των επιλογών του. Τρίτον, κινδυνεύει από εμάς τους ίδιους, από τον διάχυτο μηδενισμό της ελληνικής κοινωνίας απέναντι σε κάθε θεσμικό νεωτερισμό.
Είναι βέβαιο ότι η εφαρμογή της μεταρρύθμισης δεν θα φέρει αμέσως καρπούς, ούτε πρόκειται να εξαλείψει εντελώς την ανεπίσημη επιρροή των υπουργικών γραφείων στο περιεχόμενο των διοικητικών πράξεων. Ωστόσο, ας μη βιαστούμε να φέρουμε την καταστροφή. Ο πραγματικός εχθρός δεν είναι οι παιδικές ασθένειες μιας καινοτόμου προσπάθειας, αλλά η επιστροφή στη μέγγενη του πελατειακού κράτους.
* Ο κ. Γιώργος Δελλής είναι καθηγητής Δημοσίου Δικαίου στη Νομική Σχολή της Αθήνας.