Αγγλοελληνισμός ήταν μια φιλελεύθερη αντίληψη, με ρίζες στον 19ο αι., αλλά έγινε αναγνωρίσιμος μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους. Πολλοί Βρετανοί φιλελεύθεροι πολιτικοί εντυπωσιάστηκαν από τον Βενιζέλο στη Διάσκεψη του Λονδίνου του 1913 και ήθελαν να κρατήσουν την κυβέρνησή του ευθυγραμμισμένη με τη φιλελεύθερη κυβέρνηση Ασκουιθ. Ως εκ τούτου, οι φιλέλληνες διευθυντές του King’s College London και του LSE, Ρόναλντ Μπάροους και Γουίλιαμ Πέμπερ Ριβς, ίδρυσαν το 1913 τον Αγγλοελληνικό Σύνδεσμο. Ο Σύνδεσμος προσέλκυσε την υποστήριξη της ελληνικής κοινότητας του Λονδίνου και άρχισε να συγκεντρώνει χρήματα για την επανεγκατάσταση των Ελλήνων προσφύγων, δημιουργώντας κι ένα δίκτυο πολιτικών και πολιτιστικών δεσμών μεταξύ Αθήνας και Λονδίνου.
Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος αποτελεί το απόγειο του αγγλοελληνισμού. Η Βρετανία, η βρετανική αυτοκρατορία και η Ελλάδα βρέθηκαν μόνες τους και άντεξαν μαζί. Μετά, η Βρετανία βγήκε πολιτικά και οικονομικά ασθενέστερη. Η πραγματική πολιτική εγγύτητα μεταξύ Βρετανίας και του ελληνικού κόσμου έφτασε στο τέλος της με την κυπριακή κρίση της δεκαετίας του ’50. Αλλά ο αγγλοελληνισμός παρέμενε ζωντανός, κυρίως χάρη σε πολιτιστικές ανταλλαγές και εν μέρει χάρη στο Βρετανικό Συμβούλιο.
Η δεκαετία 1944-1954 θεωρείται από πολλούς ως η «χρυσή εποχή» του Βρετανικού Συμβουλίου στην Ελλάδα. Στο τιμόνι του βρέθηκε ο βυζαντινολόγος Στίβεν Ράνσιμαν. Με πρωτοβουλία του ήρθαν στην Ελλάδα ποιητές της ποιότητας του Λούις Μακνίς. Ο Καζαντζάκης περιηγήθηκε στη Βρετανία. Με παρότρυνση του Σεφέρη, ο Βαλαωρίτης πήγε στο Λονδίνο. Ο Κατσίμπαλης ήταν αρχισυντάκτης της Αγγλοελληνικής Επιθεώρησης. Ταυτόχρονα, πολλοί Βρετανοί βετεράνοι, όπως οι Σαν Φίλντινγκ και Τζόφρι Τσάντλερ, άρχισαν να εκδίδουν απομνημονεύματα. Ηκμασε και η ταξιδιωτική λογοτεχνία: ο Πάτρικ Λι Φέρμορ, η Ντίλις Πάουελ είναι τα πιο διάσημα ονόματα του είδους. Η τρίγλωσση Καίη Τσιτσέλη άρχισε να εκδίδει τα μυθιστορήματά της στα αγγλικά. Ανθησε κι η τέχνη. Ο Γκίκας έκανε εκθέσεις στο Λονδίνο, ο Τζον Κράξτον στην Αθήνα.
Από τη δεκαετία του ’60 βαθαίνει η διαπολιτιστική κατανόηση. Η άποψη αυτή αποδεικνύεται από τη ζωή δύο αντρών: Στο Λονδίνο, ο ποιητής και ιστορικός τέχνης Νίκος Στάγκος (1936-2004) διεισδύει στον αγγλικό εικαστικό και λογοτεχνικό πολιτισμό, ενώ στην Αθήνα, ο θεολόγος – φιλόσοφος και λογοτέχνης Φίλιπ Σέραρντ (1922-1995) στον ελληνικό λογοτεχνικό και θεολογικό πολιτισμό.
Οι επαφές των προγενέστερων διανοουμένων, οι καινούργιες συνήθειες σκέψης, οι πνευματικές συγγένειες μεταδόθηκαν από άτομα και θεσμούς, τρέφοντας έτσι καινούργιες δυνατότητες. Τώρα η πολιτιστική επικοινωνία Βρετανίας – ελληνισμού ανθεί. Στην τέχνη είχαμε πέρυσι τις εκθέσεις «Τάκης» στην Tate Modern, «Οραση» του Αντονι Γκόρμλι στη Δήλο, «Don’t Leave Me This Way» του Νικ Μουρ στη Stash Gallery του Λονδίνου. Στη μουσική, Ελληνες συνθέτες, όπως ο Δημήτριος Σκύλλας, είναι ενεργοί στην Αγγλία. Το Λονδίνο συνεισφέρει σημαντικά στην κινηματογραφική βιομηχανία (βλ. την «Ευνοούμενη» του Λάνθιμου) και στη μόδα (βλ. τις καριέρες των Κοκοσαλάκη και Κατράντζου).
Στη λογοτεχνία, μερικά πρόσφατα ελληνικά μυθιστορήματα καθρεφτίζουν τις βρετανικές εμπειρίες των συγγραφέων τους, π.χ., «Το απαραίτητο φως» της Ντορίνας Παπαλιού, «Ιστορίες του Χαλ» του Γιώργου Μητά. Ταυτόχρονα, Βρετανοί μυθιστοριογράφοι, όπως οι Σόφκα Ζινόβιεφ και Βικτόρια Χίσλοπ, ασχολούνται βαθιά με την ελληνική ιστορία και κουλτούρα. Η επιτυχία της ιστορίας αυτής οφείλεται σε πρόσωπα, αλλά εξαρτάται επίσης από θεσμούς, ιδρύματα, χορηγούς, δωρητές, εκδότες, γκαλερί, ωδεία, πανεπιστήμια.
Κανένας από εμάς δεν ξέρει τι αντίκτυπο θα έχει σε όλα αυτά το Brexit. Πολλές αποφάσεις μένουν ακόμη να ληφθούν φέτος. Ελπίζω οι πολιτικοί μας να λάβουν αυτές που προωθούν τη φιλία, την κινητικότητα, τη συνεργασία και τις ανταλλαγές μεταξύ Βρετανών και άλλων Ευρωπαίων, συμπεριλαμβανομένων βεβαίως Ελλήνων και Κυπρίων. Αλλά και οι ΜΚΟ πρέπει να πολλαπλασιάσουν τις προσπάθειές τους: με παροχή υποτροφιών για τους φοιτητές και με αναγνώριση της αριστείας μέσω διεθνών βραβείων.
Του χρόνου, εσείς οι Ελληνες θα γιορτάσετε τα 200 χρόνια από την έναρξη του εθνικού αγώνα: μια σημαντική ευκαιρία και για τις αγγλοελληνικές πολιτιστικές ανταλλαγές. Δεν σκέφτομαι μόνο το 2021. Για τους Βρετανούς φιλέλληνες, το 2024 (θάνατος του Βύρωνα), το 2027 (ναυμαχία του Ναυαρίνου), το 2030 (πρωτόκολλο του Λονδίνου), είναι όλα σημαντικά μέρη του εορτασμού. Αν σχεδιάσουμε καλά, θα έχουμε μια δεκαετία να προωθήσουμε τις αμοιβαίες πολιτιστικές ανταλλαγές. Ας διατηρήσουμε ζωντανό αυτόν τον διαπολιτιστικό διάλογο.
* Ο δρ Τζον Κίτμερ είναι πρόεδρος του Αγγλοελληνικού Συνδέσμου. Το άρθρο είναι σύνοψη διάλεξης που έδωσε στις 7.2 στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη εις μνήμην της Κύπριας ποιήτριας Νίκης Μαραγκού.