Παρακολουθώ με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τις αντικρουόμενες απόψεις σχετικά με την εισαγωγή των Αγγλικών στο Νηπιαγωγείο, από τον τόπο διαμονής και εργασίας μου, την επίσημα δίγλωσση Ουαλία (για όσους δεν το γνωρίζουν, χώρα που αποτελεί μέρος του Ηνωμένου Βασιλείου, μαζί με την Αγγλία, την Σκωτία και την Βόρεια Ιρλανδία). Είναι, πράγματι, οξύτατα τα διαδικτυακά σχόλια αναγνωστών κάτω από αναρτήσεις σχετικών ειδήσεων, απόψεις ειδικών και πολιτικών για τις επίμαχες δραστηριότητες στην αγγλική γλώσσα στο Νηπιαγωγείο, τον επίμαχο Νόμο 4692/2020 για την Παιδεία.
Συνάδελφοι έχουν διατυπώσει τις απόψεις τους περί γλωσσικής ανάπτυξης και κρίσιμης ηλικίας για τις οποίες δεν θα αναφερθώ εδώ. Κάτι το οποίο οι γονείς μπορεί να μην γνωρίζουν, είναι τα οφέλη αυτών έστω και των λίγων ωρών διδασκαλίας των Αγγλικών ή οποιασδήποτε άλλης γλώσσας, σε αυτές τις ηλικίες, με αποτελέσματα σε βάθος χρόνου. Ο Νόμος αυτή την στιγμή μπορεί να προτάσσει τα Αγγλικά ως δεύτερη γλώσσα, λόγω των αναγκών της αγοράς, αλλά αυτό και βέβαια μπορεί να επεκταθεί και σε άλλες επιλογές γλωσσών, βάσει, φαντάζομαι, των παροχών που επιθυμεί και, κυρίως, δύναται να διαθέσει για την εκπαίδευση η εκάστοτε Κυβέρνηση.
Έρευνες δεκαετιών υπογραμμίζουν τα γνωστικά πλεονεκτήματα μετά από εκμάθηση γλωσσών που συνδέονται με δεξιότητες, από το να δένει κάποιος τα κορδόνια του, μέχρι την άνοδο των σχολικών επιδόσεων και τη μείωση της έναρξης της νόσου Αλτσχάιμερ σε άτομα με προδιάθεση. Αυτές, δηλαδή τις δεξιότητες που αποκαλούμε εκτελεστικές ή εκτελεστική λειτουργία. Με άλλα λόγια, σχετίζεται με την εστίαση προσοχής, τον έλεγχο παρόρμησης, την επίλυση προβλήματος, την αναγνώριση λαθών και διόρθωση, την επίτευξη στόχων, την πολυδιεργασία (ιεράρχηση, να θυμόμαστε και να εργαζόμαστε με πολλά κομμάτια των πληροφοριών) και την ευελιξία σκέψης (δημιουργία επιλογών και λήψη αποφάσεων). Ποιος δε θα ήθελε τέτοια εφόδια; Οι έρευνες, επομένως, δείχνουν ότι μία δεύτερη ξένη γλώσσα λειτουργεί θετικά.
Εξαιρετική και πρωτοπόρος η ιδέα αυτή, θα συμφωνήσω κι εγώ. Και θέλω να προλάβω κάποιους που θα πουν οκ είναι στην Μεγάλη Βρετάνια η ομιλούσα, είναι φουσκωμένα τα μυαλά της απ’ τις σπουδές, δεν ξέρει τι γίνεται μέσα στην τάξη, κτλ. Ως παιδί δύο εκπαιδευτικών, που έχουν υπηρετήσει τη δημόσια εκπαίδευση και τρίτη γενιά εκπαιδευτικών η ίδια, αλλά και παιδί της δημοσίας ελληνικής εκπαίδευσης, καταλαβαίνω γιατί οι γονείς ανησυχούν και οι εκπαιδευτικοί αντιδρούν. Η έλλειψή ευαισθητοποίησης των γονιών/κηδεμόνων σε ζητήματα εκμάθησης ξένων γλωσσών είναι έντονο φαινόμενο στους Έλληνες και όχι μόνο. Ακόμα και γονείς που μεγαλώνουν δίγλωσσα παιδιά στο εξωτερικό δε γνωρίζουν πολλά από τα θετικά αποτελέσματα που ενέχει η διατήρηση των μητρικών γλωσσών με το να τις μιλάνε εντός του σπιτιού. Και πάλι θα μου πει κάποιος, τι με νοιάζει, ρε κοπελιά, εδώ μιλάμε Ελληνικά!
Πολλοί γονείς/κηδεμόνες επιλέγουν για τα παιδιά τους τα Αγγλικά ή κάποια άλλη γλώσσα, επειδή το έκανε ο γείτονας, επειδή η εκμάθησή τους θα βοηθήσει στη δουλειά ή επειδή πάνε φροντιστήριο τα άλλα παιδιά στο σχολείο. Το κυρίαρχο ζητούμενο, όμως, είναι τα πραγματικά οφέλη από αυτήν τη διαδικασία. Σίγουρα η σημασία της επικοινωνίας σε μία άλλη γλώσσα ανοίγει νέους δρόμους για το παιδί και τον μελλοντικό ενήλικα, για δουλειά στο εξωτερικό, σχέσεις εκτός Ελλάδας και για τη σφαιρική καλλιέργεια των δεξιοτήτων του ως άνθρωπο πάνω απ’ όλα. Αυτή η ανθρωπιστική διάσταση της γλωσσομάθειας, νιώθω, ότι θυσιάζεται ολοένα και περισσότερο στον βωμό της αγοράς.
Αλλά τούτο το βήμα ένταξης των Αγγλικών στο Νηπιαγωγείο τείνει προς τη σωστή κατεύθυνση! Ας σκεφτούμε και τα κοινωνικά οφέλη, το άνοιγμα σε μία νέα κουλτούρα, το να γινόμαστε πιο ανοιχτοί σε συνήθειες διαφορετικές από τις δικές μας, με άμεση συνέπεια τη μείωση του ρατσισμού και της ξενοφοβίας, φαινομένου έντονου στις μέρες μας. Τέλος, αν σκεφτούμε τα γνωστικά οφέλη, όπως τη μεταγλωσσική επίγνωση (ικανότητα κάποιου να σκέφτεται και να χειρίζεται τις δομές μιας ομιλούμενης γλώσσας, αντιμετωπίζοντας το σύστημά της ως αντικείμενο σκέψης) που σχετίζεται με τη κατανόηση γραπτού κειμένου, τα πλεονεκτήματα της εκτελεστικής λειτουργίας που αφορούν λήψη αποφάσεων, ικανότητα εναλλακτικών σκέψεων, ικανότητα να ξεκινήσεις, να διατηρήσεις και να συνδέσεις τις συμπεριφορές με οργανωμένο και ολοκληρωμένο τρόπο, αυτορρύθμιση σκέψεων, αντιλαμβανόμαστε ότι τα εφόδια είναι πέρα από γλωσσικά και κοινωνικά, αλλά αφορούν και άλλους τομείς.
Διάβασα ότι τα θετικά αποτελέσματα βρίσκονται μόνο σε παιδιά που μιλούν δύο γλώσσες από τη γέννα. Θα αναφερθώ στη πιλοτική μελέτη μας με την Bethan Collins και την Δρ Ειρήνη Σανουδάκη που παρουσιάστηκε στο 2ο διεθνές συνέδριο διγλωσσίας στη Μάλτα πέρσι. Συγκρίναμε παιδιά ηλικίας από 6,4 – 7,4 ετών που πρώτη τους γλώσσα ήταν τα Αγγλικά και χρησιμοποιούσαν Ουαλικά 20 λεπτά έως 1 ώρα την εβδομάδα, από μία περιοχή της Ουαλίας, το Wrexham, όπου τα Αγγλικά είναι η ισχυρή γλώσσα και τα Ουαλικά μιλιούνται πολύ λίγο στην κοινωνία, με παιδιά ίδιας ηλικίας από μία μονόγλωσση περιοχή, το Λίβερπουλ. Τα Ουαλικά χρησιμοποιούνταν σε δραστηριότητες, όπως να πεις την ώρα ή στις παρουσίες, στα πλαίσια της διαγλωσσικότητας (πρακτική που στοχεύει στην αξιοποίηση της γλωσσικής πολυμορφίας). Βρήκαμε, ότι τα παιδιά αυτά δεν υστερούσαν στο αγγλικό τους λεξιλόγιο σε σχέση με τα μονόγλωσσα παιδιά, ενώ τα παιδιά που μάθαιναν Ουαλικά ήταν πιο γρήγορα σε δραστηριότητες λειτουργικής μνήμης που συμβάλλει π.χ. στη κατανόηση κειμένου. Άρα ποιο είναι το ζητούμενο; Μα φυσικά η εφαρμογή και η υλοποίηση ενός τέτοιου εγχειρήματος!
Και στο σημείο αυτό αναφύεται ένα άλλο ακανθώδες ζήτημα: Ποιος είναι ο καταλληλότερος/η για να διδάξει τα Αγγλικά στο Νηπιαγωγείο, ο/η εκπαιδευτικός προσχολικής εκπαίδευσης ή ο/η εκπαιδευτικός Αγγλικής γλώσσας με Παιδαγωγική και Διδακτική Επάρκεια (ΠΠΔΕ); Οι πρώτοι δεν έχουν γνώση της διδασκαλίας Αγγλικών ως ξένης γλώσσας και οι δεύτεροι δεν έχουν παιδαγωγικές γνώσεις για την εμπλοκή τους με τη συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα που είναι πολύ διαφορετική από τις υπόλοιπες, αναπτυξιακά και παιδαγωγικά. Ρίχνοντας μια ματιά στα προγράμματα των δύο τμημάτων δημόσιων πανεπιστημίων Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, γίνεται αντιληπτό ότι εμπεριέχουν διδακτικές πρακτικές, αλλά όχι σε Νηπιαγωγεία και μαθήματα γνωστικής και εξελεγκτικής ψυχολογίας που είναι, όμως, επιλογής. Μόνον τα Τμήματα προσχολικής εκπαίδευσης σε όλη την Ελλάδα προσφέρουν την παιδαγωγική επάρκεια των εκπαιδευτικών γι’ αυτήν την ηλικιακή ομάδα, καθώς εμπεριέχουν υποχρεωτικά παιδαγωγικά μαθήματα, διδακτική, δραστηριότητες ειδικές για παιδιά προσχολικής ηλικίας (θεατρικό παιχνίδι, εικαστικά), μαθήματα αναπτυξιακών διαταραχών και έχουν υποχρεωτικά μαθήματα Αγγλικών, όπως το Τμήμα Εκπαίδευση και Αγωγής στην Προσχολική ηλικία Του Πανεπιστημίου Αθηνών ή επιλογής, όπως το αντίστοιχο τμήμα στο Πανεπιστήμιο Πατρών.
Μήπως, λοιπόν, θα ήταν πιο αποδοτικό αντί για αυτές τις ελάχιστες 10 -12 ώρες επιμόρφωσης που πρότεινε η Κυβέρνηση πριν το άνοιγμα των σχολείων, να προσφερθεί από τους εκπαιδευτικούς φορείς ένα ετήσιο πρόγραμμα προετοιμασίας για καθηγητές Αγγλικής Γλώσσας που επιθυμούν να διδάξουν παιδιά προσχολικής ηλικίας, αντί να ριχθούν απροετοίμαστοι στα βαθιά… Δεν έχει, επίσης, διευκρινιστεί, αν για τις επίμαχες αυτές προσλήψεις θα ληφθούν υπόψη και άλλα προσόντα, όπως εμπειρία σε ιδιωτικό φορέα σε αυτήν την ηλικιακή ομάδα, μάστερ/διδακτορικό σε προσχολική αγωγή ή στην εφαρμοσμένη γλωσσολογία, διγλωσσία κτλ. Εκπαιδευτικοί προσχολικής αγωγής με αντίστοιχο μάστερ ή διδακτορικό σε Αγγλόφωνη χώρα ή κάποια ειδίκευση σε θέματα διγλωσσίας/εκμάθησης δεύτερης γλώσσας δε θα πληρούσαν τις προϋποθέσεις γι’ αυτές τις θέσεις; Τελικά, αναρωτιέμαι ποια είναι τα πραγματικά κίνητρα της εισαγωγής των Αγγλικών στο νηπιαγωγείο. Προέχει η βεβιασμένη πρόσληψη εκπαιδευτικών Αγγλικής γλώσσας ή τα οφέλη που θα προκύψουν για τα νήπια στα πλαίσια ενός μαθητοκεντρικού μοντέλου διδασκαλίας, προσαρμοσμένου στις δικές τους ανάγκες; Φοβάμαι ότι η απάντηση είναι ευδιάκριτη…
*Η Αθανασία Παπαστέργιου είναι λέκτορας διγλωσσίας (τομέας γλωσσολογίας) στο School of Languages, Literatures and Linguistics του Bangor University, U.K. (https://www.bangor.ac.uk/languages-literatures-and-linguistics/staff/athanasia-papastergiou/en)