Πριν από την έξαρση της πανδημίας, με αφορμή την Ημέρα της Γυναίκας, η πρώην υπουργός Εσωτερικών Αμπερ Ραντ βρισκόταν ήδη στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Την είχαν καλέσει να μιλήσει. Μισή ώρα πριν ξεκινήσει η εκδήλωση την «ξεκάλεσαν» καθώς οι φοιτήτριες αποφάσισαν ότι δεν συμφωνούν με τις απόψεις της και την πολιτική που άσκησε ως υπουργός, ενώ κάποιες θεώρησαν ότι δεν αποτελεί ένα πρότυπο γυναίκας ικανό να τις εμπνεύσει.
Κατά τη διάρκεια της πανδημίας μια ομάδα φοιτητών στο ίδιο πανεπιστήμιο ζήτησε να αποσυρθούν όλα τα κείμενα της βιβλιογραφίας με μισογυνιστικό, τρανσφοβικό και ταξικό περιεχόμενο, καθώς κάποιοι θεωρούν το περιεχόμενο αυτό δυσάρεστο έως και προσβλητικό.
Ενώ το πρώτο γεγονός τους διέφυγε (πρωτίστως πόσο αγενές να αποσύρεις μια πρόσκληση), το πανεπιστήμιο με αφορμή το δεύτερο τοποθετήθηκε πάνω στα δύο περιστατικά δηλώνοντας ότι δεν σκοπεύει να λογοκρίνει το περιεχόμενο της βιβλιογραφίας. Αναφέρθηκε στην πολιτική της ελευθερίας του λόγου, η οποία είναι η ψυχή ενός πανεπιστημίου, επιτρέπει την αναζήτηση της γνώσης και βοηθάει στη προσέγγιση της αλήθειας. Ενα πανεπιστήμιο θα μπορούσε να φτιάξει κανόνες συμπεριφοράς για μια δημόσια συζήτηση αλλά όχι να εμποδίσει τον δημόσιο λόγο όταν είναι νόμιμος.
Το 2016 εισήχθη στο λεξικό ο όρος «γενιά της χιονονιφάδας» που σύμφωνα με κάποιους σκιαγραφεί τη νέα γενιά. Περιγράφονται ως εύθραυστοι και εύθικτοι που αποζητούν μονίμως ένα «ασφαλές περιβάλλον» καθώς στερούνται ανθεκτικότητας για να αποκρούουν οτιδήποτε τους αναστατώνει.
Διαφωνώ με την ηλικιακή τοποθέτηση του όρου. Παρατηρώ κυρίως στη μέση ηλικία μια έξαρση της τάσης «κλείνω τα αυτιά σε ό,τι δεν θέλω να ακούσω» κρυμμένη πίσω από τον ευφημισμό «πολιτική ορθότητα». Υπάρχουν θέματα για τα οποία πρέπει πράγματι να αφαιρείται ο λόγος αλλά είναι λίγα, μόνο την άρνηση του Ολοκαυτώματος μπορώ να σκεφτώ αυτή τη στιγμή. Η πολιτική ορθότητα είναι της μόδας τα τελευταία χρόνια αλλά στην πραγματικότητα είναι τόσο παλιά όσο και οι πέτρες. Εμπεριέχει εξουσία. Οι άνθρωποι θέλουν να δείξουν ότι έχουν τη δύναμη να κάνουν κάποιους να σιωπήσουν όταν δεν συμφωνούν με την άποψή τους.
Το ανθρώπινο είδος αγαπά την εξουσία.
Παρατηρήστε τα άρθρα αναγνωστών στις εφημερίδες, συνήθως επικοινωνούν, όπως είναι φυσικό, όταν διαφωνούν με την άποψη ενός συντάκτη. Κάποιες φορές ζητούν την απομάκρυνση του δημοσιογράφου, ενώ συχνά τελειώνουν με το εξής: «Επιπλέον το κείμενο είναι κακογραμμένο». Υπογραμμίζουν στον διευθυντή ότι το ζητούμενο δεν είναι ότι τους έχει εξοργίσει η άποψη (μόνο όταν εξοργίζεσαι μπαίνεις στον κόπο να γράψεις και πολύ καλά κάνεις) αλλά αφαιρέστε το βήμα στον αρθρογράφο καθώς οι ικανότητές του είναι ελλιπείς.
Πριν από λίγες μέρες περιφερόμουν αφηρημένη στο δωμάτιο όπου λάμβανε μέρος μια διαδικτυακή συνάντηση συμμαθητών. Κάποιος μιμήθηκε την ιρλανδική προφορά. Η μίμηση ήταν πράγματι επιτυχημένη και όλοι γέλασαν (μαζί και εγώ). Η μητέρα που φιλοξενούσε τη συνάντηση δεν είχε την ίδια γνώμη. Πάτησε το κουμπί mute στο εννιάχρονο. Το κουμπί της ακύρωσης. Μπορώ να καταλάβω πως δεν γελούμε όλοι με τα ίδια αστεία, αντιλαμβάνομαι ότι κάποιος μπορεί να θυμώσει, θεωρώντας κάτι χοντροκομμένο, εκτός κλίματος ίσως και ρατσιστικό. Αυτό όμως που μου έκανε εντύπωση είναι ότι δεν μπήκε καν στον κόπο να εξηγήσει τη σκοπιά της.
Ολοι θέλουμε ομιλητές που να μας εμπνέουν, άρθρα να μας συνεπαίρνουν, αστεία ξεκαρδιστικά. Ο,τι μας ενθουσιάζει, μας συνεπαίρνει και μας κάνει να γελούμε συνάδει με τις απόψεις και την αίσθηση του χιούμορ μας. Ολοι θέλουμε μια κοινωνία δικαιότερη, λιγότερο ρατσιστική, λιγότερο σεξιστική, λιγότερο ομοφοβική, αλλά δυσκολεύομαι να καταλάβω πώς το μη άκουσμα λέξεων, η μη ανάγνωση τέτοιων κειμένων μας ωθούν προς αυτή την κατεύθυνση. Υπάρχουν φράσεις που πληγώνουν, υπάρχουν λέξεις που πονούν και αστεία που αποκλείουν. Θέλουμε όμως να ζούμε σε μια κοινωνία όπου όλοι να συμφωνούν με την οπτική μας; Θα λεγόταν καθρέφτισμα, συναναστροφή με τους ομοίους μας. Θέλουμε να υπάρχουν άδειες αίθουσες διαλέξεων και να ακούμε μόνο την ηχώ των σκέψεών μας;
Κατέληξα στο ότι η εύθραυστη χιονονιφάδα ευθύνεται για τη χιονοστιβάδα καθώς κάποιοι, που είναι πάντα οι ίδιοι, αισθάνονται μονίμως προσβεβλημένοι, σαν να έχει αφαιρεθεί το εξωτερικό κέλυφος που προστατεύει από την αντιξοότητα της διαφορετικότητας. Είναι ευαισθητοποιημένοι σε θέματα έκφρασης, σύνταξης και γραμματικής και έτσι μια φράση, μια λέξη, μια συλλαβή μπορεί να εκτοξεύσει το θυμικό τους και να διαλύσει το ευπαθές είναι τους. Είναι πεπεισμένοι ότι όλα εμπεριέχουν μια προσβολή και όπως όταν ψάχνεις για καβγά έτσι και στις προσβολές ισχύει το ίδιο, πάντα υπάρχει μια ευκαιρία, μια καλή πάσα για να δυσαρεστηθείς.
Με όσα διαφωνούμε προτείνω να θέτουμε μια ερώτηση στον εαυτό μας. Εχουν πραγματικά πληγωθεί τα αισθήματά μου με αυτά που άκουσα; Ή απλώς ο συνομιλητής έχει μια διαφορετική άποψη; Πρέπει ο θυμός να αξίζει, αλλιώς η εμπάθεια, η επιθετικότητα, η αντιπαθητική παθητική επιθετικότητα μόνο ασφυξία στο σύνολο προκαλούν και το «ηθικό κεφάλαιο» σπαταλιέται στα ασήμαντα, αλλά κυρίως, είναι εις βάρος των πιο αδύναμων φωνών που δεν βρίσκουν χώρο να ακουστούν.
Το πρόβλημα με την πολιτική ορθότητα είναι το πόσο αταίριαστες και χωρίς ειρμό είναι οι δύο αυτές λέξεις μαζί. Αγνοώ τη λέξη πολιτική. Προτείνω να σταθούμε στην ορθότητα, που της αξίζει να δώσουμε μάχες. Ας μιλούμε με σεβασμό και απόπειρα συναισθηματικής ταύτισης όπως ακριβώς θα μιλούσαμε σε έναν φίλο που διαφωνούμε με τις αντιλήψεις του, αλλά τις ακούμε για να αναρωτηθούμε, να μάθουμε ίσως και για να τσακωθούμε.
* Η κ. Ελεάννα Βλαστού είναι συγγραφέας και κατοικεί στο Λονδίνο.