H 21η Απριλίου από τη σκοπιά των ΗΠΑ

H 21η Απριλίου από τη σκοπιά των ΗΠΑ

17' 56" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Μετά από παρέλευσιν 38 ετών, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ έδωσε στη δημοσιότητα αποδιαβαθμισμένα έγγραφα που καλύπτουν την πλέον κρίσιμη περίοδο της μεταπολεμικής πολιτικής ιστορίας της Ελλάδος (Ιανουάριος 1964 – Δεκέμβριος του 1968), με άλλα λόγια μία πενταετία, στη διάρκεια την οποίας η Ουάσιγκτον φέρεται να διαδραμάτισε εξόχως παρεμβατικό ρόλο στις εσωτερικές εξελίξεις της χώρας. O κατάλογος των θεμάτων είναι όντως εντυπωσιακός:

– Αποστολές και συναντήσεις Ελλήνων και Αμερικανών αξιωματούχων στην Ουάσιγκτον, Ιανουάριος – Ιούνιος 1964.

– H διαμεσολάβηση του Ατσεσον για το Κυπριακό, Ιούνιος – Σεπτέμβριος 1964.

– Συνομιλίες για το Κυπριακό, Σεπτέμβριος 1964 – Ιούνιος 1965.

– Πολιτική κρίση στην Ελλάδα, Ιούνιος – Δεκέμβριος 1965.

– Συνέχιση των συνομιλιών για λύση του Κυπριακού, Ιανουάριος – Οκτώβριος 1966.

– Κατάρρευση της συνταγματικής κυβερνήσεως στην Ελλάδα, Νοέμβριος 1966 – Απρίλιος 1967.

– Το στρατιωτικό πραξικόπημα στην Ελλάδα και η αρχική αντίδραση των ΗΠΑ, Απρίλιος – Σεπτέμβριος 1967.

– H κρίση στην Κύπρο του 1967 και η διαμεσολάβηση του Σάιρους Βανς, Σεπτέμβριος – Δεκέμβριος 1967.

– Σχέσεις των ΗΠΑ με την ελληνική στρατιωτική χούντα και συνέχεια των συνομιλιών για την Κύπρο, Δεκέμβριος 1967 – Δεκέμβριος 1968.

H «K» θα δημοσιεύσει σε συνέχειες εκτενή αποσπάσματα των εκατοντάδων τηλεγραφημάτων που -αφού σταχυολόγησε και αποδιαβάθμισε- έδωσε στη δημοσιότητα το Στέιτ Ντιπάρτμεντ την Παρασκευή, αρχίζοντας από το κεφάλαιο που αφορά «στο στρατιωτικό πραξικόπημα και στην αρχική αντίδραση των ΗΠΑ».

Πριν από την εκδήλωση του πραξικοπήματος, όμως, και όπως αποκαλύπτεται από σχετικό τηλεγράφημα (ο αριθμός του οποίου δεν έχει αποδιαβαθμισθεί), οι Αμερικανοί κάνουν λόγο για «αύξηση της δραστηριότητος ομάδος που συνηγορεί υπέρ της δικατορίας».

«Στις 6 Μαρτίου, ο Ελληνας Α/ΓΕΣ αντιστράτηγος Γρηγόριος Σπαντιδάκης είπε ότι στη διάρκεια των τελευταίων δέκα ημερών διάφοροι αξιωματικοί-κλειδιά ήσαν σε κατάσταση ανεπισήμου ετοιμότητος, στην πρώτη φάση της εφαρμογής του σχεδίου Ιέραξ Αρ. 2». O Σπαντιδάκης είπε επίσης ότι από την 15η Φεβρουαρίου, 30 με 35 έμπιστοι ανώτεροι αξιωματικοί έχουν μεταφερθεί στη Στρατιωτική Διοίκηση Αττικής. Το σχέδιο Ιέραξ Αρ. 2, σημειώνεται στο ίδιο τηλεγράφημα, προβλέπει, όπως διευκρίνισε ο Σπαντιδάκης, κατάληψη της εξουσίας στην Ελλάδα από τους στρατιωτικούς σε περίπτωση εκδηλώσεως νέας πολιτικής κρίσεως. O Σπαντιδάκης υποστήριξε ότι το μέτρο ελήφθη λόγω της ανησυχίας των Ανακτόρων αναφορικώς με την παρούσα κατάσταση».

Ωστόσο, παρά την κατάσταση ετοιμότητος, είναι σαφές από τα τηλεγραφήματα ότι τα Ανάκτορα κατελήφθησαν εξαπίνης, όταν εξεδηλώθη το πραξικόπημα την 21η Απριλίου, και ο τότε Βασιλεύς Κωνσταντίνος είπε στον Αμερικανό πρέσβη Τάλμποτ μετά την ορκομωσία της χουντικής κυβερνήσεως, αναφερόμενος στους πραξικοπηματίες ότι είναι «απίστευτα ηλίθιοι, ακροδεξιοί μπάσταρδοι, που εξασφάλισαν τον έλεγχο των αρμάτων μάχης και έφεραν τον όλεθρο στην Ελλάδα». Λίγο καιρό αργότερα ο Κωνσταντίνος θα αποκάλυπτε αρχικώς στον Τάλμποτ και στη συνέχεια στον Αμερικανό πρόεδρο Λ. Τζόνσον τα σχέδια του για το αποτυχόν αντιπραξικόπημα, δίχως να λάβει την ενθάρρυνση που ανέμενε…

Μπορεί κανείς να αμφιβάλλει βασίμως ότι οι Αμερικανοί αποκαλύπτουν τα πάντα για αυτή τη ζοφερή περίοδο της προσφάτου ελληνικής ιστορίας, αλλά η εικόνα των πραξικοπηματιών αναδύεται όντως κωμική, όπως επίσης και το τραγικό αδιέξοδο που είχε δημιουργηθεί από την άγονη πολιτική αντιπαράθεση που είχε προηγηθεί για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα πριν από την εγκαθίδρυση των συνταγματαρχών στην εξουσία.

Η πρώτη ενημέρωση

Το πρώτο τηλεγράφημα ελήφθη από το Στέιτ Ντιπάρτμεντ στις 6.33 π.μ. τα ξημερώματα της 21ης Απριλίου. Επικαλούμενος «αποσπασματικές ακόμη πληροφορίες», ο κ. Τάλμποτ αναφέρει ότι το πραξικόπημα έγινε «από μικρή ομάδα στρατιωτικών, στην οποία δεν περιλαμβάνεται το ανώτατο επιτελείο, ο βασιλιάς ή οι πολιτικοί αρχηγοί. Οι αρχηγοί των Γενικών Επιτελείων», συνεχίζει, «δείχνουν ότι ακολούθησαν (σ.σ. τους πραξικοπηματίες) και συμμετέχουν ενεργά στον σχεδιασμό των επόμενων βημάτων και ο βασιλιάς δείχνει να μην φοβάται πλέον πιθανή σύλληψη, όπως έκανε σε επικοινωνία με το στρατιωτικό ακόλουθο στις 4.15 τοπική ώρα, αλλά μάλλον ακολούθησε τη στρατιωτική ηγεσία, υπολογίζοντας ποιες θα είναι οι επόμενες κινήσεις του. Προφανώς του ζητήθηκε από τη στρατιωτική ηγεσία και όλοι υπογράμμισαν την πίστη στους στον βασιλιά και στο NATO». Στην επικοινωνία του με τον στρατιωτικό ακόλουθο ο Κωνσταντίνος δήλωνε άγνοια για το τι συμβαίνει και πρόσθετε: «Κατευθύνονται προς εμένα. Ειδοποιείστε τον 6ο Στόλο. Ειδοποιείστε την Ουάσιγκτον και πείτε τους να στείλουν τον στρατό». O κ. Τάλμποτ σημειώνει ότι δεν διαβλέπει «προς το παρόν» αντίσταση στο πραξικόπημα. Σημειώνεται τέλος ότι ο ειδικός βοηθός του Λίντον Τζόνσον, Γουόλτ Ρόστοου, σε υπόμνημά του προς τον πρόεδρο των ΗΠΑ με ημερομηνία 21 Απριλίου υπογράμμιζε ότι «το άμεσο ζήτημα είναι τι λέμε. Νομίζω ότι θα πρέπει να εκφράσουμε τη λύπη μας -ακόμη και πολύ ήπια- γιατί διεκόπη η δημοκρατική διαδικασία».

Η Μάργκαρετ Παπανδρέου

Το δεύτερο τηλεγράφημα ελήφθη στις 12.36 μ.μ. και αναφέρεται στην επίσκεψη της Μάργκαρετ Παπανδρέου, του πατέρα της κ. Τσαντ και της φίλης της κ. Σάκτερ στην πρεσβεία και τη συνάντησή τους με τον πρέσβη με αντικείμενο την τύχη του Γεωργίου και του Ανδρέα Παπανδρέου. «Επικαλέστηκαν ότι η Μάργκαρετ και τα παιδιά της είναι Αμερικανοί πολίτες και ζήτησαν από τον πρέσβη αν είναι σε θέση να τους συμβουλεύει για τις ενέργειές τους. O Τσαντ», συνεχίζει το τηλεγράφημα, «σχολίασε ότι αν εκτελείτο ο Ανδρέας θα εκδηλωνόταν, χωρίς αμφιβολία, επανάσταση και πολλοί άνθρωποι θα έχαναν τη ζωή τους. Είπε ότι με δεδομένη τη σοβαρότητα της κατάστασης, η Μάργκαρετ πίστευε ότι απαιτείται μια προειδοποίηση από τον πρόεδρο Τζόνσον». Σχόλιο του τηλεγραφήματος αναφέρει ότι ο πρέσβης είχε δώσει οδηγίες σε όλους τους Αμερικανούς εκπροσώπους να αναζητήσουν επαφές με διάφορα επίπεδα του ελληνικού στρατού και να τους καταστήσουν σαφές ότι ενδεχόμενη αιματοχυσία θα επέτεινε την ήδη τραγικά περίπλοκη κατάσταση.

«Εφεραν τον όλεθρο»

Μετά την ορκωμοσία της κυβέρνησης Κόλλια ο Κωνσταντίνος επικοινωνεί με τον Τάλμποτ και «έμπλεος οργής μού είπε ότι ούτε ο ίδιος ούτε οι στρατηγοί ελέγχουν τον ελληνικό στρατό αυτή τη νύχτα. «Απίστευτα ηλίθιοι ακροδεξιοί μπάσταρδοι, πήραν υπό τον έλεγχό τους τα τανκς, έφεραν τον όλεθρο στην Ελλάδα». O βασιλιάς δεν είναι βέβαιος για τις επόμενες εξελίξεις. Ρώτησε πόσο χρόνο θα απαιτήσει για να αποσταλούν ελικόπτερα στο Τατόι, προκειμένου να παραλάβουν την οικογένειά του, εάν ήταν αναγκαίο. Ζήτησε επίσης να πληροφορηθεί αν είναι πιθανό να σταλούν Αμερικανοί πεζοναύτες για να βοηθήσουν τον ίδιο και τους επιτελείς του να επανακτήσουν τον έλεγχο των Ενόπλων Δυνάμεων. Πρότεινε να δηλώσω ότι «οι Ηνωμένες Πολιτείες θεωρούν τον βασιλιά υπεύθυνο για τις πράξεις της κυβέρνησης και την κυβέρνηση υπόλογη στον βασιλιά». Εξέφρασε επίσης την πεποίθησή του ότι ο στρατηγός Σπαντιδάκης τελούσε γενικώς εις γνώση τού σχεδίου των πραξικοπηματιών και εύκολα συμφώνησε να συμπορευθεί με τους τρεις αξιωματικούς που οργάνωσαν το πραξικόπημα».

Ο «κομμουνιστικός κίνδυνος»

Σε συνάντησή του με τον πρωθυπουργό της χούντας Κόλλια, ο Τάλμποτ εκφράζει τη βαθιά λύπη του για τις εξελίξεις, περιλαμβανομένης και της χρήσεως αμερικανικού οπλισμού για την ανατροπή της συνταγματικής κυβέρνησης της Ελλάδας. «O πρωθυπουργός υποστήριξε ότι τη σημερινή εξέλιξη προκάλεσε η ισχυρότατη κομμουνιστική απειλή για την Ελλάδα και η αποφασιστικότητα του στρατού να την ανατρέψει». Υποστήριξε επίσης ότι αν ο στρατός δεν ενεργούσε, η Ελλάδα θα μετατρεπόταν σε Βιετνάμ και η χώρα θα έπεφτε «στην άβυσσο του Σιδηρού Παραπετάσματος». O Κόλλιας διεύρυνε τον «κομμουνιστικό κίνδυνο», συμπεριλαμβάνοντας σε αυτόν «και όσους συμπαθούν τους κομμουνιστές» με αποτέλεσμα ο πρέσβης να παρατηρήσει προς τους προϊσταμένους του ότι «σε αυτή την κατηγορία περιλαμβάνει αναμφιβόλως και τον Ανδρέα».

Ο Αμερικανός πρέσβης παρατηρεί πάντως ότι ούτε ο Σπαντιδάκης, αλλά ούτε ο πρωθυπουργός εξήγησαν τι ακριβώς συνέβη ώστε να κάνουν το πραξικόπημα. «Παρατηρώντας τον Κόλλια και τον Σπαντιδάκη σήμερα το βράδυ επιβεβαίωσα την εντύπωσή μου ότι ο πρωθυπουργός ήταν απλώς ένα ανδρείκελο και ότι η πραγματική ισχύς βρισκόταν στους στρατιωτικούς, και το ερώτημα είναι σε ποιους στρατιωτικούς», παρατήρησε ο Τάλμποτ στο τελευταίο τηλεγράφημα της 21ης Απριλίου, που έδωσε στη δημοσιότητα το Στέιτ Ντιπάρτμεντ.

Στο ίδιο τηλεγράφημα γίνεται αναφορά σε νέο υπόμνημα του Ρόστοου, που επικρίνει τη στάση σιωπής που έχει υιοθετήσει η Ουάσιγκτον κατόπιν εισήγησης του υπουργού Εξωτερικών Ρασκ «επειδή προκαλεί μεγάλες δυσκολίες στην αμερικανική διοίκηση». Εν τω μεταξύ το Στέιτ Ντιπάρτμεντ είχε απαντήσει ότι αμερικανικά ελικόπτερα θα μπορούσαν να εκκενώσουν το Τατόι σε 36 ώρες και έδινε οδηγίες στον πρέσβη να αποθαρρύνει τον βασιλιά για οποιαδήποτε στρατιωτική παρέμβαση των ΗΠΑ.

«Να μην αποκόψουμε τις γέφυρες»

Τα ξημερώματα της 22ας Απριλίου, ο Τάλμποτ στέλνει τηλεγράφημα, προτείνοντας για πρώτη φορά ποια στάση πρέπει να τηρήσει η Ουάσιγκτον. «Προς το παρόν να συνεχίσουμε την αυστηρώς τυπική στάση μας έναντι της νέας κυβέρνησης, αλλά να κρατήσουμε επαφή μαζί της και να μην αποκόψουμε τις γέφυρες, απειλώντας ότι θα διακόψουμε τη βοήθεια και θα λάβουμε άλλα αυστηρά μέτρα. Να παραμείνω σε στενή επαφή με τον βασιλιά και να σχεδιάσουμε γρήγορα βήματα που θα τον ενισχύσουν, καθώς μπορεί να αποδειχθεί καθοριστικός παράγοντας για την επιστροφή στη ομαλότητα. Στις δημόσιες τοποθετήσεις μας να εκφράζουμε τη διαφωνία μας με τα στρατιωτικά πραξικοπήματα, αλλά ταυτόχρονα να μην επιδιδόμαστε σε ηθικές κρίσεις, από τη στιγμή που η πληροφόρησή μας για το τι συνέβη και γιατί παρουσιάζει πολλά κενά».

«Θα μετανοήσει η Ελλάδα»

Σε άλλο τηλεγράφημά του, λίγες ώρες αργότερα ο πρέσβης σχολίαζε: «Τώρα έχουμε ολοκληρώσει το ρεπορτάζ της ημέρας του βιασμού της ελληνικής Δημοκρατίας. Είμαι σίγουρος ότι η Ελλάδα θα μετανοήσει για τα γεγονότα αυτής της ημέρας, τις μακροχρόνιες επιπτώσεις του οποίου είναι δύσκολο να προβλέψουμε».

Λίγες ώρες αργότερα ο επικεφαλής του Στέιτ Ντιπάρτμεντ Ρασκ απαντά στον Τάλμποτ, προς τον οποίο υπογραμμίζει ότι «δεν μπορούμε να δώσουμε ακριβείς οδηγίες» και περιγράφει τα «βασικά σημεία, που πρέπει να χαρακτηρίζουν τις ενέργειες του βασιλιά». Από αυτά ξεχωρίζουν η ανάγκη να παραμείνει στην Ελλάδα, εκτός εάν εκδιωχθεί, αλλά και το «να μην συνθηκολογήσει, γιατί σε μία τέτοια περίπτωση θα χάσει όλες τις ευκαιρίες για την ηγεσία. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα πρέπει να κάνει κάποιους συμβιβασμούς σε ορισμένα θέματα».

«Καμία αξιόλογη αντίσταση»

Εξήντα ώρες μετά το πραξικόπημα, στις 23 Απριλίου, ο Τάλμποτ αποστέλλει εκτενές τηλεγράφημα περιγράφοντας την κατάσταση και προβαίνοντας σε αξιολογικές κρίσεις. Παρατηρεί ότι δεν υπάρχει καμία αξιόλογη αντίσταση και ότι ο βασιλιάς προφανώς θεωρεί το πραξικόπημα τετελεσμένο. «Το πραξικόπημα είναι επαναστατικό. Οι πρωταγωνιστές του -Παπαδόπουλος, που περιγράφεται ο θεωρητικός, Παττακός, ο εκτελεστικός και Μακαρέζος- είναι περιορισμένου διαμετρήματος, πολιτικά άπειροι και σκληροί. Το μανιφέστο τους θυμίζει τον Αγιούμπ το 1958. Δηλώνουν 100% φιλο-αμερικανοί και ζητούν επειγόντως την κατανόηση των ΗΠΑ για ό,τι έκαναν».

Ο πρέσβης εκτιμά ότι «μπορεί το πραξικόπημα να πλήττει τη φιλελεύθερη πολιτική φήμη της Ελλάδας, ενδεχόμενη όμως αποτυχία του θα μπορούσε να αποδειχθεί περισσότερο καταστρεπτική». Το σκεπτικό του είναι ότι στην περίπτωση που το πραξικόπημα εκδηλωνόταν και αποτύγχανε, θα παρέσερνε στην ανυποληψία τον Κανελλόπουλο και τους υπόλοιπους συντηρητικούς πολιτικούς και η μόνοι κερδισμένη θα ήταν η Αριστερά με αποτέλεσμα «η Ελλάδα να οδηγείτο εκεί που οι δεξιοί φοβόντουσαν ότι θα την οδηγούσε ο Ανδρέας». Θεωρεί μάλιστα ότι η προσωπικότητα και η πολιτική του A. Παπανδρέου «είναι ίσως ο κύριος λόγος για τον οποίο στην Ελλάδα υπάρχει σήμερα δικτατορία».

Οδηγίες προς την πρεσβεία

Την επομένη, 24 Απριλίου, το Στέιτ Ντιπάρμεντ απαντά στην πρεσβεία, δίνοντας τις κατευθυντήριες γραμμές της πολιτικής που θα ακολουθούσε.

– Πρώτον, να συνεχιστούν οι κανονικές σχέσεις με την ελληνική κυβέρνηση σε χαμηλό επίπεδο και η JUSMAG να συνεχίσει επίσης τις επαφές της.

– Δεύτερον, να προσπαθήσει ο βασιλιάς να βρει ένα mondus vivendi με την κυβέρνηση.

– Τρίτον, σε ό,τι αφορά τις υψηλού επιπέδου επαφές, αυτές θα πρέπει να περιοριστούν αυστηρά στη συλλογή πληροφοριών και όχι σε ουσιαστικές συνομιλίες για τη μελλοντική πορεία της ελληνικής κυβέρνησης.

– Τέταρτον, συμφωνεί με τις προτάσεις Τάμπλοτ να εκφραστεί η προθυμία για συνεργασία με το καθεστώς, αλλά προτείνεται η αποστασιοποίηση προς το παρόν ώστε να μπορέσει ο βασιλιάς να πιέσει για τη διεύρυνση της κυβέρνησης.

Συνάντηση με τον Κωνσταντίνο

Στις 25 Απριλίου ο Αμερικανός πρέσβης ενημερώνει τους προϊσταμένους του για το περιεχόμενο της 75λεπτης συνομιλίας που είχε την ίδια ημέρα με τον Κωνσταντίνο στο Τατόι. O τελευταίος τον ενημέρωσε ότι η συνάντησή του με το υπουργικό συμβούλιο πήγε πολύ ικανοποιητικά. Τόνισε στους υπουργούς «ότι δεν πρέπει να αποτύχουν» και στην παρατήρηση του Παττακού ότι το πραξικόπημα έχει ήδη πετύχει, ο Κωνσταντίνος απάντησε ότι «πετύχατε να πάρετε την εξουσία, αλλά αν δεν πετύχετε στη διαχείρισή της, θα έχετε προκαλέσει στην Ελλάδα την τελική καταστροφή». Τους τόνισε επίσης την ανάγκη να εξασφαλίσουν ειδικές συμβουλές για την οικονομία και να δράσουν εποικοδομητικά και αποτελεσματικά. Τα μέλη του υπουργικού συμβουλίου εξέφρασαν την αφοσίωσή τους στο στέμμα και επέμεναν ότι και ο στρατός παραμένει πιστός στον βασιλιά. Κατά τον Τάλμποτ, «ο Κωνσταντίνος θα ρυθμίσει γρήγορα τις σχέσεις του με την κυβέρνηση και εκφράζει μετριοπαθή ελπίδα ότι θα ανακτήσει την ηγεσία του στρατού και της κυβέρνησης».

Ενημέρωση από τον Παττακό

Εκτενέστατη είναι η ενημέρωση Τάλμποτ επί της πρώτης συνάντησής του στις 28 Απριλίου με τον Παττακό, από τον οποίο δηλώνει εντυπωσιασμένος. H συνάντηση έγινε στο σπίτι αξιωματικού της JUSMAG, τον οποίο ο Παττακός γνώριζε από τη δεκαετία του ’50, όταν βρισκόταν στο Φορτ Νοξ. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο πρέσβης αναφέρει πως ο Παττακός έχει οικογενειακές σχέσεις με τις ΗΠΑ, που «περιλαμβάνουν αμφιθαλή αδέλφια στη Σιου-Σίτι, στην Αϊόβα και το Σολτ-Λέικ και δύο ανίψια, που υπηρετούν ως αξιωματικοί στον αμερικανικό στρατό, ένας στο υπουργείο Αμυνας και ένας ως οδοντίατρος στο Βιετνάμ».

Ο αρχιπραξικοπηματίας διαβεβαιώνει για τις φιλοαμερικανικές διαθέσεις της κυβέρνησης, την οποία χαρακτηρίζει επαναστατική, όπως και το πραξικόπημα επανάσταση. «Θα είναι φίλος μας ακόμη και αν εμείς δεν είμαστε φίλοι του», σημειώνεται χαρακτηριστικά, ενώ ο κ. Τάλμποτ κρίνει σκόπιμο να αναφέρει πώς του περιέγραψε την κατάσταση στο υπουργείο Εσωτερικών. «Βρήκε υπαλλήλους να κάθονται όλη μέρα, πίνοντας καφέ. Τώρα, όπως στο στρατό, έχουν καθημερινές συσκέψεις στις 7 το πρωί».

Στις ερωτήσεις του για τους πολιτικούς κρατούμενους, ο Παττακός του παρουσίασε φάκελο, σύμφωνα με τον οποίο είχαν συλληφθεί 6.500, 1.701 είχαν ήδη απελευθερωθεί και στις φυλακές παρέμεναν 5.437. Από αυτούς 1.558 είχαν σταλεί ήδη σε στρατόπεδα στη Γυάρο. Τα ονόματα των κρατουμένων είχαν αξιολογηθεί με A, B και Γ, ανάλογα με το βαθμό «επικινδυνότητας» που το καθεστώς θεωρούσε ότι παρουσίαζαν. «H κατηγορία A περιελάμβανε αυτούς που θα απελευθερώνονταν σύντομα, αν δεν προέκυπτε κάτι εις βάρος τους. H κατηγορία B περιελάμβανε όσους δεν προορίζονταν να απελευθερωθούν, καθώς επίσης και άσημους κομμουνιστές και αναρχικούς. Αυτά τα πρόσωπα θα ανακρίνονταν για να τοποθετηθούν είτε στην A είτε στην Γ κατηγορία. H κατηγορία Γ περιελάμβανε αυτούς που θεωρούνταν επικίνδυνοι. Αν από την ανάκριση δεν προέκυπτε κάτι επιβαρυντικό, μερικοί από αυτούς θα μπορούσαν να απελευθερωθούν. Οι υπόλοιποι «θα καθοδηγούνταν» και «θα εκπαιδεύονταν» για να γίνουν καλοί πολίτες».

Απαντώντας σε ερωτήσεις για τον A. Παπανδρέου, ο Παττακός είπε ότι συνελήφθη για τη συμμετοχή του στην υπόθεση «Ασπίδα» και τις δηλώσεις του υπέρ της επανάστασης και ότι η κράτησή του θα συνεχιστεί μέχρις ότου να υπάρξει η βεβαιότητα ότι δεν θα επιχειρήσει επανάσταση.

Για τον Κων. Μητσοτάκη, είπε ότι «δήλωσε πως είναι «με» την κυβέρνηση, αλλά οι ηγέτες της επανάστασης δεν πείστηκαν. Σε τηλεγράφημα της πρεσβείας με ημερομηνία 26 Απριλίου, σε επαφή του με αξιωματούχο της αμερικανικής κυβέρνησης, ο Παττακός εξήγησε ότι η χούντα φοβόταν ότι ο Μητσοτάκης θα επιχειρούσε επανάσταση στην Κρήτη. Πρόσθεσε ότι ο Μητσοτάκης επέδειξε εχθρότητα στο καθεστώς, αλλά, ως πιστός Κρητικός, θα προσπαθούσε να διασφαλίσει την απελευθέρωσή του». Κλείνοντας τη συνομιλία με τον Τάλμποτ, ο Παττακός είπε: «Να θυμάστε. Είμαστε μαζί σας, είτε μας θέλετε είτε όχι».

Πώς θα βαδίσουν

Στις 2 Μαΐου το Στέιτ Ντιπάρμεντ ζητεί από την πρεσβεία ενημέρωση για «το πώς θα βαδίσουμε στο εξής με την ελληνική κυβέρνηση και πόσο γρήγορα». Αναφέρεται στην προοπτική ανάπτυξης «κανονικών σχέσεων» με το νέο καθεστώς, υπό τον όρο ότι θα άρει τους περιορισμούς στην ελευθερία των πολιτών και θα αποκαταστήσει τη συνταγματική μοναρχία. Υπογραμμίζει ταυτόχρονα τις διογκούμενες αντιδράσεις κατά των πραξικοπηματιών, που εκδηλώνονται και στην Αμερική.

Τρεις ημέρες αργότερα, στις 5 Μαΐου, ο Τάλμποτ απαντά ότι είναι ενήμερος για τον κίνδυνο που ενέχει η εξομάλυνση των σχέσεων χωρίς τις απαραίτητες διαβεβαιώσεις για συγκεκριμένη πρόοδο προς την κατεύθυνση της επανεγκαθίδρυσης δημοκρατικής κυβέρνησης. Παράλληλα, όμως, σημειώνει ότι δεν θα πρέπει να σταματήσουν οι επαφές όταν διακυβεύονται τόσο μεγάλα συμφέροντα. Εκτιμά ότι θα χρειαστεί πολύς χρόνος για να πετύχουν οι πραξικοπηματίες τους στόχους τους και αναφέρεται στον ρόλο του Γ. Παπαδόπουλου από το 1957 και ύστερα. Εκφράζει την ανησυχία του για τις αντιδράσεις που θα υπάρξουν σε ό,τι αφορά την αμερικανική στάση, υποστηρίζει όμως ότι «στην πραγματικότητα το πραξικόπημα έγινε δεκτό με ικανοποίηση από ένα σοβαρό, αλλά ακαθόριστο τμήμα του πληθυσμού, που είχε αηδιάσει με την πολιτική αστάθεια και τη χαμηλή δημόσια ηθική». Ταυτόχρονα, όμως, υπογραμμίζει ότι μεγάλος αριθμός Ελλήνων πιστεύουν ότι οι ΗΠΑ συναίνεσαν ή υποκίνησαν το πραξικόπημα. Υποδεικνύει, τέλος, να ενθαρρυνθεί ο βασιλιάς να διατηρήσει επαφές με την κυβέρνηση, με σαφείς επιφυλάξεις αλλά όχι εχθρότητα, να διατηρηθούν οι περιορισμένες επαφές με αυτήν και να δοθεί έμφαση στο ότι η Ουάσιγκτον δεν μπορεί να προωθήσει προγράμματα προς την Ελλάδα εάν δεν αποσαφηνιστεί το συνταγματικό στάτους.

Μακναμάρα – Σπαντιδάκης

Στις 9 Μαΐου συναντώνται στο Παρίσι, στο περιθώριο νατοϊκής συνόδου, ο Αμερικανός υπουργός Αμυνας Μακναμάρα και ο στρατηγός Σπαντιδάκης, ο οποίος επιχειρεί να εξηγήσει τις αιτίες του πραξικοπήματος. O Μακναμάρα του αναφέρει ότι είναι ευγνώμων για την ειλικρίνειά του, προσθέτει όμως ότι ο αμερικανικός λαός δεν θα μπορέσει να καταλάβει ποτέ τη δήλωση ότι υπάρχει περισσότερη δημοκρατία στην Ελλάδα μετά τις 21 Απριλίου – με τον Τύπο υπό περιορισμό, χωρίς ελευθερία λόγου, με απαγόρευση συγκεντρώσεων και άλλες συνταγματικές ελευθερίες υπό αναστολή.

Τις επόμενες ημέρες το Στέιτ Ντιπάρτμεντ και η πρεσβεία ανταλάσσουν νέα τηλεγραφήματα σχετικά με τη στάση που πρέπει να τηρήσει η Ουάσιγκτον, ενώ στις 15 Μαΐου ο πρόεδρος Τζόνσον ενημερώνεται από τον Ρόστοου για τις «ανακρίβειες» που περιέχει άρθρο στην «Ουάσιγκτον Ποστ» για το πραξικόπημα των συνταγματαρχών, που επιρρίπτει ευθύνες στην αμερικανική κυβέρνηση. Το άρθρο αναφέρεται σε απόφαση της 303 Επιτροπής να χρηματοδοτήσει με 200-300.000 δολάρια τους υποψήφιους στις προγραμματισμένες εκλογές, οι οποίοι ήταν «αντι-παπανδρεϊκοί». O Ρόστοου αναφέρει ότι ο επικεφαλής του Στέιτ Ντιπάρτμεντ τον ενημέρωσε ότι δεν ελήφθη τέτοια απόφαση, γιατί ο κίνδυνος από μία τέτοια ενέργεια ήταν πολύ μεγαλύτερος από τα ενδεχόμενα οφέλη.

Τα σχέδια του Κωνσταντίνου

Στις 21 Μαΐου ο Τάλμποτ περιγράφει τη συνάντησή του με τον Κόλλια, ο οποίος ήταν «εμφανώς αναστατωμένος και νευρικός επειδή οι Αμερικανοί φίλοι έχουν παρεξηγήσει τη δράση του ελληνικού στρατού να σώσει την Ελλάδα». Πέντε ημέρες αργότερα ενημερώνει τον υπεύθυνο του Στέιτ Ντιπάρμεντ για την Ελλάδα, Μπριούστερ, για το σχέδιο του Κωνσταντίνου να αντιμετωπίσει τη χούντα, όπως του το περιέγραψε ο ίδιος: «Οι επισκέψεις του σε στρατιωτικές μονάδες τον Ιούνιο, πιστεύει ότι θα του δώσουν την ευκαιρία να διαπιστώσει την αφοσίωσή τους. Πιστεύει ότι η 20ή Μεραρχία και άλλες μονάδες του Τρίτου Σώματος στον Εβρο (στρατηγός Ζαλοκόρης) θα ανταποκριθούν αν τους το ζητήσει. Το σχέδιό του είναι να απομακρύνει την οικογένειά του από τη χώρα και να μεταβεί ο ίδιος στο Βορρά είτε αεροπορικώς είτε με πλοίο (προφανώς με πλοίο του Βασιλικού Ναυτικού) για να στηριχθεί με νομιμόφρονες μονάδες, να απευθύνει διάγγελμα στο έθνος και να ανακοινώσει ότι κατευθύνεται προς την Αθήνα για να επανακτήσει τον έλεγχο των Ενόπλων Δυνάμεων και την ηγεσία της χώρας».

Ο Κωνσταντίνος αναφέρει στον Τάλμποτ τη σημασία που αποδίδει στη στάση Ουάσιγκτον για την επιτυχία του εγχειρήματος και του ζητεί να επεξεργαστούν μαζί το σχέδιο και να το συζητήσει στη συνέχεια με την αμερικανική κυβέρνηση.

Ικανοποίηση και ενόχληση

Στις 31 Μαΐου το Στέιτ Ντιπάρτμεντ εκφράζει την ικανοποίησή του για τη συγκρότηση της 20μελούς επιτροπής για τη συνταγματική αναθεώρηση, αλλά και την ενόχλησή του για τη σύλληψη μη κομμουνιστών πολιτικών, όπως ο Γ. Τσουδερός, και την καθυστέρηση στην απελευθέρωση πολιτικών κρατουμένων. «H πιθανότητα επιστροφής στις κανονικές διμερείς σχέσεις εξαρτώνται άμεσα από την πρόοδο της κυβέρνησης στη συνταγματική αναθεώρηση και τη μεταχείριση των πολιτικών κρατουμένων», αναφέρεται στο τηλεγράφημα.

Στις 7 Ιουλίου ο υπουργός Εξωτερικών της χούντας Οικονόμου-Γκούρας συναντάται με τον Ρασκ. Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ ενημερώνει την αμερικανική πρεσβεία στην Αθήνα ότι στην ερώτηση του Ρασκ ποιος ασκεί την εξουσία, ο Ελληνας υπουργός απάντησε ότι «ο πρωθυπουργός έχει αποφασιστική εξουσία», καθώς και ότι αναφερόμενος στη διακοπή της αμερικανικής στρατιωτικής βοήθειας, απείλησε ότι «τα στρατιωτικά μέλη της ελληνικής κυβέρνησης μπορεί να κάνουν κάποια τρέλα».

Επανέναρξη της βοήθειας

Στη στρατιωτική βοήθεια αναφέρεται ο υπουργός Εξωτερικών Ρασκ σε υπόμνημά του προς τον πρόεδρο Τζόνσον στις 21 Ιουλίου, δύο μήνες μετά το πραξικόπημα. O Ρασκ προτείνει την επανέναρξη της βοήθειας, γιατί η τακτική της διακοπής δεν είναι πλέον χρήσιμη και αν συνεχιστεί θα αποβεί αντιπαραγωγική. Προτείνει να εξουσιοδοτηθεί ο Τάλμποτ να ενημερώσει την ελληνική κυβέρνηση ότι οι ΗΠΑ είναι πρόθυμες να της προσφέρουν ένα ναρκαλιευτικό, ένα εκπαιδευτικό F-104, πυραύλους και πυροβόλα 175 χιλιοστών, υπό την προϋπόθεση ότι θα εκπληρώσει τις υποσχέσεις της για την αναθεώρηση του Συντάγματος. Σημειώνει ότι σε αυτή τη φάση δεν θα πρέπει να απελευθερωθούν οι πωλήσεις αρμάτων μάχης ή άλλου βαρέος πολεμικού υλικού.

Στις 7 Αυγούστου ο Τάλμποτ αποστέλλει νέα επιστολή στον Μπρούστερ, στην οποία εκφράζει την ανησυχία του για το γεγονός ότι οι ΗΠΑ δεν έχουν αποσαφηνίσει τη στάση τους και τις συνέπειες που μπορεί να έχει. Αναφέρεται επίσης σε νέα συνάντηση που είχε με τον Κωνσταντίνο, ο οποίος τον ενημέρωσε για την πρόοδο των σχεδίων του περί του αντι-πραξικοπήματος και εκτιμά ότι πολλοί ερμηνεύουν την έλλειψη σαφούς στάσης της Ουάσιγκτον ως υποστήριξη των κινήσεων αυτών.

Ο Κωνσταντίνος στις ΗΠΑ

Ενα μήνα αργότερα ο Ρασκ ενημερώνει τον πρόεδρο Τζόνσον για την επικείμενη επίσκεψη του Κωνσταντίνου στην Ουάσιγκτον, επισημαίνοντας ότι ο βασιλιάς θα επιδιώξει να εξασφαλίσει διαβεβαιώσεις ότι οι ΗΠΑ θα υποστηρίξουν το αντι-πραξικόπημα. «Πιστεύουμε ότι θα πρέπει να τον αποτρέψουμε να προχωρήσει στην αντιπαράθεση γιατί δεν θέλουμε να γίνουμε μάρτυρες μιας ένοπλης σύγκρουσης στην Ελλάδα ούτε επιθυμούμε να παρέμβουμε στρατιωτικά υπέρ του», τονίζει ο Ρασκ. Οι εισηγήσεις αυτές γίνονται δεκτές, όπως αποδεικνύεται στη συνάντηση Τζόνσον-Κωνσταντίνου.

Σύμφωνα με τα αρχεία του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, ο βασιλιάς ενημερώνει αναλυτικά τον πρόεδρο Τζόνσον για τα σχέδια του, αναφέροντας μάλιστα και τις δύο πιθανές ημερομηνίες εκδήλωσης του αντιπραξικοπήματος (τον Δεκέμβριο του 1967 ή αργότερα το 1968). Ζητεί επίσης να σταλούν Αμερικανοί πεζοναύτες στην Ελλάδα προς υποστήριξή του, να έρθει ο 6ος στόλος στις ελληνικές θάλασσες και μια «συμπαθή» αμερικανική στάση και δημόσια δήλωση, που θα επιβεβαιώνει ότι οι ΗΠΑ τον στηρίζουν. O πρόεδρος Τζόνσον του απάντησε σημειώνοντας τα προβλήματα που προκύπτουν από το αίτημά του και υπογραμμίζοντας ότι η στρατιωτική επέμβαση δεν είναι εφικτή.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή