Ολα δείχνουν πλέον ότι τουλάχιστον μία από τις δύο προτάσεις – τομές του πρωθυπουργού για την αλλαγή του εκλογικού νόμου, αυτή για τη «μερική λίστα» βαίνει προς απόσυρση, καθώς οι αντιρρήσεις είναι σχεδόν καθολικές και η ερμηνεία, όσο κι αν ξεφεύγει από τα όρια του «καθωσπρεπισμού», παρουσιάζεται εύγλωττα στον αφορισμό του υφυπουργού Τουρισμού κ. Δ. Γεωργακόπουλου: «Θα δουλεύουν τ’ άλογα για να τρώνε τα γαϊδούρια». H ιστορία της λίστας μάς γυρνάει 21 χρόνια πίσω. Μία εβδομάδα πριν από τις δημοτικές εκλογές του Οκτωβρίου 1982, όταν ο Ανδρέας Παπανδρέου εισήγαγε προς ψήφιση στη Βουλή την κατάργηση του σταυρού και την εισαγωγή της ακραιφνούς λίστας. Ηταν ένα σύστημα που ψηφίσθηκε με ενθουσιασμό μόνον από τους βουλευτές του ΠΑΣΟΚ, εφαρμόστηκε σε μία μόνο εκλογική αναμέτρηση του 1985 και καταργήθηκε με την ευθέως ανάλογη ανακούφιση των πάντων το 1989.
H κατάργηση του σταυρού
Για τον παντοδύναμο, τότε, Ανδρέα Παπανδρέου «ήταν ρητή εντολή του λαού από τις 18 Οκτώβρη 1981». O ίδιος προσδιόρισε στη Βουλή στις 13 Οκτωβρίου 1982 ότι με την κατάργηση του σταυρού «θέλουμε να καταξιώσουμε τον βουλευτή ως εκπρόσωπο του έθνους, να ενισχύσουμε το ρόλο των κομμάτων, να τα υποβοηθήσουμε στη μετεξέλιξή τους σε κόμματα αρχών, να θέσουμε τέρμα στον κομματάρχη και στις προσωπικές διαμάχες» H Ν.Δ., ως αξιωματική αντιπολίτευση, δεν διαφωνούσε «κάθετα» με την κατάργηση του σταυρού. Απλώς είχε την καχυποψία τού «γιατί τώρα και στα γρήγορα». O πρόεδρός της Ευάγγελος Αβέρωφ παραδέχθηκε τα μειονεκτήματα της σταυροδοσίας, ενώ δεν δήλωσε αντίθετος στην αποδοχή συγκερασμού σταυρού και λίστας, που θα επεξεργαζόταν όμως μια διακομματική επιτροπή. H Αριστερά δεν ενδιαφερόταν για το θέμα. Οπως δήλωσε ο κ. X. Φλωράκης, ενδιαφέρει μόνον η ψήφιση της απλής και «άδολης» αναλογικής.
Η συζήτηση στη Βουλή επί τέσσερις ημέρες είχε βάλει στο στόχαστρο το ρουσφέτι και τη συναλλαγή, τον άγριο πόλεμο μέχρις εσχάτων των συνυποψηφίων του ιδίου κόμματος, που ήταν στυγνότερος της ιδεολογικής μάχης των αντιπάλων, τις προσωπικές συκοφαντίες, τους τραμπουκισμούς, τις δολοπλοκίες. Ολοι τα αναθεμάτιζαν, αλλά στο «διά ταύτα» κολλούσαν. «Το ρουσφέτι θα καταργηθεί, αν αλλάξει κάποτε η νοοτροπία των ψηφοφόρων και υποψηφίων και εκλείψει η γραφειοκρατία και επέλθει πραγματική άνοδος της δημοσίας διοικήσεως», υπογράμμισε ο εισηγητής τότε της Ν.Δ. κ. K. Στεφανόπουλος. Μένιος Κουτσόγιωργας, υπουργός Προεδρίας και Γιώργος Γεννηματάς υπουργός Εσωτερικών, ανέλαβαν, με οξύτητα ο μεν και ιδεολογική περιχαράκωση ο δεύτερος, τη σκληρή αντιπαράθεση.
Ο Γεώργιος Μαύρος τόνισε ότι «τα προσόντα για την επιτυχή διεξαγωγή του εκλογικού αγώνα είναι πόσες βαφτίσεις έχει κάνει ο υποψήφιος και θύμισε καβγά σε προδικτατορική Βουλή όταν ένας βουλευτής υποστήριξε ότι είχε κάνει 4.325 βαφτίσεις και ο άλλος μόνον 3.800. Με χιούμορ τού απάντησε ο «έμπειρος» κ. K. Μητσοτάκης: «Τριάντα πέντε χρόνια επαρχιώτης βουλευτής είμαι υπερήφανος για το ρόλο μου. O βουλευτής πρέπει να είναι κοντά στην περιφέρειά του. Και βαφτίσια να κάνει αν χρειαστεί». Πάντως, ο επίτιμος σήμερα πρόεδρος της Ν.Δ. είχε τότε την πιο προωθημένη άποψη. Τάχθηκε υπέρ της κατάργησης του σταυρού και υπέρ του γερμανικού συστήματος.
Ο Ευ. Αβέρωφ δικαιώθηκε χαρακτηρίζοντας το τότε εγχείρημα «μια λαχανιασμένη διαδικασία». Αν κατά τον Γ. Γεννηματά στις 13 Οκτωβρίου 1982 έγινε το μνημόσυνο του σταυρού, στις 28 Μαρτίου 1989 εψάλη το μνημόσυνο της λίστας και η νεκρανάσταση του σταυρού. Από το ένα άκρο στο άλλο! Ετσι ήταν ο Ανδρέας. Ηδη πολύ σύντομα, οι βουλευτές του ΠΑΣΟΚ, από το 1987 και μετά, με δημόσιες δηλώσεις τους παραδέχονταν το λάθος τους. Και προσέξτε την τότε παραλλαγή της σημερινής ρήσης του κ. Γεωργακόπουλου: «O λαός θεωρεί τους βουλευτές της λίστας μειωμένου κύρους. Οι «βολεμένοι» δεν περνούσαν ούτε για «καλημέρα» από τις περιφέρειές τους. Αντί για επίλυση των τοπικών υποθέσεων επιδίδονταν σε έναν ανηλεή πόλεμο συκοφαντίας και καμαρίλας με τους συνυποψηφίους τους για τις εκλόγιμες θέσεις, επιχειρώντας μόνο να γίνουν αρεστοί στον αρχηγό».
Αλλαξε γνώμη
Την άνοιξη του 1988 μια πρόταση νόμου της ΔΗΑΝΑ για επαναφορά του σταυρού απορρίπτεται και ο τότε υπουργός Εσωτερικών κ. A. Τσοχατζόπουλος κάνει λόγο για «μια πρόταση νόμου επανόδου στο παρελθόν, το οποίο έχει ξεπεραστεί οριστικά από τον ελληνικό λαό. O Ανδρέας άλλαξε γνώμη από το Οσλο όπου βρισκόταν τότε σε επίσημη επίσκεψη και έβαλε τον τότε αντιπρόεδρο Μένιο Κουτσόγιωργα τον Μάρτιο 1988 να εξηγήσει με τον δικό του τρόπο τα ανεξήγητα: «Δικό μας δικαίωμα να επαναφέρουμε τον σταυρό, αν το αποφασίσουμε».
Ο κ. Τσοχατζόπουλος προσπαθεί ένα χρόνο αργότερα, Μάρτιο 1989, να κρατήσει τα προσχήματα: «Δεν έχουμε αλλάξει θέση. Πιστεύουμε ότι ο λαός εξυπηρετείται καλύτερα με τη λίστα. Αλλά δεν καταφέραμε ως ΠΑΣΟΚ και κόμματα να προωθήσουμε διαδικασίες που να κάνουν αποδεκτές τις επιλογές των κομμάτων ώστε να μη δίδεται η εντύπωση στον πολίτη ότι στερείται του δικαιώματος επιλογής των προσώπων, πέραν του δικαιώματος επιλογής των κομμάτων. Προχωρούμε, λοιπόν, στην επαναφορά του σταυρού, παρά τα μειονεκτήματα…».
Ετσι γράφτηκε ένα εγχείρημα που κινήθηκε μέσα σε επτά χρόνια με το ρυθμό ενός εκκρεμούς, από το ένα άκρο στο άλλο. Ανώριμο τότε το σύστημα, ανώριμο και σήμερα για την επιλογή της λύσης των «φυτευτών», όπως με απαξίωση κάνουν λόγο οι «λιστομάχοι». Ποιος ευθύνεται; Ας κάνει ο πολιτικός κόσμος την αυτοκριτική του.
Τι υποστήριζε στη σύσκεψη ο κ. Σημίτης
Εξωκοινοβουλευτικός υπουργός Γεωργίας την εποχή εκείνη ο σημερινός πρωθυπουργός κ. K. Σημίτης προέκρινε, όπως είπε στην ομιλία του ο Αθανάσιος Κανελλόπουλος, το ολλανδικό και σκανδιναβικό μοντέλο. Σύμφωνα με δημοσίευμα που κατατέθηκε στα πρακτικά της Βουλής από τον Ηλείο βουλευτή της Νέας Δημοκρατίας, ανέφερε: «H Ελλάδα χωρίζεται σε δώδεκα περιφέρειες. H κατανομή εδρών σε κάθε περιφέρεια γίνεται με απλή αναλογική. Οι βουλευτές κάθε κόμματος εκλέγονται με τη σειρά που αναγράφονται στο ψηφοδέλτιο. Επιτρέπονται σταυροί προτίμησης αλλά και διαγραφές χωρίς περιορισμούς. Για να ανατραπεί όμως η σειρά και να καταλάβει κάποιος θέση προηγουμένου, θα πρέπει να ξεπερνά κατά τόσους σταυρούς, όσο το μέτρο στο γενικό αποτέλεσμα. Αν π.χ. κόμμα συγκεντρώσει 200.000 ψήφους, ήτοι το 40% των ψήφων και εκλέγει 10 βουλευτές, σε κάθε θέση αντιστοιχεί το 4% των ψήφων, δηλ. 8.000 ψήφοι. Για να περάσει ο 11ος στη θέση του 10ου θα πρέπει να τον ξεπεράσει κατά 8.001 ψήφους το ελάχιστο. Ετσι περιορίζεται σημαντικά η σημασία του σταυρού για την κατάληψη θέσεων, όμως επιτρέπεται η ελεύθερη έκφραση της κοινής γνώμης, αλλά και η πληροφόρηση των κομματικών οργάνων σχετικά με την απήχηση των υποψηφίων για ενδεχόμενη αναθεώρηση της σειράς στο μέλλον. H ευρύτερη περιφέρεια είναι τεχνικά αναγκαία για την καλύτερη λειτουργία της αναλογίας, την αντιπροσωπευτικότητα του καταλόγου και την ευχέρεια ιεράρχησης των υποψηφίων σε περισσότερες εκλογικές θέσεις. O χωρισμός της χώρας σε περιφέρειες συντείνει τέλος να ξεπεραστεί και να γίνει σημαντικό βήμα προς την περιφερειακή αντιμετώπιση των προβλημάτων».