«Πριν αλέκτορα φωνήσαι», η λεγόμενη «διαρχία» προκάλεσε τριβές. Το διάγγελμα και η ομιλία του στην Κεντρική Επιτροπή κατέδειξαν τις προθέσεις του Κ. Σημίτη. Οσο κι αν ήταν κατανοητό να υπερασπίσει με πάθος την οκταετή θητεία του, η παντελής απουσία αυτοκριτικής διάθεσης αποκάλυψε ένα πληγωμένο πληθωρικό «εγώ». Αυτό μαρτυράει και το γεγονός ότι αυτοπροβλήθηκε με μάλλον υπερφίαλο τρόπο σαν μέγας αρχιτέκτονας των εξελίξεων.
Ολα αυτά δεν θα είχαν μεγάλη πολιτική σημασία, εάν δεν συνοδεύονταν από την κραυγαλέα προσπάθειά του να θέσει υπό πολιτική κηδεμονία τον διάδοχό του. Το διάγγελμα της Τετάρτης απέπνεε έντονα την πρόθεση του πρωθυπουργού, αλλά στην ομιλία της Πέμπτης το μήνυμά του ήταν σαφές και βεβαίως απευθυνόταν στον Γ. Παπανδρέου και σ’ όλο το ΠΑΣΟΚ: «Κάποιοι βιάστηκαν να με βαφτίσουν υπηρεσιακό πρωθυπουργό. Απατώνται. Θα συμμετέχω στην εκλογική αναμέτρηση. Θα αντιπαρατεθώ στις οπισθοδρομικές και διχαστικές θέσεις της Δεξιάς».
Βαριά ατμόσφαιρα
Το ότι δεν επρόκειτο μόνο για μια ρητορική αποστροφή φάνηκε καθαρά από την προηγηθείσα συστηματική προσπάθεια του Κ. Σημίτη να προδιαμορφώσει το πλαίσιο της διαδοχής, να προκαταλάβει και να δεσμεύσει όσο το δυνατόν περισσότερο τον διάδοχό του. Το σημαντικότερο, όμως, ήταν η προσπάθειά του να συνεχίσει να κατευθύνει την όλη προεκλογική εκστρατεία στο όνομα του συντονισμού των δύο κέντρων. Αρχικώς, ο Γ. Παπανδρέου είχε αποδεχθεί τη σύσταση μιας άτυπης επιτροπής, αποτελούμενης από τον Μ. Χρυσοχοΐδη, τον δικό του στενό συνεργάτη Χ. Παμπούκη και τον Ν. Θέμελη. Αντέδρασε, όμως, όταν φάνηκε η πρόθεση του Μεγάρου Μαξίμου να μετατρέψει εμμέσως πλην σαφώς αυτήν την επιτροπή σε καθοδηγητικό όργανο της προεκλογικής εκστρατείας.
Από το βράδυ της Πέμπτης, στο υπουργείο Εξωτερικών είχαν καταλήξει στη θέση ότι μετά την προγραμματισμένη επίσκεψη στο Ηράκλειο, δεν θα υπήρχε άλλη κοινή εμφάνιση των δύο. Στη συνάντησή τους την Παρασκευή η ατμόσφαιρα ήταν μάλλον βαριά. Ο διάδοχος αρνήθηκε τη λειτουργία αυτής της επιτροπής και επεδίωξε να οριοθετήσει και να περιορίσει τις προεκλογικές παρεμβάσεις του πρωθυπουργού. Το αποτέλεσμα ήταν ότι ο ίδιος δεν θα πάει ούτε στην Κρήτη. Είναι ενδεικτικό ότι ο Τ. Χυτήρης φρόντισε να τονίσει στη δήλωσή του πως ο Γ. Παπανδρέου δεν είναι ακόμη παρά ένας υποψήφιος πρόεδρος!
Αλλά σημείο τριβής είναι η απαίτηση του Κ. Σημίτη να μην αλλάξουν τα ψηφοδέλτια, ούτε καν να συμπεριληφθούν σ’ αυτά όσα στελέχη είχαν πριν από τις εξελίξεις δηλώσει πως δεν θα είναι υποψήφιοι. Ο νέος ηγέτης του ΠΑΣΟΚ δεν συμφωνεί, γιατί επιδιώκει αφ’ ενός να δημιουργήσει κλίμα πανστρατιάς κι αφ’ ετέρου να σηματοδοτήσει το άνοιγμα στην κοινωνία με την ένταξη στους συνδυασμούς ενός αριθμού νέων προσώπων της δικής του επιλογής.
Η επιστροφή των στελεχών
Ο Στ. Μπένος ανακοίνωσε ήδη την απόφασή του να είναι και πάλι υποψήφιος, αλλά τα βλέμματα είναι στραμμένα στους Αλ. Παπαδόπουλο και Κ. Λαλιώτη. Ο Γ. Παπανδρέου εκτιμάει πολύ τον Θεσπρωτό πολιτικό και έχει καταστήσει σαφή την πρόθεσή του όχι μόνο να τον διατηρήσει στη θέση του επικεφαλής της επιτροπής προγράμματος, αλλά και να τον συμπεριλάβει στην υπό διαμόρφωση νέα ηγετική ομάδα. Οι δύο βρίσκονται σε επικοινωνία και τις επόμενες ημέρες πιθανώς θα συναντηθούν.
Σ’ ό,τι αφορά την υποψηφιότητά του, ο πρώην υπουργός Υγείας δεν έχει ακόμα λάβει την οριστική του απόφαση, παρ’ ότι οι συνθήκες έχουν αλλάξει και κυρίως έχει αρθεί ο λόγος που προ 18μήνου περίπου τον ώθησε να ανακοινώσει ότι δεν θα διεκδικήσει την επανεκλογή του στη Βουλή. Υπενθυμίζουμε ότι η απόφασή του εκείνη ήταν αποτέλεσμα του πολιτικού ρήγματος που είχε προκύψει τότε στις σχέσεις του με τον πρωθυπουργό.
Η περίπτωση του Κ. Λαλιώτη είναι διαφορετική. Θα καθορίσει τη στάση του, αφού προηγουμένως διερευνήσει και τις προθέσεις του νέου αρχηγού όσον αφορά τη συνεργασία τους. Σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες, ο Γ. Παπανδρέου δεν προτίθεται να αναθέσει στον πρώην γραμματέα ρόλο επιτελάρχη ή κάτι συναφές, αλλά δεν έχει και καμία πρόθεση αποκλεισμού του. Οπως χαρακτηριστικά ειπώθηκε, «ισχύει και γι’ αυτόν ό,τι ισχύει για τα άλλα διακεκριμένα στελέχη. Υπάρχουν ρόλοι για όλους».
Εκλογική «ομάδα κρούσης»
Το προσωπικό επιτελείο του νέου ηγέτη, με την εξαίρεση του Θ. Τσούρα, δεν έχει πείρα στην διεξαγωγή εκλογών. Σχετικά άπειρο είναι και το νέο Εκτελεστικό Γραφείο υπό τον Μ. Χρυσοχοΐδη. Γι’ αυτό και ο Γ. Παπανδρέου προσανατολίζεται να διαμορφώσει μια «ομάδα κρούσης», στην οποία θα συμμετέχουν δικοί του συνεργάτες, αλλά και παλαιά έμπειρα στελέχη του κομματικού μηχανισμού, όπως οι Ν. Αθανασάκης, Π. Οικονόμου, Π. Λάμπρου κ.ά. Ο Θ. Πάγκαλος θα παραμείνει στην θέση, αν και ο ρόλος του θα είναι εκ των πραγμάτων συρρικνωμένος. Μόνη τυπική αλλαγή θα είναι η αντικατάσταση της Χρ. Αράπογλου από τον Π. Μπεγλίτη στον ρόλο του κομματικού εκπροσώπου. Αλλαγή θα υπάρξει και στην επιτροπή Οικονομικών του κόμματος, την προεδρία της οποίας κατά πάσα πιθανότητα θα αναλάβει ο Γ. Χαραλαμπόπουλος.
Στην πραγματικότητα, η προεκλογική εκστρατεία θα είναι εμμέσως πλην σαφώς προσωποκεντρική με πεδίον αναφοράς την ευρύτερη δημοκρατική-προοδευτική παράταξη. Είναι αλήθεια ότι ως οργανισμός, το ΠΑΣΟΚ έχει εκφυλισθεί σ’ ένα «κόμμα αξιωματούχων». Ο Γ. Παπανδρέου δεν προτίθεται να το διαλύσει ή να το μετονομάσει, αλλά να το ανοίξει. Οπως ο πατέρας του, επιδιώκει – σε άλλες συνθήκες – μία απευθείας σχέση με τη βάση. Γι’ αυτό και κεντρικό στοιχείο της ρητορικής του είναι το άνοιγμα του πολιτικού παιχνιδιού και η συμμετοχή των πολιτών σ’ αυτό, ακόμα και μέσα από τη διεξαγωγή παραταξιακών δημοψηφισμάτων.
Στο ίδιο πλαίσιο εγγράφεται και η επιμονή του να εκλεγεί από τη βάση. Οχι μόνο από τα μέλη, αλλά και απ’ όσους πολίτες είναι διατεθειμένοι να κάνουν μια τυπική εγγραφή. Ουσιαστικά, η έννοια του κομματικού μέλους χαλαρώνει και διευρύνεται με σκοπό το κόμμα να ταυτισθεί κατά το δυνατόν με την παράταξη. Με τον τρόπο αυτό, όμως, ο πρόεδρος πρακτικά αποκτά εξουσία μονάρχη, αφού είναι υπεράνω των κομματικών οργάνων.
Περιοδείες ανά τη χώρα
Σύμφωνα με συνεργάτες του, ο Γ. Παπανδρέου θα υιοθετήσει εναλλακτικές μορφές επικοινωνίας με τον κόσμο. Το πρώτο βήμα ήταν οι απαντήσεις που έδωσε σε ερωτήσεις ακροατών, μέσω της εκπομπής του Γ. Ρουμπάτη στην ΕΡΑ. Θα επισκεφθεί όλες σχεδόν τις περιοχές της χώρας. Αρχισε αυτό το Σαββατοκύριακο με τη συμβολική επίσκεψη στην Αχαΐα και στο χωριό της καταγωγής του, Καλέντζι. Πιθανότατα θα ακολουθήσει η Θράκη. Θα πραγματοποιήσει συγκεντρώσεις διαλόγου σε χώρους εργασίας, μόρφωσης, άθλησης και ψυχαγωγίας, σε νοσοκομεία και σε ΚΑΠΗ. Στην πρώτη φάση θα ακούει περισσότερο και θα ρίχνει στο τραπέζι κάποιες νέες προτάσεις για τα συγκεκριμένα προβλήματα. Στη δεύτερη φάση θα πραγματοποιήσει μεγάλες συγκεντρώσεις και θα ξεδιπλώσει τις θέσεις του.
Μια κρίσιμη πτυχή της προεκλογικής μάχης είναι οι τηλεοπτικές αναμετρήσεις. Ο Κ. Καραμανλής έριξε το γάντι και ο Γ. Παπανδρέου το σήκωσε, αλλά στο επιτελείο του επικρατεί σκεπτικισμός. Είναι δεδομένο ότι ο αρχηγός της Ν.Δ. έχει στόχο να ταυτίσει τον συνομιλητή του με την οκταετία Σημίτη. Γι’ αυτό και θα προσπαθήσει να τον προκαλέσει με σκοπό να τον μετατρέψει σε απολογητή των πεπραγμένων και των παραλείψεων. Ο νέος αρχηγός του ΠΑΣΟΚ, βεβαίως, θέλει να αποφύγει πάση θυσία έναν τέτοιο ρόλο. Στόχος του είναι να εκμεταλλευθεί το θετικό κλίμα και να δημιουργήσει μια νικηφόρα πολιτική δυναμική. Σύμφωνα με συνεργάτες του, θα αρθρώσει ένα νέο οραματικό πολιτικό λόγο, ο οποίος, όμως, θα περιλαμβάνει και μια σειρά συγκεκριμένων μεταρρυθμιστικών προτάσεων. H διαφοροποίησή του από τη ρητορική του πρωθυπουργού θα είναι προφανής, ακριβώς για να σηματοδοτήσει την αλλαγή εποχής. Δεν προτίθεται να υιοθετήσει αντιδεξιούς τόνους και βεβαίως θα προσπαθήσει πάση θυσία να αποφύγει να εμπλακεί σε αντιπαραθέσεις με τον K. Καραμανλή για τα πεπραγμένα και τις παραλείψεις των κυβερνήσεων Σημίτη.
Ο Γ. Παπανδρέου, όμως, θα βρεθεί αντιμέτωπος με σκληρά και πιεστικά ερωτήματα για την προηγούμενη οκταετία. Και δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι η επαγγελία ενός φωτεινού μέλλοντος μπορεί να υποκαταστήσει τις απαντήσεις για ένα γκρίζο και σε αρκετές περιπτώσειες αμαρτωλό παρελθόν και παρόν. Μόνα του όπλα είναι το δικό του μετριοπαθές και μοντέρνο πολιτικό προφίλ, που του εξασφαλίζει διεισδυτικότητα στους άλλους χώρους και ειδικά στη νέα γενιά. Κυρίως, όμως, το μεγάλο -όπως αποδεικνύεται- πολιτικό κεφάλαιο του παπανδρεϊσμού, που επιβεβαιώνει πόσο ισχυρή είναι ακόμα στον πολιτικό πολιτισμό μας η αρχέγονη ακτινοβολία της δυναστείας, που προσλαμβάνει σχεδόν μεσσιανικές διαστάσεις.
Η αποτίμηση της οκταετίας
Η ειρωνεία είναι ότι για διαφορετικούς λόγους, ο Κ. Καραμανλής και ο πρωθυπουργός συμπίπτουν όσον αφορά το ειδικό βάρος που πρέπει να έχει η αποτίμηση της προηγούμενης οκταετίας στην προεκλογική μάχη. Ο πρώτος θεωρεί δικαιολογημένα ότι μ’ αυτό τον τρόπο θα αποτρέψει την παλιννόστηση στο «ΠΑΣΟΚ του Γιώργου» δυσαρεστημένων ψηφοφόρων. Ο δεύτερος δίνει έμφαση στην υπεράσπιση και προβολή του έργου του, επειδή πρώτη προτεραιότητά του είναι η περιφρούρηση της εν κινδύνω ευρισκόμενης υστεροφημίας του. Γι’ αυτό και έχει υιοθετήσει μια υψηλών τόνων αντιδεξιά ρητορική, η οποία, όμως, υπονομεύει εμπράκτως την αξιοπιστία του νέου και διαφορετικού πολιτικού στίγματος που έχει μόλις αρχίσει να εκπέμπει ο Γ. Παπανδρέου.
Οπως χαρακτηριστικά δήλωσε στην «Κ» εν ενεργεία υπουργός, «φοβάμαι ότι ο Σημίτης έχει παρεξηγήσει τα πράγματα. Το θερμό χειροκρότημα που εισέπραξε από την Κεντρική Επιτροπή δεν είναι από ενθουσιασμό γι’ αυτά που είπε, αλλά από ανακούφιση επειδή φεύγει». Είναι αξιοσημείωτο, πάντως, ότι ορισμένοι έσπευσαν να προβλέψουν ότι ο Κ. Σημίτης δεν αποκλείεται μετεκλογικά να προσπαθήσει να λειτουργήσει σαν εναλλακτικός πόλος, ένα είδος ενισχυμένου «Μητσοτάκη του ΠΑΣΟΚ». Υπενθυμίζουν με νόημα την επιμονή του να μιλήσει αυτός κι όχι ο νέος πρόεδρος στους νέους υποψήφιους του ΠΑΣΟΚ. Η σχετική συγκέντρωση θα μπορούσε να αναβληθεί για μετά την 8η Φεβρουαρίου.