Η «δυναμική» είναι η καραμέλα των ημερών, ενώ το «νέο» κλίνεται σε όλες τις πτώσεις και συνδυάζεται με ένα πλήθος ουσιαστικών: νέες ιδέες, νέοι άνθρωποι, νέες πολιτικές. Ομως τα νέα τηλεοπτικά ήθη, που κυριαρχούν στα κρατικά και στα περισσότερα ιδιωτικά κανάλια, προκαλούν αγανάκτηση, θυμηδία και πλήξη και βλάπτουν σοβαρά την πολιτική υγεία. Τις τελευταίες ημέρες, ύστερα από την παρέμβαση του ΕΣΡ, αλλά και την κατακραυγή και την κόπωση των πολιτών, παρατηρείται περιοδικά μια κάποια αυτοσυγκράτηση, όμως οι γενικές συνισταμένες του προεκλογικού τηλεοπτικού παροξυσμού παραμένουν αμετάβλητες.
Ο ιός της υιο-λαγνείας πρωτοεμφανίστηκε τις πρώτες ημέρες του Ιανουαρίου με το καραούλι των τηλεοπτικών συνεργείων έξω από την κατοικία του κ. Παπανδρέου στο Καστρί. Ακολούθησε η «διαρροή» (από δημοσιογράφο σε τηλεοπτικό πάνελ) των ευνοϊκών προς τον κ. Παπανδρέου αποτελεσμάτων ενός γκάλοπ που δεν είχε ακόμα δημοσιοποιηθεί. Επιθεωρησιακού τύπου πινελιές (π.χ., το τζόγκινγκ, τα μελομακάρονα) ερμηνεύονται σαν προάγγελοι ραγδαίων πολιτικών εξελίξεων, σαν σύμβολα μιας νεανίζουσας πολιτικής.
Ρεπορτάζ «του δρόμου»
Οι σταγόνες που ξεχείλισαν το ποτήρι ήταν η καρέ καρέ κάλυψη του θριαμβευτικού ράλι Καστρί-Καλέντζι το περασμένο Σάββατο. Την προηγουμένη ημέρα, η δημόσια τηλεόραση έχει προαναγγείλει ότι ο κ. Παπανδρέου θα οδηγήσει ο ίδιος το αυτοκίνητό του. Η αναχώρηση, οι στάσεις για καφέ, η πληρωμή των διοδίων, παρουσιάζονται σε ζωντανές συνδέσεις, με τη συνοδεία παχύρρευστης λεκτικής σάλτσας. Αποσβολωμένοι οι τηλεθεατές βλέπουν την πολιτική να εκφυλίζεται σε ριάλιτι -και το ίδιο θα ίσχυε αν στη θέση του κ. Παπανδρέου βρισκόταν ο κ. Καραμανλής ή οποιοσδήποτε άλλος πολιτικός. Ακόμα και η φρασεολογία που χρησιμοποιείται για την περιγραφή του «ύφους και του στυλ» των πολιτικών ηγετών μοιάζει να ‘ναι δανεισμένη από τα ριάλιτι. «Είναι ο εαυτός του», «ό,τι βλέπουμε αυτό είναι», «είναι χαλαρός/άνετος/απλός/σφιγμένος/επικοινωνιακός». Ξάφνου το ξεκούμπωτο ή κλειστό μέχρι πάνω πουκάμισο ενός πολιτικού, το αν εκείνος φοράει τζιν ή γραβάτα, κασκόλ ή καπελάκι του μπέιζμπολ, όλα αποκτούν βαρύνουσα σημασία, όλα στέλνουν «μηνύματα» που τα ερμηνεύουν οι τηλεοπτικές πυθίες (ή γαλιάντρες για τους δύσπιστους).
Την περασμένη Πέμπτη, μια δήλωση του κ. Νίκου Παπανδρέου περί «επιστροφής του οράματος στην πολιτική» αποκτά πρωταγωνιστική θέση στα δελτία, όχι επειδή η τηλεόραση τιμά και σέβεται τους συγγραφείς και τη γνώμη τους, αλλά επειδή ο συγκεκριμένος συγγραφέας τυγχάνει να είναι μέλος της Οικογενείας. Αντίστοιχα, στις ημέρες της άγριας ριαλιτο-πληξίας, συχνά εμφανίζονταν στα δελτία συγγενείς παικτών, με τη γραπτή διευκρίνιση «Μάνα Μαίρης» ή «Μνηστή Τσάκα». Πάλι καλά που δεν προστέθηκε «Αδελφός Γ.Α.Π.».
Πολλαπλασιάζονται τα ρεπορτάζ δρόμου, καφενείου, λαϊκής αγοράς, στα οποία διαβάτες και θαμώνες, ανάμεσα στο ούζο και τον φραπέ ή τα κολοκυθάκια και τα λάχανα, καλούνται να «καταθέσουν» την άποψή τους. Τι πιο δημοκρατικό, θα έλεγε κανείς. Εδώ υλοποιούνται η τηλεοπτική «συμμετοχική δημοκρατία» και τα «τοπικά δημοψηφίσματα». Μόνο που σπάνια συναντάμε αποστάγματα λαϊκής σοφίας. Τα ρεπορτάζ αυτά είναι η εύκολη, η σχετικά φθηνή λύση, η τηλεοπτική μεταφορά του παιχνιδιού «σπασμένο τηλέφωνο».
Ανακύκλωση των… γνωστών
Οι πολυπρόσωπες και σχοινοτενείς συζητήσεις στα στούντιο και στα παράθυρα είναι το τηλεοπτικό σήμα κατατεθέν των ημερών. Και αυτή η λύση είναι εύκολη και φθηνή, δεν απαιτεί ρεπορτάζ και προετοιμασία. Η επιτυχία μιας συζήτησης δεν κρίνεται από το θέμα που αναδεικνύει, αλλά από το αν εξασφαλίζει την παρουσία λαμπερών και γνωστών ονομάτων. Ομως, η ανακύκλωση των ίδιων προσώπων και των ίδιων επιχειρημάτων προκαλεί κόπωση και ανία, ενώ η σύνθεση των πάνελ είναι κατά κανόνα μεροληπτική. Οι εκπρόσωποι των μικρών κομμάτων λάμπουν με την απουσία τους, ενώ οι «ισορροπίες» τηρούνται με την ισοδύναμη παρουσία δημοσιογράφων από φιλοκυβερνητικές ή συμπολιτευόμενες εφημερίδες! Ταυτόχρονα, αρκετοί ρεπόρτερ, «άνκορμεν» και οικοδεσπότες ενημερωτικών εκπομπών δεν αρκούνται στην παρουσίαση των εξελίξεων και στον πολιτικό σχολιασμό τους, αλλά προχωρούν στην ψυχολογική έως σημειολογική ερμηνεία των κινήσεων του κ. Παπανδρέου. Δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις κατά τις οποίες δημοσιογράφοι-προσκεκλημένοι στο στούντιο υιοθετούν τον ρόλο είτε του κυβερνητικού εκπροσώπου είτε του συμβούλου επικοινωνίας του αυριανού προέδρου του ΠΑΣΟΚ. Ασφαλώς και οι δημοσιογράφοι δεν είναι ουδέτεροι? είναι πολιτικά όντα και το πάθος, η μαχητικότητα, ακόμα και οι εμμονές τους είναι στοιχεία της προσωπικότητάς τους. Ομως, οι υμνολογίες και οι αγιογραφίες υποσκάπτουν το κύρος του Τύπου συνολικά, χωρίς διακρίσεις.
Τα φαινόμενα αυτά δεν περιορίζονται στα ιδιωτικά κανάλια. Θα περίμενε κανείς πως η δημόσια τηλεόραση θα συγκρατούσε κάπως τον ενθουσιασμό της γύρω από τη «δυναμική» της αλλαγής. Ομως η μεροληψία της εκφράζεται ακόμα και στους τίτλους που συνοδεύουν τα ρεπορτάζ των δελτίων της: Η «ελπίδα» (ή η «νέα ελπίδα), η «νέα πορεία», η «νέα δυναμική» και η «αισιοδοξία για τη νίκη», το «υπάρχουμε για να αλλάζουμε» κυριαρχούν όταν πρόκειται για κινήσεις του ΠΑΣΟΚ, ενώ για τις αντίστοιχες των άλλων κομμάτων, τα συναισθήματα καταλαγιάζουν, το «νέο» υποχωρεί και οι τίτλοι γίνονται πεζοί και περιγραφικοί. Οι γνωρίζοντες πρόσωπα και πράγματα λένε ότι αυτός ο υπερβάλλων ζήλος δεν οφείλεται στον κομματικό πατριωτισμό των συντακτών ή της διοίκησης της ΕΡΤ, αλλά σε άμεσες παρεμβάσεις του κ. Πρωτόπαπα που ασκούνται στους πιο αδύναμους κρίκους, σε μενομονωμένους υπαλλήλους.
Σαν παίκτες του «Survivor»
Είναι θέμα «στρατηγικής», όπως λένε οι παίκτες των ριάλιτι. Περίπου όπως η κυρία Σάντρα του «Survivor», φεύγοντας πρόωρα από το νησί, εξέφρασε τη θλίψη της επειδή δεν θα μπορούσε να προσφέρει στους συμπαίκτες της τα πλούσια αποθέματα ψυχής που διέθετε (δεν ξέρουν τι χάνουν που με χάνουν), έτσι και ο κ. Πρωτόπαπας δήλωσε σε ιδιωτικό κανάλι «…θα στενοχωρηθώ αν το ΠΑΣΟΚ δεν συνεχίσει να υπηρετεί ως κυβέρνηση τα συμφέροντα της χώρας».
Βρισκόμαστε ακόμα στην αρχή. Το πρόβλημα του προεκλογικού «τηλεοπτικού πολιτισμού» δεν είναι μόνον ποσοτικό, δεν εξαντλείται στα ποσοστά και στις ακριβοδίκαιες αναλογίες ως προς τη διάθεση του χρόνου. Είναι και θέμα καλού γούστου, θέμα σεβασμού των αντοχών και της νοημοσύνης του πολίτη. Το γεγονός ότι παρόμοιες παρεκτροπές έχουν σημειωθεί και κατά το παρελθόν δεν είναι δικαιολογία για την επανεμφάνιση και τη διαιώνισή τους.