Οι περισσότεροι από μισό εκατομμύριο νέοι ψηφοφόροι αποβαίνουν το κρισιμότερο πεδίο αναμέτρησης των δύο μεγάλων κομμάτων. Την ψήφο των νέων, άδηλη και αδιάγνωστη, προσπαθούν να προσελκύσουν τα κόμματα εξουσίας με όλα τα όπλα που διαθέτουν? το εξής ένα: υποσχέσεις για ευνοϊκότερο εργασιακό περιβάλλον.
Ωστόσο οι υποσχέσεις για θέσεις εργασίας δεν είναι το μόνο μέσο προσέλκυσης των νέων? είναι μεν το πιο ελκυστικό δόλωμα, μα και το πιο δύσκολα υλοποιήσιμο. Ετσι, πλάι στο υλικό και δύσκολο δόλωμα, την εργασία, προστίθεται ένα δεύτερο, υποτίθεται εύκολο και άκοπο: το συμβολικό, η εικόνα, το λάιφ στάιλ.
Η προσέλκυση μέσω του «ίματζ» φαίνεται ευκολότερη, εξ ου και ο οσονούπω πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ Γ. Α. Παπανδρέου προβάλλει έναν εικονότυπο οικείο στα νεανικά λάιφ στάιλ, τουλάχιστον έτσι όπως τα εννοούν τα επιτελεία συμβούλων: σπορ ντύσιμο, αθλητικό στυλ, αυτονομία και αυτάρκεια (οδηγεί το αυτοκίνητο μόνος του), χρήση νέων τεχνολογιών, χαλαρός λόγος…
Οι προεκλογικές απαντήσεις των εκλογικών επιτελείων μπορεί να είναι ρηχές, αδούλευτες, απατηλές, όπως η εξαγγελία Παπανδρέου για τετραετή απασχόληση νέων χωρίς ασφάλιση, εντούτοις, ακόμη κι έτσι, φαίνεται ότι προσπαθούν να λάβουν υπόψη τους τις πολλαπλές ανάγκες των νέων κοινωνικών υποκειμένων.
Οι συνέπειες της ανεργίας
Ποιες είναι οι ανάγκες και οι καινοφανείς χαρακτήρες των νέων πολιτών; Οι κοινωνικές έρευνες των τελευταίων ετών καταγράφουν ιδεολογικές τάσεις, πεποιθήσεις και συμπεριφορές, που δεν απέχουν πολύ από τις εμπειρικές διαπιστώσεις όποιου ψύχραιμα παρατηρεί αυτή τη λιγομίλητη Γενιά Χ των SMS, του φρέντο, του επιμελούς ντυσίματος και της αγωνίας ενώπιον της εργασίας.
Οι έρευνες καταγράφουν την προφανή αγωνία για εργασιακή αποκατάσταση. Η εργασία είναι το αγαθό της απολύτως πρώτης προτεραιότητας. Φυσικό, όταν η Ελλάδα είναι εκ των πρωταθλητών της Ε.Ε. σε άνεργους πτυχιούχους πανεπιστημίου, με σχεδόν έναν στους δύο άνεργο. Η ογκούμενη δομική ανεργία των νέων έχει μια αιτία: τη σταθερή μείωση των θέσεων εργασίας πρωτίστως, και πολύ δευτερευόντως τη «μη σύνδεση» εκπαίδευσης και παραγωγής. Η εφαρμογή νέων τεχνολογιών, η «ελαστική» απασχόληση, η απουσία αναπτυξιακής στρατηγικής, μειώνουν ραγδαία τις θέσεις εργασίας και πρώτα θύματα είναι οι νέοι, προπάντων όσοι δεν έχουν πλούσια τυπικά προσόντα και οικογενειακή υποστήριξη? αυτοί, οι μη προνομιούχοι, βρίσκουν τις χαμηλές θέσεις κατειλημμένες από τους ξένους εργαζόμενους και τις μεσαίες κατειλημμένες από τους «μεταπτυχιακούς», κατόχους μάστερ και ντοκτορά, γόνους των ανωτέρων τάξεων.
Σε αυτόν τον καινοφανή ανταγωνισμό τα θύματα είναι πολλά και χωρίς άμυνες. Περσινή έρευνα του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ περιέγραψε πώς η παρατεταμένη ανεργία σε νέους έως 29 ετών επηρεάζει σοβαρά τη συμπεριφορά τους και την ψυχική τους ακεραιότητα. Η αδράνεια, το αίσθημα αναξιότητας, η αυτοϋποτίμηση και η απόσυρση είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά αυτής της νέας γενιάς, που διεκδικείται τώρα, ενώπιον της κάλπης, με λάιφ στάιλ και υποσχέσεις.
Η ανασφάλεια ενώπιον της εργασίας και η αβάσταχτη οικονομική πίεση συμβαδίζουν με τις υπέρογκες απαιτήσεις του κυρίαρχου μοντέλου ζωής, του άνετου και «χλιδάτου», αυτού που διαχέεται από τα ΜΜΕ, τη διαφήμιση, τα πρότυπα των μαγικά πλούσιων και διάσημων. Η βαθιά και αγεφύρωτη απόσταση υλικών δυνατοτήτων και λάιφ στάιλ προτύπων γεννά οδυνηρές διαψεύσεις, με αδιάγνωστες μακροπρόθεσμες επιπτώσεις.
Παραπλεύρως, γεννιούνται μερικά παράδοξα: Στις έρευνες, λ.χ., καταγράφονται οι νέοι να αγωνιούν για την εργασία, ενώ αδιαφορούν για την πολιτική. Ετσι προκύπτει μια αποσύνδεση της εργασίας από την πολιτική, μια αποπολιτικοποίηση, που όμως είναι μάλλον φαινομενική, καθώς η απόρριψη ή η αδιαφορία για την τρέχουσα πολιτική, με τους όρους που διεξάγεται, δεν σημαίνει οπωσδήποτε αποχή από οποιαδήποτε πολιτική.
Νέα κανάλια πολιτικοποίησης
Οι νέοι διοχετεύουν την ενεργητικότητά τους σε νέα κανάλια πολιτικοποίησης? αναγνωρίζονται σε νέες συλλογικές οντότητες, σε κοινότητες με πυρήνες αναγνώρισης τυπικά μη πολιτικούς μα ουσιαστικά κοινωνικοποιητικούς, ακόμη και σε virtual κοινότητες μέσω Διαδικτύου, όπου πρυτανεύουν κλασικές ανθρωπιστικές και ελευθεριακές αξίες: εθελοντισμός, αλληλεγγύη, αλληλοβοήθεια, αφιλοκέρδεια, ανεξιθρησκεία, εστίαση στον κοινό τόπο, ακερδές και ελεύθερο μοίρασμα γνώσεων και αγαθών (όπως λ.χ. στο Ελεύθερο Ανοιχτό Λογισμικό). Τα μοντέλα αυτών των νέων ή οιονεί νέων φαντασιακών κοινοτήτων τα βρίσκουμε διάχυτα ιδίως στην κουλτούρα του Διαδικτύου, αλλά και στα Πανεπιστήμια και στις μητροπολιτικές «παρέες» και καταγράφονται εμμέσως σε όλες τις έρευνες, όπου η φιλία εμφανίζεται ως υπέρτατη αξία μεταξύ των νέων.
Τα φαινομενικά παράδοξα εκτείνονται και σε άλλα πεδία. Λ.χ. οι νέοι καταγράφονται στις έρευνες να αποδέχονται τις νέες τεχνολογίες και την ταχύτητα των αλλαγών, και να θεωρούν ότι οι ηλικιωμένοι δεν αντέχουν να παρακολουθήσουν τις αλλαγές. Από την άλλη, οι νέοι, πιεσμένοι οικονομικά και με το άγχος της ανεργίας, δίνουν υψηλά ποσοστά εκτίμησης σε θεσμούς όπως ο στρατός και η εκκλησία, φερόμενοι έτσι διττά: και νεωτεριστές και συντηρητικοί. Η αποϊδεολογικοποίηση είναι και εδώ φαινομενική? κατά τη γνώμη μας, οι ιδεολογίες έχουν μεταλλαχθεί και εκφράζονται διαφορετικά. Και εν πάση περιπτώσει, η επιφανειακή αντίφαση νεωτερισμός-συντήρηση περιέχει τη δική της διαλεκτική. Με αυτή τη διαλεκτική πρέπει να δούμε και την παράταση της συγκατοίκησης υπό τη γονεϊκή στέγη έως και τα 25 ή τα 30 χρόνια? η αδιανόητη για τη γενιά της μεταπολίτευσης συγκατοίκηση δεν υπαγορεύεται μόνο από την αναμφισβήτητη οικονομική πίεση, αλλά και από την προσφερόμενη ψυχική προστασία και από την αλλαγμένη ανοχή των γονιών και από την μακρύτερη μετάβαση προς την ενηλικίωση, ψυχική και κοινωνική.
Εν κατακλείδι, η πολιτική, μάλλον η εκλογική στάση των νέων κατά την 7η Μαρτίου δεν μπορεί να προεξοφληθεί. Οι πιο στρατευμένοι και μαχητικοί θα κινηθούν προς τα αριστερά ή το άκυρο? αλλά οι πολλοί, οι αδιάγνωστοι, θα επηρεαστούν εκλογικά από το άγχος της εργασίας, από τους «συγκάτοικους» γονείς τους, από το κλίμα της κοινότητας-παρέας, ίσως και από κάποιες συμβολικές αναπαραστάσεις.
Η υλική συνθήκη όμως και το μικροκοινωνικό περιβάλλον, σύμφωνα με τα εμπειρικά δεδομένα, φαίνεται να είναι οι ισχυρότεροι παράγοντες επηρεασμού.