Δεν υπήρξα ποτέ αντικομμουνιστής…
Οι σχέσεις μου με την Αριστερά ήταν πάντοτε άριστες. Στην Κρήτη κατά την κατοχή κάναμε δύο συμφωνίες με την ΕΑΜική αντίσταση, στη μια μάλιστα συνομιλητής μου ήταν ο Μιλτιάδης Πορφυρογένης. Οι συμφωνίες αυτές έσωσαν την Κρήτη από τον εμφύλιο πόλεμο κατά την κατοχή. Ισως ήταν η μοναδική περιοχή της Ελλάδας που δεν γνώρισε τότε εμφύλιο πόλεμο. Τον γνώρισε αργότερα κατά την περίοδο 1946-50, αλλά και πάλι σε περιορισμένη έκταση. Ακολουθήσαμε πάντοτε κατευναστική πολιτική και αμνηστεύσαμε ακόμη και ποινικά αδικήματα, ώστε οι φυγόδικοι να μην περάσουν στους αντάρτες. Μαζί με τον Σοφοκλή Βενιζέλο καταφέραμε να εξαιρεθεί η Κρήτη και να μη γίνουν εκτελέσεις. Σώθηκαν πολλοί κομμουνιστές, καταδικασμένοι σε θάνατο. Και το 1966 η δική μας κυβέρνηση, του Στέφανου Στεφανόπουλου, αποφυλάκισε από την Αίγινα τους τελευταίους 100 κρατουμένους, μεταξύ των οποίων και ο Χαρίλαος Φλωράκης.
Δεν υπήρξα ποτέ αντικομμουνιστής, όπως ήταν ο Γεώργιος Παπανδρέου, ίσως επειδή προσωπικά ενεπλάκη στη Μέση Ανατολή και στα Δεκεμβριανά. Αντικομμουνιστής στην ουσία ήταν και ο Ανδρέας. Ποτέ δεν είχε σοβαρή επαφή με την ηγεσία της Αριστεράς, την οποία μάλλον απεχθανόταν. Ηθελε απλώς να αποσπάσει τους οπαδούς της Αριστεράς, πράγμα που μερικώς το κατόρθωσε με διάφορα συνθήματα.
Οχι δεν υπήρξα ποτέ δογματικά αντικομμουνιστής. Απλώς δεν ήμουνα ποτέ κομμουνιστής, ούτε συνοδοιπόρος, ούτε «σοσιαλιστής της μόδας», όπως πολλοί εμφανίσθηκαν μετά το 1974, ακόμη και ο Γεώργιος Μαύρος και ο Ιωάννης Ζίγδης. Εχω την ικανοποίηση ότι μπήκα στην πολιτική φιλελεύθερος και φιλελεύθερος φεύγω, ακολουθώντας το μεγάλο φιλελεύθερο ρεύμα του Ελευθερίου Βενιζέλου, το οποίο διατρέχει τη νεοελληνική ιστορία και φτάνει ώς τις μέρες μας. Την εποχή του ο Ελευθέριος Βενιζέλος κατάφερε ν’ απελευθερώσει τις ανερχόμενες φιλελεύθερες δυνάμεις. Οι φιλελεύθερες δυνάμεις είναι και σήμερα η κοινωνική πρωτοπορία, αλλά είναι καθηλωμένες από χίλιες δεσμεύσεις.
– Μήπως η Ν.Δ. σήμερα φοβάται να πει ότι είναι μια φιλελεύθερη δημοκρατική παράταξη;
– Στην τριετία 1990-93 ακολούθησα ως πρωθυπουργός καθαρή φιλελεύθερη πολιτική, με πολλές ρήξεις. Ισως ήταν σφάλμα μου, ζητούσα από τον λαό περισσότερα από όσα μπορεί να αντέξει. Ακολουθώντας φιλελεύθερη πολιτική η Ν.Δ. είναι παράλληλα υποχρεωμένη να σεβαστεί καταστάσεις και συνήθειες παγιωμένες από χρόνια. Δεν μπορεί να τα αλλάξει όλα μαζί. Θα αλλάξουν όλα, όταν οι μισθωτοί αρχίζουν να διαπιστώνουν με την πείρα τους ότι η φιλελεύθερη πολιτική τούς συμφέρει.
Οι σχέσεις μου με την Αριστερά ήταν πάντοτε καλές, γιατί ήταν καθαρές και ειλικρινείς. Γνωρίζαμε καλά τι θέλει ο ένας και τι θέλει ο άλλος και ποια ήταν τα αμετάθετα όρια της μεταξύ μας συμφωνίας. Οταν συμφωνήσαμε με τον Χαρίλαο Φλωράκη τη συνεργασία του 1989, ξέραμε καλά ποιος είναι ο ένας και ποιος είναι ο άλλος και μέχρι πού θα μπορούσε να φτάσει η συμφωνία μας.
Συνομιλώντας με την Αριστερά, ήδη από την εποχή της κατοχής έμαθα τον διάλογο και την αξία του. Δεν είναι πάντοτε εύκολος ο διάλογος, αλλά είναι βασική μέθοδος πολιτικής δράσης. Απαιτεί υπομονή, ειλικρίνεια και σεβασμό του άλλου. Με τον Χαρίλαο Φλωράκη πολλές φορές φτάναμε σε αδιέξοδο και τότε με υπομονή, απλά και λογικά, του εξηγούσα τη θέση μου.
– Επειδή και πάλι αναφερθήκατε στον Ελευθέριο Βενιζέλο, πώς εκτιμάτε την προσωπικότητά του, την πολιτική του και πόσο σας επηρέασε.
– Οταν τον γνώρισα ήμουν παιδί και δεν μπορούσα να αξιολογήσω την προσωπικότητά του. Τότε μάλιστα ανέλαβε και τα έξοδα των σπουδών μου, αλλά ύστερα από λίγο πέθανε. Την προσωπικότητά του τη μελέτησα αργότερα. Ηταν ο πολιτικός που ήξερε να επιβάλλεται, χωρίς να λέει ποτέ ψέματα στον λαό. O ίδιος έλεγε ότι λέει την αλήθεια και προς τα πάνω, προς τους άρχοντες (που είναι εύκολο) και προς τα κάτω, προς τον λαό (που είναι δύσκολο). Πεποίθησή μου είναι ότι ο λαός αντέχει την αλήθεια πολύ περισσότερο απ’ ό,τι υποθέτουν οι πολιτικοί. Αρκεί να του την εξηγήσεις με υπομονή, απλά και λογικά.
Η πολιτική του Βενιζέλου είχε δύο σταθερούς άξονες, που δημιούργησαν συνέχεια και παράδοση και για τους αντιπάλους του: Τον σταθερό προσανατολισμό στη Δύση ως άξονα της εξωτερικής πολιτικής και την απελευθέρωση των φιλελευθέρων δυνάμεων, όπως είπα ήδη, την προώθηση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας ως άξονα της εσωτερικής πολιτικής. Νομίζω ότι οι άξονες αυτοί ισχύουν και σήμερα. Αμέσως μετά τον θάνατο του Ελευθερίου Βενιζέλου, ο αντίπαλός του, ο Ιωάννης Μεταξάς, δήλωνε ευθαρσώς ότι υιοθετεί την εξωτερική πολιτική του Βενιζέλου.
Εμείς οι Φιλελεύθεροι ήμαστε εναντίον της δικτατορίας του Μεταξά και κάναμε ό,τι μπορούσαμε. Το 1938 εξερράγη στα Χανιά κίνημα με επικεφαλής τον αδελφό του πατέρα μου. Βεβαίως απέτυχε και οι πρωτεργάτες πήραν τα βουνά. O Μεταξάς και ο Μανιαδάκης ήσαν ευφυείς άνθρωποι. Δεν έστειλαν αποσπάσματα να τους εξοντώσουν. Τους άφησαν εκεί μερικές εβδομάδες και κατόπιν έστειλαν ένα καΐκι να τους μεταφέρει στην Κύπρο, όπου το 1941 πέθανε ο θείος μου από καρκίνο. Αργότερα, ως υπουργός πια, μετέφερα τα οστά του στην Κρήτη.
Στη δικτατορία του Μεταξά ήμουν φοιτητής και μάλιστα καλός φοιτητής, συναγωνιζόμαστε με τον Γιάγκο Πεσμαζόγλου για την πρώτη θέση. Μας απασχολούσε πολύ το φαινόμενο του ναζισμού και του φασισμού και κάναμε ό,τι μπορούσαμε. Ομως, όταν κηρύχθηκε ο πόλεμος πήγαμε όλοι να πολεμήσουμε με ενθουσιασμό, υπό την ηγεσία του Μεταξά. Οφείλω να ομολογήσω ότι, στρατιωτικά, ετοίμασε καλά τη χώρα για να αντιμετωπίσει την ιταλική επίθεση. Ισως δεν προσπάθησε να την αποφύγει και να κρατήσει την Ελλάδα έξω από τον πόλεμο. Δεν είναι βέβαιο ότι θα το πετύχαινε, αλλά ο Ελευθέριος Βενιζέλος θα το προσπαθούσε.
– Αποδίδετε κάποια ευθύνη στον Βενιζέλο για τη Μικρασιατική Καταστροφή;
– Ναι! Ηταν ένα παράτολμο εγχείρημα. Πιστεύω ότι αν ο Βενιζέλος παρέμενε στην εξουσία θα το χειριζόταν επιτυχώς ή εν πάση περιπτώσει διαφορετικά και καλύτερα από τους αντιπάλους του. Το λάθος του ήταν ότι προκήρυξε εκλογές το 1920 και τις έχασε. Μπορούσε να αποφύγει την εκλογική αναμέτρηση εκείνη τη στιγμή, ούτως ή άλλως η κυβέρνησή του βρισκόταν από καιρό εκτός συνταγματικής νομιμότητας. O λαός ήταν κουρασμένος από τους συνεχείς πολέμους και έχασε τις εκλογές. Ζητούσε από τον λαό περισσότερα από όσα μπορούσε να αντέξει.
Την αποχώρηση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη θα την αισθανθεί περισσότερο η Βουλή. Ηταν αναμφισβήτητα ο επιφανέστερος κοινοβουλευτικός πολιτικός, απορρίπτοντας ταυτόχρονα την «ξύλινη», μεγαλόστομη και κλισαρισμένη πολιτική ρητορεία. Οι παρεμβάσεις του στη συζήτηση των νομοσχεδίων είναι καίριες και ουσιαστικές. Κάποιος συνάδελφος άλλης εφημερίδας, ο Γιώργος ο Βότσης, τον χαρακτήρισε «κέρβερο του Κοινοβουλίου», όχι γιατί υπήρξε αυστηρός και «άγριος», αλλά γιατί με τη μεγάλη πείρα του αποκάλυπτε τα κενά και τα ελαττώματα των νομοσχεδίων, οφειλόμενα άλλοτε σε προχειρότητα και άλλοτε σε σκοπιμότητα, που θα μπορούσαν να προκαλέσουν ανωμαλίες, διλήμματα και ανισότητες.
Πιστεύει ότι το Κοινοβούλιο είναι το κέντρο της πολιτικής ζωής και ότι η έκπτωση της τελευταίας συνοδεύεται πάντοτε από έκπτωση του Κοινοβουλίου. Είναι και ο μόνος χώρος εθνικού διαλόγου, όπου κυβέρνηση και αντιπολίτευση συμμετέχουν ισότιμα.
Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης έχει ισχυρότατο ένστικτο επιβίωσης. Μετά το 1974 κανείς δεν πίστευε ότι θα επιβιώσει πολιτικά. Οχι μόνο επιβίωσε, αλλά αναδείχθηκε αρχηγός παρατάξεως, στην οποία έβαλε τη σφραγίδα του. H Ν.Δ. που παρέλαβε λίγη ομοιότητα έχει με τη σημερινή Ν.Δ., τη «φιλελεύθερη δημοκρατική παράταξη», όπως δικαίως αυτοχαρακτηρίζεται. Και οδήγησε την παράταξή του σε νίκη, στην πρώτη νίκη επί του ισχυρού ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου…