Και ξαφνικά, η «εκλογή από το λαό» μέσω της οποίας επιθυμεί ο Γιώργος Παπανδρέου να αναλάβει το ΠΑΣΟΚ δίνοντας «μεταδημοκρατικό», δημοψηφισματικό χαρακτήρα σε μια καθαρά εσωκομματική διαδικασία, γεννάει ένα ερώτημα: Τι προβλέπει το Σύνταγμα; H απάντηση είναι ότι το Σύνταγμα ρυθμίζει το θέμα κατά τρόπο ασαφή, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει και ότι δεν υπάρχουν αρχές στις οποίες πρέπει να υπακούει μια εκλογή προέδρου κόμματος. Αυτό υποστηρίζει η μεταξύ των ελαχίστων συνταγματολόγων στη χώρα που έχουν ειδικευθεί στα θέματα λειτουργίας των κομμάτων, αναπληρώτρια καθηγήτρια του Συνταγματικού Δικαίου του Παντείου Πανεπιστημίου Πηνελόπη Φουντεδάκη.
Σύμφωνα με την κ. Φουντεδάκη, σε συνταγματικό επίπεδο όλοι συμφωνούν στο ότι δεν υπάρχει συγκεκριμένο μοντέλο, το οποίο οφείλουν να ακολουθούν τα κόμματα ως προς τον τρόπο οργάνωσής τους. Το κάθε κόμμα επιλέγει το ίδιο πώς θα οργανωθεί και θα λειτουργεί. Επίσης, όμως, όλοι συμφωνούν στη διαπίστωση ότι τα ίδια τα πολιτικά κόμματα θέλουν να εμφανίζουν τις εσωκομματικές τους διαδικασίες και κυρίως την ανάδειξη του αρχηγού τους πάντα ως δημοκρατικές. Δηλαδή, τα κόμματα συμπεριφέρονται ωσάν να υπήρχε συνταγματικός κανόνας. Και δεν το κάνουν τυχαία, αλλά, επειδή θεωρούν ότι η συμμετοχή τους στο δημόσιο βίο πρέπει να εμπεριέχει όσο το δυνατόν μεγαλύτερη δημοκρατική αξιοπιστία σχετικά με τη δράση τους.
Ακόμα, γίνεται γενικά δεκτό ότι το καταστατικό κάθε κόμματος δεν αποτελεί νόμο με κυρώσεις, που να επιβάλλονται κατά τρόπο νομικό όταν αυτό παραβιάζεται. Το καταστατικό θα πρέπει να νοηθεί ως ένα εσωτερικό νομικό κείμενο, το οποίο παράγει πολιτικές δεσμεύσεις τόσο για τα όργανα που προβλέπει όσο και για τα ίδια τα μέλη του κόμματος – βέβαια, εν προκειμένω, δεν έχουμε ακόμα το καταστατικό εκείνο βάσει του οποίου θα γίνει μια τέτοια εκλογή…
Ετσι, παρά τη νομική αοριστία γύρω από το ζήτημα της εκλογής αρχηγού κόμματος, θα πρέπει να ανατρέξουμε στις πολύ βασικές αρχές, που διέπουν κάθε μορφής δημοκρατική διαδικασία υπό την έννοια της οργάνωσης του «εσωτερικού χώρου» είτε ενός σωματείου, είτε ενός κόμματος, είτε μιας κοινοβουλευτικής ομάδας, είτε ακόμα και ενός κράτους. Και είναι σημαντικό για την προστασία της προαναφερθείσας αξιοπιστίας του ίδιου του κόμματος να προβλέπονται διαδικασίες που να ανταποκρίνονται σε ορισμένες γενικά αποδεκτές αρχές δημοκρατικής λειτουργίας.
Ολα αυτά, σύμφωνα με την κ. Φουντεδάκη, οδηγούν στο συμπέρασμα ότι πρέπει να ληφθούν υπ’ όψιν οι αρχές της δημοκρατίας που διέπουν τα συλλογικά μορφώματα, τις οποίες συναντά κανείς σε άλλα δίκαια, όπως το αστικό. Και σύμφωνα με αυτές θα πρέπει:
α) Να υπάρχει ένα σώμα εκλογέων εκ των προτέρων προσδιορισμένο σε σαφή αριθμό, ώστε να μπορεί να διαμορφωθεί η έννοια της πλειοψηφίας και της μειοψηφίας και με σαφείς ιδιότητες των μελών του.
β) Να τηρείται το καταστατικό κατά την εκλογή και πάντως να μην συμπίπτει χρονικά η αλλαγή του με εκλογή, όπως αναμένεται να γίνει την Κυριακή.
γ) Καθώς εκλογή νοείται πράξη μεταξύ τουλάχιστον δύο υποψηφίων, αυτοί να υπάρχουν, σε αντίθεση με το «τουρκικό πρότυπο» του Κεμάλ Ατατούρκ.
δ) Να υπάρχουν οι προϋποθέσεις ενημέρωσης με τις οποίες οι εκλογείς θα είναι σε θέση να διαμορφώσουν σαφή γνώμη για τους υποψηφίους.
Ειδικότερα δε για ένα πολιτικό κόμμα, συνεχίζει η κ. Φουντεδάκη, η διαδικασία εκλογής σχετίζεται με την ιεράρχηση των οργάνων του. Δηλαδή, είναι προβληματική η εξίσωση μιας εντελώς αφηρημένης και ανεπεξέργαστης έννοιας «φίλου» με αυτήν του μέλους, για την οποία προβλέπονται δεδομένα δικαιώματα και υποχρεώσεις… Αποτελεί βεβαίως «ερώτημα» αν όλα τα παραπάνω πληρούνται στην υπόθεση της εκλογής του επόμενου προέδρου του ΠΑΣΟΚ.