Κάποτε ο κόσμος συνέρρεε στις πλατείες για να διαδηλώσει παθιασμένα τις πολιτικές του πεποιθήσεις. Σήμερα οι εμπλεκόμενοι με την πολιτική συρρέουν στα παράθυρα της τηλεοπτικής, εικονικής πραγματικότητας. Στη διάρκεια 30 χρόνων μεταπολιτευτικής ζωής έχει διανυθεί μεγάλη απόσταση από την ντουντούκα, το φέιγ βολάν και τον πόλεμο της αφίσας στη δημοσκόπηση, την τηλεοπτική προεκλογική εκστρατεία, το «ντιμπέιτ». Τα συνθήματα που γεννούσε ο κόσμος σε συγκεντρώσεις υψηλής αδρεναλίνης και εξέφραζαν τον πολιτικό σφυγμό της εποχής, έχουν δώσει τη θέση τους στα κατασκευάσματα των κομματικών γραφείων και των ειδικών της επικοινωνίας. Ομως, το σύνθημα φέρει πάντα την «εσάνς» του αιτούμενου κάθε προεκλογικής περιόδου -είτε εκφράζεται πηγαία από το πλήθος είτε διατυπώνεται έντεχνα από τους ωτακουστές του κοινού αισθήματος.
Νοέμβριος 1974: Λαοθάλασσες στους δρόμους. Ακρα πολιτικοποίηση. Ενας για χρόνια καταπιεσμένος λαός ονειρεύεται να εκπληρώσει οράματα. O αυτοεξόριστος στο Παρίσι Κωνσταντίνος Καραμανλής επιστρέφει ως σωτήρας. Προμετωπίδα: «Καραμανλής ή τανκς». Στη μεγάλη προεκλογική συγκέντρωση της 15ης Νοεμβρίου οι οπαδοί της Ν.Δ. φωνάζουν «Καραμανλής, Καραμανλής, το καμάρι της Ελλάδος και του έθνους η ελπίς», «Κώστα προχώρα, σώσε τη χώρα». Αιτείται κάθαρση της δημόσιας ζωής, τιμωρία των ενόχων της επταετίας, επίλυση του Κυπριακού: «Δεν περνά ο φασισμός» (Ενωμένη Αριστερά). «Δώστε τη χούντα στο λαό» (νεοϊδρυθέν ΠΑΣΟΚ). «Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία» (Ενωση Κέντρου). Οι οπαδοί του Γιώργου Μαύρου, που λέει ναι στην EOK και όχι στο NATO, ζητούν «Μαύρος και Ανδρέας να κάνουνε κυβέρνηση» και «Ανδρέα έλα μαζί», ενώ ο A. Παπανδρέου αντιμάχεται το όργανο των «ντόπιων και ξένων συμφερόντων», τη νέα δεξιά του K. Καραμανλή. Στους οπαδούς του κυοφορείται το όραμα για «μια Ελλάδα που να ανήκει στους Ελληνες». O Ηλίας Ηλιού ηγείται της συσπειρωμένης Αριστεράς (τιμωρία των χουντικών, γενική αμνηστία για τα προ του ’67, όχι το NATO, έξω οι βάσεις).
«Η μεγάλη εγγύηση»
Νοέμβριος 1977: Ενα πολιτικό καζάνι που βράζει η Ελλάδα, με πλήθος κινημάτων. O K. Καραμανλής ζητεί ανανέωση της εντολής «εν λευκώ» και κατέρχεται στις εκλογές με βασικό σύνθημα: «Ν.Δ. H Μεγάλη Εγγύηση» -«Το 1974 η Ν.Δ. ήταν η μεγάλη ελπίδα και σήμερα είναι η μεγάλη εγγύηση». Το ΠΑΣΟΚ κατεβαίνει στις εκλογές με έμβλημα τον πράσινο ανατέλλοντα ήλιο και προτάσσει «EOK, ΗΠΑ και NATO το ίδιο συνδικάτο» και «Εξω οι βάσεις του θανάτου». Συνθήματα που μοιάζουν σε μεγάλο βαθμό με αυτά του νόμιμου πλέον KKE: «Εξω από το NATO» και «Οχι στις βάσεις». H Ενωση Κέντρου, με έμβλημά της τον θρυλικό σκούφο της Δημοκρατίας λέει «Ναι στην EOK, όχι στο ΝΑΤΟ».
Στο υποθετικό ερώτημα «Σε ποιον ανήκει τελικά η Ελλάδα;» η Ν.Δ. απαντά «H Ελλάδα ανήκει στη Δύση», το ΠΑΣΟΚ «H Ελλάδα ανήκει στους Ελληνες» και η Ενωση Κέντρου «H Ελλάδα δεν ανήκει σε κανέναν»…
Οκτώβριος 1981: Ενα κλίμα… αλλαγής πλανάται στην ατμόσφαιρα και κάθε κόμμα τη μεταφράζει με τον δικό του τρόπο: «H Ν.Δ. κάνει τη μεγάλη αλλαγή», «Ψήφο στο ΠΑΣΟΚ, ναι στην αλλαγή», «KKE αλλαγή, δεύτερη κατανομή». Τα κόμματα δίνουν τη μάχη των μεγαφώνων. Από αυτά της Ν.Δ. στο ζαχαροπλαστείο Ζοnar’s ακούγεται: «Θα συνεχίσει η χώρα μας να είναι δημοκρατική και μετά τις 18 Οκτωβρίου; Αυτό θα εξαρτηθεί από την ψήφο σου». Τα μεγάφωνα του ΠΑΣΟΚ ανταπαντούν: «Στις 18 Οκτωβρίου οι πολίτες υπογράφουν τη ληξιαρχική πράξη για το τέλος μιας πολύχρονης αντιλαϊκής πολιτικής. Στις 18 Οκτωβρίου ο λαός θα δώσει το «παρών» στο δικό του ραντεβού με την Ιστορία». H Ν.Δ. προτάσσει μια αφίσα με την ελληνική οικογένεια, σε γαλάζιο φόντο και το σύνθημα «Νέα Δημοκρατία για πάντα Δημοκρατία». O Μανόλης Γλέζος, ο Ηλίας Ηλιού, ο Γιώργος Μαύρος συμπαρατάσσονται με το ΠΑΣΟΚ. «O λαός θέλει, το ΠΑΣΟΚ μπορεί να φέρει την αλλαγή» λέει ο A. Παπανδρέου στην προεκλογική συγκέντρωση που ενώνει το Σύνταγμα με την Ομόνοια, ενσωματώνοντας αριστοτεχνικώς στους λόγους του τα συνθήματα των συγκεντρωμένων: «Εμπρός Ανδρέα για μια Ελλάδα νέα», «O λαός απαντά όχι πια στη Δεξιά», «Αλλαγή-αλλαγή λαϊκή συμμετοχή». O Λουί Αραγκόν καταφθάνει στην Αθήνα στο πλευρό του KKE. «Δημοκρατική συνεργασία, όχι άλλο ’63», «Δυνατή Αριστερά με το KKE μπροστά» φωνάζουν οι οπαδοί του.
Ιούνιος 1985: Νόμος-πλαίσιο για τα AEI, καταλήψεις στο Χημείο και τη Νομική, άρθρο 4 στο νόμο για τον συνδικαλισμό, υπόθεση Τσουτσουβή… O αρχηγός της Ν.Δ. Κων. Μητσοτάκης αμφισβητεί τη νομιμότητα της εκλογής του Χρήστου Σαρτζετάκη στον προεδρικό θώκο. «Κάτω η χούντα του ΠΑΣΟΚ», «Εθνάρχης είναι ο Καραμανλής» φωνάζουν οι οπαδοί της Ν.Δ. και οι οπαδοί του ΠΑΣΟΚ ανταπαντούν «Δεξιά σημαίνει Ελλάδα πουλημένη». Τα αριστερά κόμματα κατηγορούν την κυβέρνηση για δικομματισμό και το KKE επαναφέρει το σύνθημα «Τι Πλαστήρας, τι Παπάγος».
Ιούνιος 1989: Το ΠΑΣΟΚ προσέρχεται στις εκλογές βαθιά τραυματισμένο: «κοριοί» και υπόθεση Τόμπρα, Χέρφιλντ, Δήμητρα Λιάνη, σκάνδαλο Κοσκωτά. «Μαζί» και «Το ΠΑΣΟΚ είναι εδώ, με ειλικρίνεια και συνέπεια για την ανάπτυξη και την αλλαγή» συνθηματολογεί και η Ν.Δ. προτάσσει: «Αξίζουμε μια καλύτερη ζωή», «Το παρελθόν διχάζει. Το μέλλον μας ενώνει. Ωρα για δουλειά και ενότητα». O Συνασπισμός προβάλλει σαν καταλύτης την «Κάθαρση». Στις δημοσκοπήσεις διαπιστώνεται ότι οι νέοι δεν ενδιαφέρονται για την πολιτική.
Νοέμβριος 1989: Εντονη πολιτική οξύτητα μεταξύ των κομμάτων της συμπολίτευσης (Ν.Δ. – Αριστερά) και της αντιπολίτευσης. Δολοφονία του Π. Μπακογιάννη, παραπομπή στη Δικαιοσύνη του A. Παπανδρέου. Σήψη και παρατεταμένη προεκλογική περίοδος επιφέρει κόπωση στους πολίτες. Ερχεται το τέλος των συγκεντρώσεων. H μάχη της ντουντούκας και της αφισοκόλλησης αποτελεί παρελθόν. Αρχίζει η εποχή της τηλεοπτικής, πολιτικής διαφήμισης: «Ξεπεράσαμε το παρελθόν για να κτίσουμε το μέλλον» λέει η Ν.Δ. και το ΠΑΣΟΚ προτείνει «Συμπαράταξη» για μια «Νέα Πορεία». O Συνασπισμός ζητεί «Κάθαρση, Διαφάνεια, Ανεξάρτηση Δικαιοσύνη». Στις 23 Νοεμβρίου συγκροτείται η οικουμενική κυβέρνηση του Ξενοφώντα Ζολώτα.
Απρίλιος 1990: Το ΠΑΣΟΚ απομακρύνεται από τη μαγική λέξη «Αλλαγή» και μιλά για «Συνεργασία, Εκσυγχρονισμό, Ανάπτυξη, Σταθερότητα». H Ν.Δ. αναρωτιέται στη φωτογραφία του κατεδαφισμένου τείχους του Βερολίνου: «O κόσμος αλλάζει. Εμείς;» και εισάγει την αρνητική διαφήμιση: «Το ΠΑΣΟΚ συνιστά για σκανδαλώδη γεύση… γιουγκοσλαβικό καλαμπόκι» (το ομώνυμο σκάνδαλο), «Το ΠΑΣΟΚ συνιστά… ενισχύστε τις ελβετικές τράπεζες» (υπόθεση Κουτσόγιωργα).
Οκτώβριος 1993: Κόντρα Ν.Δ. – Σαμαρά, Σκοπιανό, ιδιωτικοποιήσεις, οικονομική πολιτική πλήττουν την εικόνα της Ν.Δ. «H Ελλάδα ψηφίζει ελπίδα» δηλώνει ο A. Παπανδρέου. «Εμπρός και όχι πίσω. H Ελλάδα δεν γυρίζει πίσω» διακηρύσσει η Ν.Δ. «Αριστερά με νέο πρόσωπο» προτείνει ο ΣΥΝ. H αρνητική τηλεοπτική διαφήμιση δίνει και παίρνει: «Τσοβόλα δώστα όλα» (Ν.Δ.). «H Ελλάδα είναι αδιαπραγμάτευτη. H Ν.Δ. βλάπτει την υγεία» (απάντηση του ΠΑΣΟΚ σε διαφήμιση για την υγεία του A. Παπανδρέου).
Σεπτέμβριος 1996: Οι πρώτες εκλογές του καναπέ. Πλέον λείπουν από το «εκλογικό σανίδι» δύο σημαντικοί πολιτικοί άνδρες: οι K. Καραμανλής και A. Παπανδρέου. ΠΑΣΟΚ και Ν.Δ. αποδέχονται το πρόγραμμα Σύγκλισης και η ελληνική οικονομία τρέχει να το προλάβει ασθμαίνοντας. Οι παγιωμένες κομματικές και ιδεολογικές ταυτότητες δείχνουν να υποχωρούν. Το ΠΑΣΟΚ υπόσχεται «Νέα Εποχή, Μεγάλη Νίκη», η Ν.Δ. λέει ότι «Είναι ώρα για δουλειά», το KKE εμμένει «Αντεπίθεση λαέ με ισχυρό KKE», ο Τσοβόλας θυμίζει ότι «Είμαστε εδώ…» και ο N. Κωνσταντόπουλος προτάσσει: «Κοιτάξτε μας στα μάτια και ψηφίστε. H Βουλή είναι μόνο η αρχή».
Πλεονέκτημα
Απρίλιος 2000: Το ΠΑΣΟΚ με κυρίαρχο σύνθημα «Ολοι Μαζί δημιουργούμε τη Νέα Ελλάδα» προτάσσει ως συγκριτικό πλεονέκτημα την πορεία της χώρας προς την ONE. Ευαγγελιζόμενο την ψευδεπίγραφη άνοδο του Χρηματιστηρίου υπόσχεται «Ανάπτυξη και καλύτερη ζωή για όλους». O αρχηγός της Ν.Δ. προσπαθεί να διαγράψει ό,τι αρνητικό θυμίζει τη δεξιά παράταξη και επικεντρώνει την προεκλογική του εκστρατεία στην καθημερινότητα. «Ολοι μαζί μπορούμε καλύτερα» και «Υπάρχει καλύτερη Ελλάδα και τη θέλουμε» είναι τα κύρια συνθήματα του κόμματος. Οι ψηφοφόροι δεν προσέχουν πλέον το περιεχόμενο των πολιτικών ομιλιών, αλλά περισσότερο το «στιλ» των υποψηφίων. Οι σταρ του τηλεοπτικού φακού αναδεικνύονται οι μεγάλοι νικητές των ψηφοδελτίων.
Μάρτιος 2004: Οι παραδοσιακοί αναλυτές πιστοποιούν το «τέλος των κομμάτων». Οι Ελληνες δεν εμπιστεύονται πλέον την πολιτική και τους πολιτικούς. H δυσαρέσκεια είναι δεδομένη και η διαφθορά βρίσκεται στο επίκεντρο της κομματικής αντιπαράθεσης. Οι επίγονοι K. Καραμανλής και Γ. Παπανδρέου μονοπωλούν το προεκλογικό παιχνίδι. «Τολμάμε, Προχωράμε, Αλλάζουμε» δηλώνει το ΠΑΣΟΚ και η Ν.Δ. συμπληρώνει: «O τόπος χρειάζεται πολιτική αλλαγή», «Νέα Πολιτική, Καλύτερη Ζωή».