Κανένας δεν αμφισβητεί πλέον ότι ο νέος αρχηγός του ΠΑΣΟΚ Γ. Παπανδρέου επιχειρεί μια ριζική μετάλλαξη τού μέχρι σήμερα κυβερνώντος κόμματος, η οποία φθάνει μέχρι την πλήρη κατάλυση των ιδεολογικών και πολιτικών του αρχών και την απόρριψη ακόμη και του ονόματος και, φυσικά, των συμβόλων του.
Είναι επίσης ηλίου φαεινότερον ότι σε περίπτωση εκλογικής νίκης του ΠΑΣΟΚ, αυτή η διαδικασία κατεδάφισης του «υπαρκτού ΠΑΣΟΚ» θα προσλάβει καταιγιστικούς ρυθμούς και θα υλοποιηθεί χωρίς την προβολή της παραμικρής αντίστασης.
Δεδομένου, όμως, ότι η πιθανότητα εκλογικής επικράτησης απομακρύνεται όλο και περισσότερο ως ενδεχόμενο, όλο το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στην εξέταση της εσωκομματικής κατάστασης στο ΠΑΣΟΚ μετά τη διαγραφόμενη ήττα, με κύριο άξονα την απαίτηση στο ερώτημα: υπάρχει περίπτωση ο συσχετισμός δυνάμεων που θα προκύψει μέσα στο ΠΑΣΟΚ μετά την ήττα στις εκλογές, να επιτρέψει την ανατροπή των σχεδίων του Γ. Παπανδρέου; Να γλιτώσει, δηλαδή, το ΠΑΣΟΚ -και το ελληνικό πολιτικό σύστημα- από την τραγική αμερικανοποίηση που του επιφυλάσσει ο νέος ηγέτης του ή αυτή η πορεία είναι πλέον αμετάκλητη, χωρίς επιστροφή;
Η απόπειρα μεθοδικής αναζήτησης μιας απάντησης δεν μπορεί παρά να αρχίσει από την επισήμανση των παραγόντων που έφεραν και στηρίζουν στην αρχηγία του ΠΑΣΟΚ τον Γ. Παπανδρέου. Εν πρώτοις υπήρξε μία στενότατου κύκλου απόφαση και καθαρά πραξικοπηματική αρχική επιβολή του ως ηγέτη του ΠΑΣΟΚ εκ των άνω.
Αμέσως σημειώθηκε μια εκπληκτική, παντελής απουσία αντιδράσεων από όλους τους επίδοξους δελφίνους και τα «πρωτοκλασάτα» στελέχη του ΠΑΣΟΚ. Με μοναδικό δέλεαρ τη διατήρηση της εξουσίας, έστω και μέσω της ταπεινωτικής προσωπικής τους υποβάθμισης, οι «δημογέροντες» της ιστορικής ηγεσίας του ΠΑΣΟΚ προσέφεραν στον Γ. Παπανδρέου «ντε φάκτο» το πρώτο και κρισιμότερο κεφάλαιο νομιμοποίησής του, στην πιο καθοριστική στιγμή, παραλύοντας κάθε σκέψη αντίδρασης στην επιβολή του ως αρχηγού του ΠΑΣΟΚ. Βάση της στάσης τους, η εξουσία.
Χωρίς συνεκτικό ιστό
Το θέμα της αμφισβήτησης ή όχι της ηγεσίας κρίθηκε από την αμαχητί παράδοση των δελφίνων. Το ζήτημα όμως της δημιουργίας πολιτικής δυναμικής και νομιμοποίησης του Γ. Παπανδρέου στη βάση του ΠΑΣΟΚ κρίθηκε από έναν απροσδόκητο παράγοντα: την εθελοντική, μαζική συστράτευση και κινητοποίηση εκπληκτικής έντασης και απίστευτης πολιτικής ευρύτητας όλων των «ριγμένων» του ΠΑΣΟΚ, σε όποια πτέρυγά του και αν ανήκαν – προεδρική, εθνικοπατριωτική, αριστερή, εκσυγχρονιστική… Ολοι αυτοί πίστεψαν πως ήταν η χρυσή ευκαιρία τους να ξαναμπούν στο πολιτικό παιχνίδι σε κεντρικούς ρόλους. Αυτοί όργωσαν κυριολεκτικά την Ελλάδα υπέρ του Γ. Παπανδρέου και ο μαχητικός ενθουσιασμός τους συνεπήρε όλο το ΠΑΣΟΚ, το «ανέστησε» πολιτικά και το έκανε να πιστέψει στη νίκη, την ώρα που είχε υποταχθεί στην ιδέα της συντριβής. Βάσει της στάσης τους, η επιστροφή στο παιχνίδι εξουσίας.
Ετσι επιτεύχθηκε η ευρύτατη εκ των υστέρων νομιμοποίηση του Γ. Παπανδρέου και από τα κάτω, μέσω της επικύρωσης της εκλογής του από εκατοντάδες χιλιάδες ψηφοφόρους του ΠΑΣΟΚ. Βάσει της κινητοποίησής τους, η ελπίδα εκλογικής νίκης.
Σε περίπτωση ήττας, όμως, όλος ο συνεκτικός ιστός σχίζεται. Οι δελφίνοι βρίσκονται εκτός εξουσίας, οι «ριγμένοι» παραμένουν στο περιθώριο, οι οπαδοί του ΠΑΣΟΚ χάνουν τη νίκη και τα εξ αυτής οφέλη στον μικρόκοσμό τους που προσδοκούσαν.
Οι μόνοι που απομένουν υπέρ του Γ. Παπανδρέου είναι οι εσωτερικοί, εξωθεσμικοί και εξωτερικοί κύκλοι που αρχικά τον προώθησαν στην εξουσία. Αρκεί η αναμφισβήτητα μεγάλη ισχύς τους, χωρίς όμως τον συνεκτικό ιστό της εξουσίας για το ΠΑΣΟΚ, για να συνεχιστεί η υλοποίηση της γραμμής Γ. Παπανδρέου και από τις θέσεις της αντιπολίτευσης;
Προσωπική ήττα
Ενα ακόμη σοβαρότατο επιβαρυντικό στοιχείο κατά του Γ. Παπανδρέου είναι ότι η πιθανή ήττα του ΠΑΣΟΚ χρεώνεται αποκλειστικά στον ίδιον προσωπικά, όχι στο ΠΑΣΟΚ ή στον K. Σημίτη. O εξαιρετικά κραυγαλέος τρόπος με τον οποίον παραμέρισε όλα τα στελέχη του ΠΑΣΟΚ, μη επιτρέποντας σε κανέναν να εμφανισθεί π.χ. στο βήμα μαζί του, η απόλυτη συγκέντρωση όλων των εξουσιών στα χέρια του δίκην ελέω Θεού μονάρχη, ναι μεν εδραίωσαν την κυριαρχία του, αλλά και συγκέντρωσαν αποκλειστικά στο πρόσωπό του τις ευθύνες.
Υπό αυτό το πρίσμα, μια επιφανειακή ανάλυση θα κατέληγε εύκολα στο συμπέρασμα ότι από τις 8 Μαρτίου θα αρχίσει έντονη αμφισβήτηση του Γ. Παπανδρέου.
Τα πράγματα όμως δεν είναι τόσο απλά. Κατ’ αρχήν, αν η ήττα είναι περιορισμένη, με διαφορά κάτω των τριών εκατοστιαίων μονάδων, η φρούδα ελπίδα ανακατάληψης της εξουσίας τον Μάιο του 2005 μέσω του μπλοκαρίσματος της εκλογής Προέδρου της Δημοκρατίας και της πρόκλησης βουλευτικών εκλογών, είναι ικανή να κατασιγάσει κάθε αντίδραση άξια λόγου.
Επειτα, ποιος θα τολμήσει να τον αμφισβητήσει; Ολα τα πρωτοκλασάτα στελέχη του ΠΑΣΟΚ, από τον Θ. Πάγκαλο και τον Ευ. Βενιζέλο έως τον K. Σκανδαλίδη ή τον Γ. Παπαντωνίου αυτοδιεσύρθησαν δημοσίως, καθώς έσπευσαν από τηλεοράσεως να υπερασπίσουν ακόμη και τις πιο ακραίες επιλογές του Γ. Παπανδρέου, όπως ήταν η στρατολόγηση στο ψηφοδέλτιο του ΠΑΣΟΚ είτε των πιο ακραίων νεοφιλελεύθερων υπουργών της δεξιάς κυβέρνησης Μητσοτάκη, όπως οι Στ. Μάνος και A. Ανδριανόπουλος, είτε τέως αριστερών που είχαν πρωτοστατήσει στην παραπομπή σε δίκη για απάτη του ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ και πατέρα του Γ. Παπανδρέου. Με ποιο ηθικό και πολιτικό ανάστημα μπορούν τέτοια άτομα να αμφισβητήσουν τον «πολιτικό πατροκτόνο» υιό Παπανδρέου; Ποιον θα πείσουν;
Πάλι έξω οι «ριγμένοι»
Ούτε οι προθύμως και αυτοβούλως προστρέξαντες «ριγμένοι» είναι δυνατόν να αποτελέσουν εσωκομματική δύναμη αμφισβήτησης, πόσω μάλλον υπολογίσιμη εναλλακτική ηγετική λύση. Οχι μόνο γιατί έχασαν την, χάριν συζητήσεως, υποτιθέμενη «πολιτική τους αθωότητα», αλλά κυρίως επειδή, κατά την ΠΑΣΟΚική ορολογία «έφαγαν πόρτα» στην προσπάθειά τους να γίνουν δεκτοί στο ηγετικό επιτελείο του Γ. Παπανδρέου ως αντάλλαγμα και αναγνώριση των όντως πολύτιμων υπηρεσιών που προσέφεραν στην εδραίωση της ηγεμονίας του.
Οι παροικούντες την πολιτική Ιερουσαλήμ του κλεινού άστεος έζησαν σκηνές απείρου ιλαροτραγικού κάλλους, καθώς διάφοροι παραμελημένοι παρωχημένων ΠΑΣΟΚικών καταστάσεων αυτοδιορίσθηκαν στην αρχή ως «εκπρόσωποι» και «παράγοντες» της ομάδας του Γ. Παπανδρέου, μόλις αυτός τοποθετήθηκε αρχηγός του ΠΑΣΟΚ, για να μετατραπούν στη συνέχεια σε άσπονδους εχθρούς του, μόλις το πολύ κλειστό ηγετικό κλαμπ του Γ. Παπανδρέου τους γύρισε περιφρονητικά την πλάτη και τους απέπεμψε με σκαιό τρόπο.
Και οι μεν περί ων ο λόγος τύποι επανήλθαν στο πολιτικό περιθώριο του ΠΑΣΟΚ, όμως η επιδειχθείσα προθυμία τους να υπηρετήσουν τον Γ. Παπανδρέου, παρά τις υποτιθέμενες έως και αβυσσαλέες πολιτικές διαφορές τους, απαξίωσε δραματικά τις ιδέες και τις θέσεις τους, αφού αυτές απεδείχθησαν ανταλλάξιμες έναντι απλής προσδοκίας συμμετοχής στη νομή της εξουσίας.
Μόνη αντίπαλος η ψήφος
Εν ολίγοις, τώρα πλέον δεν υπάρχουν στο εσωτερικό του ΠΑΣΟΚ συγκροτημένες δυνάμεις που θα τολμούσαν να αμφισβητήσουν τον Γ. Παπανδρέου. Είναι επίσης εξαιρετικά νωρίς για να συγκροτηθούν μέσα στον δικό του ηγετικό κύκλο κέντρα ισχύος ικανά να τον παραμερίσουν αν η συγκυρία τα ευνοήσει, κατά το πρότυπο π.χ. που ακολούθησε ο ίδιος, ο οποίος ανήκε μεν στο στρατόπεδο των «εκσυγχρονιστών», αλλά το κατήργησε εν ριπή οφθαλμού, μόλις τοποθετήθηκε στην ηγεσία. Είναι προφανές ότι ο K. Λαλιώτης, αφού βεβαιώθηκε για την επικείμενη ήττα του ΠΑΣΟΚ, προσχώρησε στο στρατόπεδο του Γ. Παπανδρέου, προκειμένου να είναι σε θέση να παίξει μελλοντικά κάποιο τέτοιο ρόλο εκ των ένδον. Για την ώρα, όμως, οι συνθήκες είναι υπερβολικά ανώριμες.
Είναι αλήθεια, βεβαίως, ότι ο Γ. Παπανδρέου θα υποστεί ακόμη μια μεγάλη εκλογική ήττα σε τρεις μήνες, στις ευρωεκλογές. Αυτές καθαυτές οι ευρωεκλογές έχουν μηδαμινή σημασία, αλλά μια δεύτερη εκλογική ήττα σε τρεις μήνες σηματοδοτεί μια σαφή πολιτική αδυναμία του Γ. Παπανδρέου που του αφαιρεί επιρροή και κύρος.
Ομως, ο πολιτικός ρεαλισμός υπαγορεύει την εκτίμηση ότι ο Γ. Παπανδρέου πολύ δύσκολα θα αμφισβητηθεί σοβαρά, αν δεν σημειώσει και μια δεύτερη εκλογική ήττα σε βουλευτικές εκλογές. Αλλωστε, το σχέδιο αμερικανοποίησης της ελληνικής πολιτικής σκηνής είναι πολύ σοβαρό για να εγκαταλειφθεί τόσο εύκολα και να υπάρξει η αναγκαία στήριξη των MME και άλλων κύκλων σε κάποιον άλλον διεκδικητή της αρχηγίας του ΠΑΣΟΚ, με διαφορετική γραμμή, που τώρα ούτε καν φαίνεται στον ορίζοντα.
Στο μεσοδιάστημα άλλωστε ο Γ. Παπανδρέου θα προωθεί την κατεδάφιση του ΠΑΣΟΚ, ώστε να μην υπάρχει κομματικός μηχανισμός ικανός να στηρίξει ισχυρό μελλοντικό ανταγωνιστή του. H ουσία, άλλωστε, της αμερικανοποίησης είναι οι ηγέτες και η πολιτική να καθορίζονται από εξωθεσμικούς παράγοντες, όχι να αναδεικνύονται μέσα από τα κόμματα.
Συμπερασματικά, η γραμμή Παπανδρέου θα συνεχιστεί και σε συνθήκες ήττας του ΠΑΣΟΚ, χωρίς αξιόλογες αντιστάσεις, απειλώντας ταυτόχρονα να επηρεάσει και τη φυσιογνωμία της Ν.Δ. Αυτό μπορεί να αποτραπεί μόνο στην περίπτωση που η εκλογική ήττα της ερχόμενης Κυριακής προσλάμβανε μεγάλες διαστάσεις, οπότε θα επικρατούσε ένα χάος με ανεξέλεγκτες εσωτερικές συγκρούσεις χωρίς αρχές, τις οποίες ο Γ. Παπανδρέου θα ήταν εντελώς ανίκανος να τιθασεύσει.
Αν, αντιθέτως, το εκλογικό σώμα επικύρωνε με την ψήφο του τη γραμμή και την πολιτική του Γ. Παπανδρέου, τότε η χώρα θα έμπαινε σε μια περίοδο δραματικών ανατροπών, που θα σημάδευαν το πολιτικό της μέλλον για μία τουλάχιστον δεκαετία με τις πιο ζοφερές προοπτικές, έχοντας καταλυτικά αρνητικές επιπτώσεις και στον χαρακτήρα και στην πολιτική της Ν.Δ.