Τελείωσε η ώρα των εκτιμήσεων και των προβλέψεων. Σήμερα το κυρίαρχο εκλογικό σώμα εκτοπίζει οτιδήποτε και οποιονδήποτε άλλον και αποφασίζει ποιος θα αναλάβει από αύριο τα ηνία της χώρας, ο K. Καραμανλής ή ο Γ. Παπανδρέου. Εκείνο όμως που παραμένει αναλλοίωτο είναι τα προβλήματα που θα έχει να αντιμετωπίσει οποιοσδήποτε αναρριχηθεί απόψε στον πρωθυπουργικό θώκο με λαϊκή εντολή. Είναι αλήθεια, πάντως, πως ορισμένα από αυτά τίθενται με διαφορετικούς όρους και προϋποθέτουν ή απαιτούν αποφάσεις διαφορετικού βαθμού δυσκολίας από τον κάθε έναν εκ των δύο επίδοξων πρωθυπουργών.
Ούτε δύο εβδομάδες δεν θα έχει κλείσει στην πρωθυπουργία ο νέος ηγέτης της χώρας και θα υποστεί τη σκληρή δοκιμασία του Κυπριακού, αφού στις 22 Μαρτίου η νέα κυβέρνηση είναι υποχρεωμένη να συμμετάσχει σε μια απωθητικής μνήμης τετραμερή σύνοδο Τουρκίας, Ελλάδας, Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων. Μέσα σε μια εβδομάδα θα κληθεί τελεσιγραφικά να απαντήσει αν αποδέχεται ή όχι το μη λειτουργικό και κατ’ ουσίαν διχοτομικό σχέδιο Ανάν, το οποίο ούτως ή άλλως θα τεθεί τον επόμενο μήνα σε δημοψήφισμα στην Κύπρο, ανεξαρτήτως της αποδοχής του ή όχι από την ελληνική κυβέρνηση και από οποιοδήποτε άλλο από τα εμπλεκόμενα μέρη.
Οπως είναι αυτονόητο, η αποδοχή αυτών των διαδικασιών είναι εντελώς διαφορετική για τους δύο ηγέτες. Για τον Γ. Παπανδρέου δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα, αφού η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ έχει αποδεχθεί το σχέδιο Ανάν και έχει συναινέσει στις ανωτέρω απαράδεκτες διαδικασίες «συζήτησής» του και υποβολής του σε δημοψηφίσματα.
Εντελώς διαφορετικό είναι το οξύτατο πολιτικό δίλημμα του K. Καραμανλή, ο οποίος θα πρέπει να αποδεχθεί και να επικυρώσει επιλογές της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ, καταβάλλοντας αυτός το πολιτικό κόστος της νέας διχοτομικής περιπέτειας της Κύπρου.
Αμεσης χρονικής προτεραιότητας είναι και το πρόβλημα της ολοκλήρωσης των έργων για τους Ολυμπιακούς Αγώνες, το οποίο τίθεται με διαφορετικούς όρους για τους δύο ηγέτες.
Για τον Γ. Παπανδρέου η μοναδική διάσταση του ζητήματος είναι η όπως όπως έγκαιρη παράδοση των έργων έναντι οιουδήποτε τιμήματος. Οι πολύχρονες και στενότατες σχέσεις διαπλοκής του ΠΑΣΟΚ με τους μεγαλοεργολάβους θα επιτρέψουν αναμφίβολα την έστω και κακότεχνη ολοκλήρωση των έργων την τελευταία στιγμή, με τεράστιες επιβαρύνσεις και «αρπαχτές» υπό τη μορφή «μπόνους» που θα εκτινάξουν ακόμη περισσότερο το ήδη αστρονομικό κόστος αυτής της οικονομικά καταστροφικής διοργάνωσης.
Για τον K. Καραμανλή τα πράγματα είναι πολύ δυσκολότερα. Εχοντας επίτηδες αφήσει όλα τα έργα στη μέση, οι μεγαλοεργολάβοι θα επιχειρήσουν πρώτα να τον εκβιάσουν να υποκύψει σε υπέρογκες πρόσθετες οικονομικές απαιτήσεις τους, αφού είναι αδύνατον να γίνουν οι Αγώνες, αν δεν ολοκληρωθούν τα έργα.
Το πολιτικά σημαντικότερο όμως είναι πως οι κύκλοι αυτοί θα επιχειρήσουν να πετύχουν τη σφυρηλάτηση δεσμών διαπλοκής με ενδεχόμενη κυβέρνηση της Ν.Δ., αξιοποιώντας ως βάση έναρξης των νέων διαπλεκόμενων σχέσεων ακριβώς την ολοκλήρωση των έργων αυτών, καθώς ο K. Καραμανλής θα βρίσκεται με το πιστόλι στον κρόταφο από πλευράς χρόνου.
Πέραν του συνθλιπτικού οικονομικού βάρους, λοιπόν, και του δευτερεύοντος ζητήματος της καλής τέλεσής τους, οι Ολυμπιακοί Αγώνες έχουν και σοβαρότατες πολιτικές παραμέτρους που θα επηρεάσουν το μέλλον της επόμενης κυβέρνησης, σε ό,τι αφορά την ενσωμάτωσή της στο σύστημα διαπλοκής ή στη ρήξη με αυτό.
Η αλήθεια για την οικονομία
Δεν υπάρχει, πάντως, αμφιβολία ότι το μέλλον της κυβέρνησης που θα αναδυθεί απόψε από τις κάλπες, με δεδομένο μάλιστα και τον σκόπελο της προεδρικής εκλογής σε έναν χρόνο, θα κριθεί από το πώς θα χειριστεί το οικονομικό πρόβλημα.
Εδώ προέχει καταρχήν και προηγείται χρονικά η διαπίστωση της πραγματικής κατάστασης της οικονομίας. H εξακρίβωση των αληθινών μεγεθών των διαφόρων στοιχείων, πέρα από τις πάσης φύσεως λογιστικές απάτες και τις επιχειρήσεις «λογιστικού καλλωπισμού» της πραγματικότητας. Ειδικότερα, απαιτείται η πλήρης συνειδητοποίηση της κατάστασης μετά τους Αγώνες και τη μαύρη οικονομική τρύπα που θα αφήσουν πίσω τους.
Στη βάση αυτή, θα προκύψουν τουλάχιστον τρεις κατηγορίες προβλημάτων που συχνά προκαλούν αλληλοσυγκρουόμενες επιλογές. Πρώτον, η διόρθωση των μακροοικονομικών δεικτών (κάλυψη ελλειμμάτων, εξυπηρέτηση δημόσιου χρέους κ.λπ.). Δεύτερον η άσκηση εισοδηματικής πολιτικής που να καλύπτει μέρος τουλάχιστον των απωλειών που έχει υποστεί η μεγάλη πλειοψηφία των εισοδημάτων λόγω της ακρίβειας, η οποία ιδίως μετά την εισαγωγή του ευρώ έχει καταφέρει βαρύτατο πλήγμα στον οικογενειακό προϋπολογισμό των Ελλήνων. Τρίτον, ο περιορισμός της ανεργίας, η οποία όχι μόνο είναι μεγάλη ήδη, αλλά και αναμένεται να προσλάβει εκρηκτικές διαστάσεις μετά το καλοκαίρι, όταν θα έχουν ολοκληρωθεί τα ολυμπιακά έργα, ειδικά μεταξύ των μεταναστών που σήμερα χρησιμοποιούνται άμεσα ή έμμεσα κατά δεκάδες χιλιάδες σε εξαρτώμενες ή συναφείς προς τους Ολυμπιακούς Αγώνες δραστηριότητες.
Ο κρατικός μηχανισμός
Σε περίπτωση που κερδίσει το ΠΑΣΟΚ, στο θέμα της δημόσιας διοίκησης και των ΔΕΚΟ είναι προφανές πως δεν πρόκειται να αλλάξει τίποτα. Θα συνεχιστεί αδιατάραχτη η σημερινή κατάσταση αποτελμάτωσης και διαφθοράς, διότι πρέπει κανείς να ομολογήσει πως οι δεσμοί και τα συμφέροντα που έχουν αναπτυχθεί είναι πλέον τόσο ισχυροί, με τη δική τους αδράνεια, ώστε καμιά ΠΑΣΟΚική κυβέρνηση δεν τολμά να τα θίξει.
Σε περίπτωση νίκης της Ν.Δ., το θέμα του κρατικού μηχανισμού και του ευρύτερου δημόσιου τομέα θα καταστεί εξαιρετικά ακανθώδες και πολιτικά ναρκοθετημένο.
Από τη μια ο K. Καραμανλής θα πρέπει κάτι να κάνει για να δείξει ότι καταπολεμά αυτήν την πολλαπλά παθογενή κατάσταση της εκτεταμένης αναποτελεσματικότητας και διαφθοράς. Από την άλλη, όμως, θα πρέπει να αντιμετωπίσει τις αφόρητες εκ των ένδον, αλλά και εκ των κάτω πιέσεις, από τη βάση της Ν.Δ., να προχωρήσει σε μαζικές τοποθετήσεις μελών, φίλων και οπαδών του κόμματος, προκειμένου να ανακτηθεί ο έλεγχος του κρατικού μηχανισμού και της δημόσιας διοίκησης.
Ο μεγαλύτερος κίνδυνος στον τομέα αυτόν είναι πιθανόν να προέλθει όχι από τη γραμμή που χαράσσεται κεντρικά, αλλά από πρωτοβουλίες χιλιάδων μέσων και κατώτερων στελεχών ή και απλών φίλων της Ν.Δ., οι οποίοι θα επιχειρήσουν να εμφανίσουν ως δήθεν κομματική επιταγή, δικές τους πράξεις αναίτιου παραμερισμού κομματικών αντιπάλων στον επαγγελματικό τους μικρόκοσμο, κινούντες αποκλειστικά από προσωπικές εμπάθειες που έχει τροφοδοτήσει και η εικοσάχρονη παραμονή του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία.
Ο επιτυχής ή όχι χειρισμός του θέματος θα αποτελέσει λυδία λίθο για το πρόσωπο της Ν.Δ. στην υπόλοιπη κοινωνία.
Υπουλη ηρεμία στα ελληνοτουρκικά
Το 2004 υποτίθεται πως θα ήταν μια πολύ κρίσιμη χρονιά στα ελληνοτουρκικά. Με βάση την απόφαση της συνόδου κορυφής της E.E. στο Ελσίνκι, το 1999, υποτίθεται πως φέτος τον Δεκέμβριο η σύνοδος κορυφής των «25», πλέον, θα εξέταζε τη χορήγηση ημερομηνίας έναρξης ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Τουρκία σε συνάρτηση με την πορεία διευθέτησης των ελληνοτουρκικών διαφορών – κατά την κυβέρνηση Σημίτη.
Αυτό δεν θα συμβεί. H επίσκεψη του Γερμανού καγκελάριου Σρέντερ στην Τουρκία έδειξε πως είναι ήδη ειλημμένη απόφαση η ένταξη διαπραγματεύσεων Αγκυρας – Βρυξελλών, χωρίς καμιά απολύτως διασύνδεση με τα ελληνοτουρκικά.
Αυτή η κατάσταση δεν πρόκειται να αλλάξει ούτε με κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ ούτε με κυβέρνηση Ν.Δ. Ενωμένη ή όχι, η Κύπρος θα είναι ήδη μέλος της E.E., κάτι που δεν ήταν σίγουρο το 1999, οπότε η Αθήνα δεν έχει κανένα λόγο να αρνηθεί τη χορήγηση ημερομηνίας ενταξιακών διαπραγματεύσεων στην Αγκυρα, αν το θέλουν οι μεγάλοι της Ε.Ε.
Ούτε έχει κανένα λόγο ο K. Καραμανλής να απαιτήσει διευθέτηση των ελληνοτουρκικών ως προϋπόθεση, ιδίως λαμβάνοντας υπόψη του πόσο άσχημα κατέληξε για την Κύπρο η ιστορία με το σχέδιο Ανάν.
Μια ύπουλη ηρεμία αναμένεται λοιπόν να επικρατήσει προσωρινά στα ελληνοτουρκικά. Υπουλη γιατί δεν έχει διευθετηθεί απολύτως τίποτα, οπότε κανείς δεν ξέρει πότε θα προκύψει η επόμενη φάση έντασης.
Τα κρίσιμα προβλήματα
Τα προβλήματα που προαναφέρθηκαν είναι εκείνα που θα απαιτήσουν άμεση αντιμετώπιση. Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι τα πιο σοβαρά για το μέλλον της χώρας.
Τα κορυφαία ζητήματα της παιδείας, της υγείας, του Ασφαλιστικού, των δομικών αλλαγών στην οικονομία είναι σαφώς σημαντικότερα. Ενώ όμως έχουν στρατηγική σημασία, ενώ κάθε καθυστέρηση στην επίλυσή τους κοστίζει πάρα πολύ στον τόπο, ταυτόχρονα δεν έχουν την ορατή, δραματική όξυνση που υποχρεώνει τις κυβερνήσεις να δράσουν αμέσως, είτε το θέλουν είτε όχι. Ετσι, δυστυχώς, μπορούν πολύ εύκολα -και δη υπό το κράτος των δυσκολιών- οι κυβερνήσεις να αναβάλουν τη λήψη σχετικών αποφάσεων, αν όχι να τις παραπέμπουν στις ελληνικές καλένδες.
Οσο σφοδρή επιθυμία και αν έχει κάποιος, λοιπόν, αποτελεί μάλλον αυταπάτη η ελπίδα πως θα δει την αυριανή κυβέρνηση, είτε της Ν.Δ. είναι αυτή είτε του ΠΑΣΟΚ, να ρίχνεται αποφασιστικά, από την αρχή, στην αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων, παρόλο που αυτά θα καθορίσουν την αυριανή Ελλάδα.
Πολύ φοβούμαστε ότι οι πολιτικές σκοπιμότητες θα καθορίσουν άλλες προτεραιότητες, πολύ πιο εφήμερες, και θα επιβάλουν λύσεις αποσπασματικές, αντί για λύσεις προοπτικής.