Το μεγαλύτερο μουσείο της Ελλάδας, το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, ένα πραγματικό θησαυροφυλάκιο με 20.000 και πλέον αρχαιοελληνικά αριστουργήματα, η πλουσιότερη συλλογή παγκοσμίως, κρέμεται από μια κλωστή: σε δύο μήνες προσπαθεί να προλάβει να καλύψει καθυστερήσεις χρόνων, αδιαφορία δεκαετιών, παραλείψεις, κακούς χειρισμούς.
Δυο μήνες προτού ανοίξει και πάλι τις πύλες του στο κοινό, τρέχει να προλάβει την πολυσυζητημένη του ανακαίνιση, μια πονεμένη πραγματικά ιστορία, που αρχικά είχε να κάνει με την υπόγεια επέκταση του μουσείου στους περιβάλλοντες χώρους, όπως μας έλεγαν από τα μέσα της δεκαετίας του ’90. Οι εξαγγελίες γρήγορα άλλαξαν, η επέκταση μετατέθηκε για μετά το 2005 (αν τη δούμε και τότε), και το όνειρο της ανάδειξης αυτού του εντυπωσιακού πολυσυλλεκτικού μουσείου μεταλλάχθηκε σε ανακαίνιση περιορισμένης κλίμακας και μερική επανέκθεση αφού, όπως αποδεικνύεται τώρα, θα αφορά μόνο το ισόγειο…
Και έφτασε η περασμένη εβδομάδα: το EAM άνοιξε για να δει τις εκκρεμότητές του ο νέος υφυπουργός Πολιτισμού Πέτρος Τατούλης, και είδαμε και εμείς την πραγματική του εικόνα: Ενα εργοτάξιο γεμάτο από σκαλωσιές, νάιλον καλύμματα και τεχνίτες να δουλεύουν πυρετωδώς. Ανάμεσά τους, ωρομίσθιοι συντηρητές που καθάριζαν από τους ρύπους την περασμένη με στούκο πρόσοψη, άλλοι ανεβασμένοι στις σκάλες να συντηρούν την επίχρυση διακόσμηση, τους τεράστιους κίονες στην είσοδο αριστερά, τις λεπτομέρειες διάφορων γλυπτών. Δουλειά δύσκολη που γίνεται με χειρουργικά εργαλεία γι’ αυτό και ο υφυπουργός, κατά την ξενάγησή του από τον διευθυντή του μουσείου κ. N. Καλτσά, την επαίνεσε αρκετές φορές, χαριτολογώντας πως έχουν ένα κοινό σημείο και οι δυο: το νυστέρι. Εκείνος γιατρός χρόνια, αυτοί συντηρητές.
Υποσχέσεις για τις πληγές
Το 1999 άνοιξαν οι πληγές του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου από τον σεισμό που άφησε παντού τα ίχνη του, ιδιαίτερα όμως στον πρώτο όροφο που έβαλε τότε, προσωρινά, λουκέτο. Στο ισόγειο τα προβλήματα ήταν λιγότερα, κάποιες ρηγματώσεις στη δυτική πλευρά, αν όμως προσθέσουμε τα προβλήματα υγρασίας και εγκατάλειψης, ήθελε κι αυτό πολλά εργατικά χέρια. Τότε το πρόβλημα της επέκτασης έγινε ακόμη πιο πιεστικό.
Υπήρχαν όμως και τα προβλήματα βασικών ελλείψεων που κανένα μουσείο τέτοιου κύρους δεν αντιμετωπίζει: Το Εθνικό Αρχαιολογικό δεν διέθετε ασανσέρ για τα άτομα με ειδικές ανάγκες ούτε εξόδους κινδύνου ούτε κλιματισμό. «Κανονικά δεν θα έπρεπε να έχει άδεια λειτουργίας», είχε δηλώσει ο κ. B. Χανδακάς, προϊστάμενος της Γενικής Διεύθυνσης Αναστήλωσης Μουσείων προς τα μέλη του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου όταν συζήτησαν τις επισκευές του μουσείου.
Λίγα χρόνια νωρίτερα σε μια άλλη συνεδρίαση του ΚΑΣ, Ιούνιο του 2000, ο τότε διευθυντής του Μουσείου, κ. I. Τουράτσογλου, χαρακτήρισε «σιθρού» τις ρηγματώσεις που προκάλεσε ο σεισμός. «Οταν καθαρίστηκαν, οι άνθρωποι έβλεπαν μέσα απ’ αυτές», είχε πει χαρακτηριστικά. Ηταν η εποχή που μάθαμε πως η στατική θωράκιση του μουσείου απαιτούσε 11 δισ. δρχ και το σύστημα κλιματισμού άλλα 4,5 δισ. Τότε φιλοδοξούσαν όλοι να ξεκινήσουν νωρίς τα έργα με προοπτική «να είναι έτοιμο το 2004 και η μεγάλη αλλαγή του μουσείου να ολοκληρωθεί έξι χρόνια αργότερα», δηλαδή το 2010. Οι ανακολουθίες όμως δεν έχουν τελειωμό: Υστερα από παλινωδίες, καθυστερήσεις, αναβολές και ματαιώσεις, τα σημερινά έργα της ημι-ανακαίνισης, μετά αλλεπάλληλες εκπτώσεις, θα κοστίσουν μόλις 2 δισ. δρχ., ενδεικτικό του τι έκτασης εργασίες θα γίνουν…
Η επέκταση που δεν σχεδιάστηκε…
Λίγο καιρό πριν από τη διακοπή της λειτουργίας του μουσείου, κατά τη διάρκεια των εγκαινίων της έκθεσης «Εύθραυστη πολυτέλεια», ο πρώην υπουργός Πολιτισμού κ. Βενιζέλος είχε δώσει ελπίδες για επέκταση μετά το 2005, τονίζοντας πως το διάστημα που το μουσείο θα παρέμενε κλειστό «θα αξιοποιηθεί και μελετητικά το σχέδιο της υπόγειας επέκτασης στην ομώνυμη πλατεία». Σχέδιο που, όπως δήλωσε τότε, «έχει καλά ετοιμαστεί από νομικής πλευράς και μελετητικά είναι ενταγμένο στο Γ΄ ΚΠΣ».
Εχει ενταχθεί το Μουσείο στο Γ΄ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης; ρωτήσαμε προχθές κορυφαίο παράγοντα του ΥΠΠΟ. Δήλωσε πλήρη άγνοια του θέματος, σημειώνοντας εύστοχα ότι η επέκταση του EAM δεν είναι απλή υπόθεση και φυσικά απαιτεί διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό.
Κλιματισμός και λιποθυμίες
Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο έκλεισε τον Οκτώβριο του 2002, και θα ανοίξει το πρώτο δεκαήμερο του Ιουνίου -αυτό είναι σίγουρο. Δεν θα ανοίξει όμως ολόκληρο, όπως μας είχαν υποσχεθεί. O πρώτος όροφος λ.χ. θα ‘ναι και πάλι κλειστός, ενώ ο κλιματισμός για τον οποίον τόσος λόγος γινόταν κάθε καλοκαίρι, χαρακτηρίζεται τώρα κατ’ ευφημισμόν ως «ήπιας επέμβασης», για να γίνει πλήρης μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες! Γι’ αυτό άλλωστε στο εργοτάξιο του Μουσείου, ο επισκέπτης βλέπει κάποιους αεραγωγούς αλλά και τις ψευδοροφές στην αίθουσα των μυκηναϊκών. «Θα πρέπει πάντοτε να ‘χουμε κατά νου οι παρεμβάσεις να είναι ήπιες», δήλωσε και ο υφυπουργός Πολιτισμού κ. Τατούλης την περασμένη Τρίτη.
Οσοι πάντως είχαν επισκεφθεί τα τελευταία χρόνια το Εθνικό Μουσείο θα θυμούνται καλά ότι τους καλοκαιρινούς μήνες το μουσείο δεν πρόσφερε μόνο τα εκθέματα αλλά και τις πρώτες βοήθειες στους επισκέπτες του. Σύννεφο πήγαιναν οι λιποθυμίες…
Το θέμα είναι γιατί θα ‘πρεπε όλα να γίνονται στον πυρετό του παρά πέντε. Εξαιτίας αυτής της λογικής και της πρακτικίστικης αντίληψης «θα το αντιμετωπίσουμε», κανείς δεν σκέφτηκε τον απρόβλεπτο παράγοντα. Ετσι προστέθηκαν νέα προβλήματα στα υπάρχοντα, καθυστερήσεις, απρόοπτα όπως η δικαστική εμπλοκή που παρουσιάστηκε στην ανάθεση των στατικών έργων και καθυστέρησε το έργο ακόμη περισσότερο. Να πώς δικαιολογείται η σταδιακή απόδοση των χώρων του μουσείου που ανακοίνωσε ο υφυπουργός.
Τι θα δούμε τελικά
Υπάρχουν πάντως και κάποια καλά. Το πρόγραμμα της επανέκθεσης των θησαυρών του μουσείου καλύπτει ένα φάσμα πολιτισμού 6.000 χρόνων. Το νέο στοιχείο στην επαναλειτουργία του είναι η περιοδική έκθεση «Αγών» (280 εκθέματα), για την οποία θα μας έρθουν πολλές σπουδαίες αρχαιότητες από 20 μουσεία του εξωτερικού, αλλά και η επανέκθεση της συλλογής των Χαλκών! Αίθουσα που είχε κλείσει από το 1979 θα παρουσιαστεί πια σε νέα δεδομένα. Θα καταλαμβάνει στην ουσία πέντε αίθουσες, όπου σε 54 προθήκες θα παρουσιάζονται μοναδικά αριστουργήματα. Μην ξεχνάμε άλλωστε ότι το μουσείο διαθέτει μια από τις πλουσιότερες συλλογές χάλκινων έργων. Εργα μικροτεχνίας αλλά και μεγάλα αγάλματα, αριστουργήματα όλα, σπουδαίων εργαστηρίων χαλκοτεχνίας. Ορισμένα μάλιστα θα βγουν για πρώτη φορά από τις πλουσιότατες αποθήκες.
Οπως θα βγουν για πρώτη φορά στο φως και πολλά γλυπτά. Ουσιαστικά η επανέκθεση πραγματοποιείται με τρεις συλλογές: των Προϊστορικών, των Χαλκών και των Αγγείων. Για πρώτη φορά θα δούμε και τα 70 χρυσά αντικείμενα, τον νεολιθικό θησαυρό, που όπως λένε όσοι τον έχουν δει, είναι μοναδικός.
Η Μυκηναϊκή Συλλογή που είναι από τις δημοφιλέστερες του Μουσείου, θα περιλαμβάνει 5.000 αντικείμενα στις αίθουσες 3 και 4 ενώ ο κεντρικός χώρος σύμφωνα με το πρόγραμμα επανέκθεσης που έχει εγκριθεί, διαμορφώνεται σε τρεις ενότητες: Ταφικοί Κύκλοι A και B, Μυκηναϊκές Ακροπόλεις, θαλαμωτοί και θολωτοί τάφοι.
Αλλα μουσεία με προβλήματα
Το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο είναι έτοιμο όχι όμως το διπλανό πάρκο, ο περιβάλλων δηλαδή χώρος του μουσείου που φτάνει μέχρι τη Λέσχη Αξιωματικών, το Λύκειο του Αριστοτέλη στη Ρηγίλλης και τη Βασ. Κωνσταντίνου. H μελέτη για τη δημιουργία αυτού του πάρκου εγκρίθηκε από το ΚΑΣ προεκλογικά, χρήματα όμως δεν υπάρχουν και κανείς άλλωστε δεν διευκρίνισε πότε θα γίνει.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης είναι ένα επίσης πρόβλημα αφού θα εγκαινιάσει μόνο το 1/3 των συλλογών του, παρότι η Θεσσαλονίκη είναι δεύτερη ολυμπιακή πόλη. Θα δούμε τα 600 τ.μ. από τα 1.900 τ.μ. των εκθεσιακών χώρων του μουσείου που θα ανοίξουν τελικά το 2005.
Το πρόβλημα με την επέκταση του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου που δεν θα είναι έτοιμη, είναι διαφορετικό και σχετίζεται με τον απρόβλεπτο παράγοντα. Τις αρχαιότητες δηλαδή που βρέθηκαν στον αύλειο χώρο και απαιτούν αλλαγές στην κτιριολογική μελέτη, αφού το τμήμα της μονής του Αγίου Φραγκίσκου που αποκαλύφθηκε, θα αποτελέσει μέρος του μουσείου.
Για να μη φτάσουμε στο Μουσείο του Μαραθώνα που η ιδέα της επέκτασης μετατέθηκε, όπως πολλά ακόμη που δεν είναι εφικτά, για την μετά τους Ολυμπακούς Αγώνες εποχή. Τώρα θα περιοριστούμε στην επισκευή- ανακαίνιση.